حلول هنر اصفهان در قلب پایتخت/نبض آثار تاریخی زیر دستان استادِ گچ کاری

گروه زندگی؛ سعیده اسدیان: گچ بری در ایران از آن دسته هنرهای وابسته به معماری است که دارای قدمت طولانی در ایران بوده و در هر دوره و زمانه‌ای هم سبک و سیاق خاص خودش را داشته،‌ به طوری که یکی از زیباترین هنرهای تزئینی به حساب می‌آید و همچنان هم مورد توجه معماران و طراحان بزرگ قرار می‌گیرد.

استفاده از گچ در معماری و تزئین، آنقدر قدمت طولانی دارد که در جهان قدیمی‌ترین آنها را در اهرام ثلاثه مصر یافته‌اند و در ایران نیز از زمان ایلامی‌ها در هفت تپه خوزستان و هخامنشیان به ثبت رسیده  اما اوج پیشرفت و ترقی این هنر در ایران به زمان بعد از اسلام و رونق هنر اسلامی برمی‌گردد،‌ به طوری که بهترین آثار به جا مانده را می‌توان در عصر ایلخانی با تزئینات شلوغ، نقوش به کار رفته در مسجد حیدریه قزوین، جامع ورامین و محراب مسجد ارومیه دید و بعد از آن در عصر صفوی و پایتخت آن یعنی اصفهان شاهد هنر چشم‌نواز گچ بری بود.

در حال حاضر زیباترین مقرنس‌بندی‌های گچی، مقرنس‌های طاس و نیم‌طاس همراه با نقوش گل و گیاه با انواع تیغه‌های گچی دالبُری، مقرنس قطار و کاربندی‌ها و یزدی‌بندی‌های گچی کاخ هشت بهشت، سردر بازار قیصریه اصفهان، دالبُرهای تیغه منقوش از ظروف گوناگون گچی در تالارهای شاه‌نشین و موسیقی کاخ عالی‌قاپو و خط گچ‌بری ثلث در صفه درویش مسجد جامع است که از نمونه‌های شاهکار به جا مانده آن دوران محسوب می‌شود و چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کند.

دوران قاجار نیز با توجه به آنکه پادشاهان آن دوره سر از فرنگ در آوردند و با هنر گچ بری کشورهای اروپایی از نزدیک آشنا شدند در سر ستون سازی‌ها، گلویی‌سازی‌ها و سقف‌سازی‌های کاخ‌های آن دوره از جمله کاخ گلستان و عشرت آباد از هنر گچ بری اروپایی پیروی کردند.

در کنار چنین پیروی‌هایی خلاقیت‌هایی هم از هنرمندان آن دوره پدیدار شد که در حال حاضر هنوز هم آثاری از این هنرها در میان خانه‌هایی که از آن دوران باقی مانده نیز به چشم می‌آید. ضمن آنکه کاخ ارم و نارنجستان قوام در شیراز و مقرنس بندی‌های آونگ گچی همراه با گچ‌بری‌های خانه طباطبائی و خانه بروجردی‌های کاشان و خانه شهریاری در بخش یانه‌سر شهرستان بهشهر از جمله آثار به جا مانده همراه با نوآوری‌های شگرف هستند که می‌توان از آنها یاد کرد.

تلاش برای حفظ هنر گچ بری اصیل توسط استادان زبردست

با وجود آنکه در عصر معاصر، هنر گچ بری بیشتر به صورت صنعتی و پیش ساخته در آمده و هر روز سبک ساخت و ساز و معماری‌ها و طراحی‌ها به سمت معماری و طراحی مدرن در حرکت است و با سرعت هم این مسیر را طی می‌کند اما هنوز هم هنرمندان و معمارانی هستند که در هنر گچ بری استاد و زبردست بوده و برای حفظ این هنر تلاش قابل وصفی می‌کنند. هنری از که از پدر به پسر نسل در نسل رسیده و آثار به یادماندنی را هم در دوره‌های خودشان به جای گذاشته‌اند.

از جمله کسانی که در این زمینه توانا بوده و این هنر مورثی را با خود یدک می‌کشد استادان هنر گچبری، از خاندان مطیفی‌فرد هستند که نام آنها در میان هنرمندان بزرگ ماندگار است.

استاد مرتضی مطیفی‌فرد فرزند استاد حسین مطیفی‌فرد نیز در حال حاضر به عنوان یک هنرمند گچ بر زبده و توانا در میان دیگر هنرمندان شناخته می‌شود و شهرت قابل توجهی دارد.

این هنرمند در طی سال‌ها فعالیت خود که به بیش از یک قرن می‌رسد از قابلیت شکل‌پذیری گچ به بهترین شکل ممکن بهره برده و طرح‌ها و نقوش زیبایی را به جا گذاشته است که از جمله آخرین کارهای این هنرمند بزرگ اصفهانی نیز سقف گنبدی «کوشک باغ هنر» در «باغ هنر» منطقه فرهنگی و گردشگری عباس‌‌آباد است که به سبک «چهلستون» اصفهان در دوره صفویه طراحی شده، طرحی که استاد مطیفی‌فرد در آن استاد بوده و سال‌ها برای یادگیری‌اش آموخته و تلاش کرده است.

از مرمت محراب اولجایتوی تا بازسازی مقرنس‌های خانه ارشادی اردبیل

استاد مرتضی مطیفی‌فرد متولد سال ۱۳۲۴ در اصفهان است و به دلیل علاقه ذاتی که به هنر گچ بری داشته از همان دوران کودکی در کنار پدرش به کار گچ بری و یادگیری این هنر اصیل پرداخت و در ۱۳ سالگی توانست توانایی قابل توجهی در این زمینه به دست آورد.

هنری که به گفته او روز به روز بیشتر از قبل در گزند بی‌تفاوتی و فراموشی قرار گرفته و برای همین تلاش کرده تا با میراث فرهنگی نیز همکاری داشته و مرمت و بازسازی آثار به جا مانده از گذشته را هم برعهده گیرد.

محراب اولجایتوی مسجد جامع تبریز، خانه امیرنظام و خانه مجتهد تبریزی و بازسازی مقرنس‌های خانه ارشادی اردبیل که از دوره صفویه بازسازی بقعه شیخ جبرائیل کلخوران و مرمت قطار بندیان مربوط به دوره ایلخانی را در کرمانشاه، مرمت حمام حسن خان و شهباز خان دوره صفویه، گنبد سبز اثر دوره ایلخانی و کاروانسرای امین آباد شهرضا، قسمتی از خانه فهادان یزد مربوط به دوره قاجار به جای مانده و… نیز از جمله آنهاست.

«کوشک باغ هنر» محلی برای گعده هنردوستان اصیل 

«کوشک باغ هنر» در حال حاضر واقع در «باغ هنر» منطقه فرهنگی و گردشگری عباس‌آباد توسط هنرمندان بزرگ کشور ساخته و به بهره‌برداری رسیده تا محلی برای گعده هنردوستان باشد.

 «باغ هنر» که شامل چهار ساختمان از جمله «خانه شعر و ادبیات»، «خانه نقش»، «کوشک باغ هنر» و «خانه موسیقی» به علاوه یک رواق می‌شود، محلی برای جمع شدن هنرمندان و به نمایش گذاشتن آثارشان است تا عموم مردم هم بتوانند از آنها استفاده کنند.

استاد مرتضی مطیفی‌فرد درباره ساخت یکی از آخرین کارهایش که مربوط به «کوشک باغ هنر» می‌شود و سقف گنبدی آن را به سبک دوره صفوی و «چهل ستون» طراحی و پیاده‌سازی شده است به خبرنگار فارس می‌گوید: «وجود چنین بنایی در پایتخت و به ویژه در این منطقه که به شکل مدرن ساخته و طراحی شده است، نیاز بوده تا بتوان از هنری اصیل نیز بهره برد.»

به گفته او از آنجایی که ساختمان کوشک یک عنصر معماری مهم در باغ‌های ایرانی شناخته می‌شود و ترکیب هندسی چهارباغ ایرانی را به نمایش در می‌آورد همیشه ساخت چنین بنایی مورد توجه بوده هنردوستان اصیل بوده است.

«کوشک باغ هنر» محلی برای جذب گردشگر

این استاد گچبری در گفت و گو با خبرنگار فارس از روند کاری که طی یک سال و نیم به طول انجامید این طور می‌گوید: «پس از طراحی ابعاد سقف گنبدی «کوشک باغ هنر» بر اساس ۸ ترک و سپس ۱۶ ترک و ۳۲ ترک به صورت شمسه، طره، ترنج و پاباریک صورت گرفته و جوشکاری آنها انجام شد. بعد از آن با میلگرد و نبشی گچ شدند.

گچ‌ها به آن صورتی که تعبیه شده حالت دورِ کار دوران صفویه درخواهد آمد. در مرحله بعد گچ کار، در محیط‌هایی که باید کارهایی انجام دهد را بر روی کلیه شمسه‌ها، طره‌ها، ترنج‌ها، پاباریک‌ها و سوسنی‌ها پیاده‌سازی می‌کند. استخوان‌بندی که به اتمام رسید یک لایه گچ رنگی به نام سدری که پودری است و با گچ قاطی می‌کنند بر سطح کار به اندازه ۳ میلی‌متر اجرا کرده و بعد از خشک شدن، ۳ میلی‌متر نیز گچ سفیدِ خوش مایه روی آن کشیده می‌شود.»

مطیفی‌فرد ادامه می‌دهد: «در مرحله بعد الگوبرداری صورت می‌گیرد که این الگوبرداری با پلاستیک انجام می‌شود. در سطح صاف کاغذ الگو می‌گیرند و با کاغذها طراحی انجام می‌دهند و آن حرکت‌های اسلیمی گل و برگ و گل و مرغ اجرا شده و نوبت به خط و برش با دَم‌بُر می‌رسد و زمینه اضافه به این شکل ریخته شده تا به همان رنگ سدری برسد و رنگ سدری که مشخص شد باقی را رنگ‌آمیزی می‌شود.

۵ پره رنگ که از رنگ بسیار کم‌رنگ به پررنگ می‌رسد و قلم‌گیری می‌شود. این کار حدودا یک سال و ۸ ماه انجام می‌شود. کاری براساس طرح چهلستون دوره صفویه که نتیجه‌ آن را شاهد هستید.»

او اثر «کوشک باغ هنر» را یک اثر ماندگار و قابل قبول توصیف کرده و معتقد است چنین فضایی در محدوده باغ هنر می‌تواند کار جالب و زیبایی باشد که پس از یک سال و نیم کار، رضایت ببینده را به سمت خود جلب خواهد کرد. به طوری که می‌توان امیدوار بود تأثیر زیادی در افزایش گردشگران هنر دوست پایتخت نیز بگذارد.