آداب‌ورسوم مردم طرقبه شاندیز در ماه مبارک رمضان؛ از هدیه‌های خاص برای روزه ‌اولی‌ها تا «شُوخَنی»

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از خبرگزاری فارس از طرقبه شاندیز؛ ماه مبارک رمضان در شهرستان طرقبه شاندیز و به‌خصوص روستاهای آن در زمان‌های نه‌چندان دور با آداب و آیین‌های خاصی همراه بوده است، آداب‌ورسومی که همواره تداعی‌گر صفا، صمیمیت و همدلی بیشتر بین مردم بودند، اما گذر زمان تأثیر زیادی بر بعضی از این آداب‌ورسوم گذاشته و گاهی باعث از بین رفتن آن‌ها شده است و اکنون جز نامی و خاطره‌ای از آن‌ها در ذهن بزرگان شهر باقی نمانده است.

ازجمله رسوم مخصوص ماه رمضان در بعضی از روستاهای طرقبه شاندیز می‌توان به نظافت و غبارروبی مساجد قبل از شروع ماه مبارک و همچنین پخت افطاری ساده، برگزاری دوره‌های خانگی قرآن و پیش‌خوانی برای افطار و سحر اشاره کرد.

روستای ازغد در بخش طرقبه بیش از هزار و ۳۰۰ سال قدمت تاریخی دارد؛ در این روستا بیشتر کارها به‌صورت گروهی انجام می‌شده است قبل از حلول ماه مبارک رمضان اهالی روستا به‌صورت گروهی برای نظافت و غبارروبی مسجد جامع روستا که حدود هزار و ۲۰۰ سال قدمت دارد آماده می‌شدند و این مسجد را با کمک همدیگر نظافت و غبارروبی می‌کردند، استقبال جوانان و نوجوانان هم از ماه مبارک رمضان بسیار خوب بوده است، جلسات و دوره‌های خانگی قرآن هم با حضور چندنفری خانم‌ها در منازل از ابتدای ماه مبارک تا انتها انجام می‌شده است.

یکی از آداب رسوم و قدیمی در روستای کنگ طرقبه هم این است که مردم به‌جای اینکه برای اموات خود مراسم ختم بگیرند، در ماه رمضان، هزینه آن را به نانوایی‌های روستای کنگ می‌دهند تا نان رایگان به مردم بدهند و هر شب نانوایی‌های کنگ به یاد یکی از اموات نان رایگان به مردم می‌دهند که البته این رسم هم‌اکنون هم پابرجاست.

در طول ماه مبارک رمضان هر شب در سه مسجد جامع، میرحسینی و مسجد حاج حسین روستای کنگ سفره‌های افطاری ساده برپا بود؛ افطاری‌ها معمولاً سوپ، کره، پنیر، سبزی و خرما بود و برای افرادی هم که در منازل بودند و یا معلولیت داشتند قبل از اذان مغرب افطاری می‌بردند، سفره‌های افطاری ساده در روستای کنگ بخش طرقبه تا قبل از شیوع بیماری کرونا برپا بود و اکنون این ویروس منحوس باعث تعطیلی این آیین زیبا شده است.

در سال‌های قبل در روستای کنگ یک نفر که صدایش زیباتر بوده روی پشت‌بام می‌رفته و از یک ساعت مانده به سحر، مناجات و دعا می‌خوانده است، طوری که مردم بیدار شوند و سحری بخورند که به این رسم هم (شو خوانی) می‌گفتند، مرحوم: سید شکرالله آذری، حاج غلامحسین نصیری و حاج اسماعیل عبدی ازجمله کسانی بودند که در سال‌های قبل در کنگ “شوخوانی” می‌کردند.

هدیه روزه اولی‌ها تک بره‌ای کوچک یا درخت زردآلو و سپیدار بود

جمیله توکلی شاندیز، نویسنده صداوسیما و فعال فرهنگی با اشاره به آداب‌ورسوم قدیم در شاندیز در گفت‌وگو با خبرنگار فارس گفت: از گذشته‌های دور مردم مؤمن شاندیز برای ماه مبارک رمضان احترام خاصی قائل بودند، زنان در طول سال و به‌خصوص در ماه رجب و شعبان با روزه‌داری اول، وسط و آخر ماه خود را برای ماه مبارک رمضان آماده می‌کردند.

وی در ادامه بیان کرد: با حلول ماه رمضان، فردی خوش‌صدا و جاافتاده با در دست داشتن طبل، در کوچه‌ها حرکت می‌کرد و«شُوخَنی» داشت، که بیشتر متن شعر «شُوخَنی» رباعی منتخب بابا افضل کاشانی بود؛ ( برخیز که عاشقان به شب راز کنند، گرد در و بام دوست پرواز کنند، هر جا که دری بود به شب در بندند، الا در عاشقان که شب باز کنند) ، در بخش‌هایی که صدای «شوخوانی» به گوش نمی رسید معمولاً قبل از ماه مبارک رمضان فردی به مشهد سفر می‌کرد و کاغذهای چاپی معروف به «ساعت اللیل»که شامل اوقات شرعی افطار و سحر ماه مبارک رمضان بود را به تعداد زیاد خریده و بین اهل محل و فامیل توزیع می‌کرد، بعدها رادیو در بین مردم رواج یافت که با شنیدن آن‌وقت افطار و سحر مشخص می‌شد.

این فعال فرهنگی با اشاره به اینکه پای خاطرات مادربزرگ مرحومه‌اش می‌نشسته و این موارد را از گفته‌های مادربزرگ در یاد دارد، اظهار کرد: در دهه سی و چهل که هنوز برق به شاندیز نیامده بود، مردم زیر نور چراغ گردسوز و فانوس سحری می‌خوردند که سحری بیشتر آبگوشت بود و گاهی هم “اشکنه هر کاره” که شامل: استخوان‌های تف داده‌شده گوسفند پرواری و کمی حبوبات و پیازداغ در آب بود که با نان می‌خوردند، افطار هم که بیشتر آش، شله ماش، بلغور شیر و گاهی هم شله‌زرد بود که در مهمانی‌های افطار، کبابِ کتلت هم به آن اضافه می‌شد.

وی تصریح کرد: روزه‌خواری گناهی بزرگ و عملی قبیح به شمار می‌آمد و حتی زنان شیرده و مادران باردار تا جایی که امکان داشت روزه می‌گرفتند و بیماران به‌ضرورت، به‌صورت پنهانی و باحالت شرمساری اقدام به خوردن یا آشامیدن می‌کردند، در طول روز هرکسی با زبان روزه به کار روزانه خود مشغول می‌شد، پوستین‌دوزی، کشاورزی و دامداری در ماه مبارک رمضان همچنان به قوت خود باقی بود.

توکلی افزود: به دختر و پسری که تازه به سن تکلیف رسیده و روزه اولی بودند، به فراخور توانایی مالی هدیه می‌دادند این هدیه از تک بره‌ای کوچک تا درخت سپیدار و زردآلو را شامل می‌شد، دوره‌های قرائت قرآن هم در هر محله و در خانۀ بزرگ محله برپا می‌شد و در این دوره‌ها به ترتیب آیات قرآن توسط همسایه‌ها روخوانی می‌شد و غلط‌های قرائت توسط “ملاباجی” تصحیح می‌شد.

وی با اشاره به مراسم شب‌های قدر گفت: مراسم باشکوهی در مسجد هر محله برپا می‌شد و گاهی یک نفر متولی می‌شد و غذا می‌پخت تا سحریِ بیداردلان شب‌زنده‌دار فراهم باشد، در آخرین روز از ماه مبارک رمضان جزء سی‌ام قرآن کریم قرائت می‌شد که رسم بود در آن روز قند و نبات یا نمک در جلسه قرآن متبرک و بعد از قرائت قرآن بین افراد توزیع می‌شد.

این فعال فرهنگی افزود: این روزها در دوران شیوع کرونا، آیین و سنت‌های رمضان همچنان به قوت خود باقی است و مراسم قرائت قرآن و تفسیر در فضای مجازی و به‌صورت محدود و رعایت شده در بعضی مساجد برگزار می‌شود.

فاطمه عباسی مقدم، یکی از فعالان قرآنی و فرهنگی شهر طرقبه نیز در گفت‌وگو با خبرنگار فارس گفت: پدرم حاج محمدعلی، یکی از قدیمی‌ترین مؤذن‌های مسجد جامع طرقبه است که از سال ۱۳۲۰ تا الآن مؤذن این مسجد است، زمان قدیم برای قبل از سحر مردم را بیدار می‌کردند شب خوانی یا به گفته محلی طرقبه «شب خنی» می‌کردند در آن زمان که بلندگو نبود نیم ساعت قبل از اذان به پشت‌بام حمام طرقبه که از همه‌جا بلندتر بود می‌رفتند و شروع به «شب خنی» می‌کردند و صدای پدرم بدون بلندگو به حدی بلند بوده که به تمام محلات و باغات طرقبه می‌رسیده است و مردم برای خوردن سحری بیدار می‌شدند.

وی افزود: برای هنگام اذان مغرب و افطار هم با چندنفری از اهالی داخل کوچه‌های طرقبه با چراغ گردسوز و فانوس می‌رفتند و با پیش‌خوانی مردم را برای نماز مغرب و افطار خبر می‌کردند یا گاهی قبل از اذان مغرب برای افطار چیزی مثل ترقه می‌زدند که در زبان محلی به آن (توپچه) می‌گفتند و صدای زیادی داشت و مردم برای افطار و اذان باخبر می‌شدند، همه این کارها در حدود دهه ۳۰ یا ۴۰ انجام می‌شد.

جلسات و دوره‌های قرآن خانگی و سفره‌های افطاری بعد از انقلاب رونق گرفت

بانوی فعال قرآنی و فرهنگی ساکن طرقبه با اشاره به جلسات و دوره‌های خانگی قرآن بیان کرد: این مراسمات بیشتر بعد از انقلاب رونق گرفت قبل از انقلاب جلسات و دوره‌های قرآن در مسجد بود و بعد از انقلاب در خانه‌ها برگزار می‌شد و در شهر مثلاً یک یا دو مسجد دوره قرآن داشتند و قدیمی‌ها به مکتب‌خانه (خانه آخوند) می‌گفتند که ۲ یا ۳ ملا در طرقبه و ۲ یا ۳ ملا هم در شاندیز بودند که دوره‌های قرآن را در خانه‌های خود برگزار می‌کردند و بیشتر در ۲ یا ۳ مسجد شهر هم چندنفری از خانم‌ها جمع می‌شدند و دوره یا جلسه قرآن برگزار می‌کردند.

وی خاطرنشان کرد: درواقع جلسات و دوره‌های قرآن در مساجد و خانه‌ها و محلات از بعد انقلاب رونق زیادی گرفت و قدیم بیشتر در مکتب‌خانه‌ها و ملاخانه‌ها برگزار می‌شد.