روزه‌داران بى‌نصیب و شب زنده‌داران بى‌خبر در کلام امام علی (ع)

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از خبرنگار حوزه قرآن و عترت گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان؛ به مناسبت فرا رسیدن عید سعید غدیرخم فرازی از کلام امام علی (ع) را انتخاب کرده‌ایم. در این مقال به بیان چکیده‌ای از سخنان ایشان درباره شرایط روزه‌داری و شب زنده‌داری می‌پردازیم.

امام علی(علیه السلام) فرمودند: کَمْ مِنْ صَائِم لَیْسَ لَهُ مِنْ صِیَامِهِ إِلاَّ الْجُوعُ وَالظَّمَأُ، وَکَمْ مِنْ قَائِم لَیْسَ لَهُ مِنْ قِیَامِهِ إِلاَّ السَّهَرُ وَالْعَنَاءُ، حَبَّذَا نَوْمُ الاَْکْیَاسِ وَإِفْطَارُهُمْ.

چه بسیار روزه‌دارانى که از روزه خود جز گرسنگى و تشنگى بهره‌اى نمى‌برند و چه بسیار شب‌ زنده‌‌دارانى که از قیام شبانه خود جز بى‌خوابى و خستگى ثمره‌اى نمى‌گیرند. آفرین بر خواب هوشمندان و افطارشان!

مى‌دانیم عبادات نیز مانند انسان، روح و جسمى دارند. امام علی (علیه السلام) در این کلام حکیمانه‌اش اشاره به عبادات بى‌روح و کم نتیجه یا بى‌نتیجه کرده مى‌فرمایند: «چه بسیار روزه‌دارانى که از روزه خود جز گرسنگى و تشنگى بهره اى نمى برند و چه بسیار شب زنده‌دارانى که از قیام شبانه خود جز بى‌خوابى و خستگى ثمره‌اى نمى‌گیرند.

آفرین بر خواب هوشمندان و افطارشان»، (کَمْ مِنْ صَائِم لَیْسَ لَهُ مِنْ صِیَامِهِ إِلاَّ الْجُوعُ وَالظَّمَأُ، وَکَمْ مِنْ قَائِم لَیْسَ لَهُ مِنْ قِیَامِهِ إِلاَّ السَّهَرُ وَالْعَنَاءُ، حَبَّذَا نَوْمُ الاَْکْیَاسِ وَإِفْطَارُهُمْ).

«سَهَر» (بر وزن سفر) به معناى شب بیدارى و «عَناء» به معناى رنج و تعب است. همان گونه که در بالا اشاره شد عبادات، ظاهرى دارد و باطنى یا صورتى و سیرتى، صورت عبادات افعالى است که در ظاهر باید انجام شود، ولى باطن آنها فلسفه‌هاى تربیتى است که نتیجه آن قرب الى الله است.

براى رسیدن به این نتایج قناعت به شکل عبادات کافى نیست بلکه توجه به آداب آن نیز لازم است. مثلاً در نماز اگر حضور قلب نباشد و انسان اذکار و افعال آن را در حالى بجا آورد که فکر او مشغول برنامه‌هاى دنیاى مادى اوست به یقین از نتایج تربیتى آن که باز داشتن از گناه (نهى از فحشا و منکر) و قرب الى الله (الصَّلاهُ قُرْبانُ کُلُّ تَقِىٍّ) و شستشوى دل از زنگار گناه است محروم خواهد ماند.

همچنین روزه برنامه هاى ظاهرى مانند خوددارى از خوردنى و نوشیدنى و بعضى دیگر از لذات نفسانى دارد و فلسفه‌اى که عبارت از تقویت ایمان و اراده و مبارزه با هواى نفس و شیطان است که اگر آنها حاصل نشود نتیجه روزه که تقوا است: (لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ) حاصل نمى‌گردد و انسان را از عذاب الهى بازنمى‌دارد و سپرى در برابر آتش نمى شود. به همین دلیل در روایات اسلامى تأکید زیادى بر آداب نماز و روزه و سایر عبادات شده است تا عبادات افزون بر اسقاط تکلیف به درجه قبولى در نزد پرورگار برسد.

علاوه بر این، افعال و اعمال زشتى جزء موانع قبولى عبادت است، مانند غیبت کردن، نوشیدن مست کننده‌ها، استفاده از اموال حرام و امثال آن که سبب مى‌شود عبادات تا مدتى مقبول درگاه خدا نگردد.

یکى از مهم‌ترین شرایط قبولى عبادات، پذیرش ولایت اهل بیت است که اگر نباشد عبادات به کلى بى‌روح و خالى از محتوا مى‌شود. کلام حکیمانه فوق ناظر به تمام این امور نیز است، کسانى هستند روزه مى‌گیرند، اما انواع گناهان را در حال روزه انجام مى دهند، ظلم مى‌کنند، مال مردم مى‌خورند، آبروى مسلمانان را مى‌ریزند و با غیبت و تهمت افراد بى‌گناه را آزار مى‌دهند به یقین این گونه اشخاص از روزه خود جز گرسنگى و تشنگى بهره‌اى نمى‌برند، چنان که شب زنده دارانى هستند مانند خوارج که خون بى گناهان را مى‌ریزند، با امام معصوم به مبارزه برمى‌خیزند و جنایات بى‌رحمانه‌اى مى‌کنند و با این حال شب تا به صبح نماز و قرآن مى‌خوانند. اینها هرگز بهره‌اى از عبادات شبانه نخواهند برد. منظور از «اکیاس» (جمع کیّس به معناى انسان با هوش است) تنها پرهیزگاران و افراد با معرفت و هوشمند به همه اسرار عبادات آگاهند و آداب آن را به کار مى‌بندند.

آنها اگر چه روزه مستحبى به جا نیاورند و عبادات مستحب شبانه را انجام ندهند خواب و افطارشان از عبادات گروه اول بالاتر است، خواب و افطارى که به آنها براى اطاعت خالق و خدمت به خلق نیرو مى‌دهد.

نکته: خستگان محروم! کلام حکیمانه فوق که بخشى از آن از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) نقل شده و به صورت مبسوط تر از امیرمؤمنان(علیه السلام)، گویا بر گرفته از آیه سوم سوره «غاشیه» است. آنجا که حال مجرمان را شرح مى‌دهد و مى‌فرماید: «(عَامِلَهٌ نَّاصِبَهٌ)، پیوسته عمل کرده و خسته شده‌اند (و نتیجه‌اى نگرفته‌اند)» و دلیلش آن است که نه معرفت کافى براى عمل داشتند نه شرایط آن را رعایت کردند و نه موانع آن را برطرف نمودند و حتى گاهى با اعمال ناشایست خود اگر بهره ‌ى هم از اعمال پیشین برده بودند آنها را حبط و باطل نمودند.

در کتاب کافى در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) مى‌خوانیم که براى ناصبیان و دشمنان اهل بیت تفاوتى نمى‌کند که نماز بخوانند یا اعمال ناشایست انجام دهند و این آیه شریفه: (عَامِلَهٌ نَّاصِبَهٌ تَصْلَى نَاراً حَامِیَهً) درباره (امثال) آنها نازل شده است. در حدیث دیگرى آمده است که براى ناصبین به اهل بیت تفاوت نمى‌کند که نماز بخوانند یا دزدى کنند آنها در آتش دوزخند. هنگامى که انسان حالات خوارج را مطالعه مى ‌ند به عمق این گفتار حکیمانه امام علی (علیه السلام) آشناتر مى‌شود، آنها چگونه افراد بى‌گناه را سر مى‌بریدند و حتى شکم زن باردار را پاره مى‌کردند و او و جنینش را مى‌کشتند و حتى قتل امیرمؤمنان على(علیه السلام) را واجب مى‌شمردند، اما با این حال صداى زمزمه تلاوت قرآن شبانه و نماز شبشان همواره به گوش مى‌رسید.

شبیه آنها گروهى از وهابیون امروزند که به آسانى ده‌ها و صدها نفر از افراد بى‌گناه، زن و کودک و پیر و جوان را به خاک و خون مى‌کشند سپس در نمازهاى پنج گانه با صفوف منظم و خواندن سوره‌هاى طولانى به وسیله امام و زمزمه آمین بعد از حمدشان و اهمیت فوق‌العاده دادن به مد (ولا الضالین) حضور پیدا مى‌کنند به گونه‌اى که هر کس اعمال سوء و جنایت‌هاى فوق‌العاده آنها را ندیده و نشنیده باشد تحت تأثیر واقع مى‌شود و گمان مى‌کند اینها فرشتگانى هستند در روى زمین در حالى که شیاطینى هستند مستحق جهنم و سجین. این سخن را با حدیثى از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) خاتمه مى‌دهیم. آن حضرت شنید که زنى در حال روزه‌دارى کنیز خود را دشنام مى‌دهد! دستور داد طعامى حاضر کردند و به آن زن فرمود: بخور. عرض کرد: روزه دارم. فرمود چگونه روزه‌دار هستى در حالى که کنیز خود را دشنام دادى روزه فقط پرهیز از طعام و شراب نیست.