نگاهی به جاذبه‌های تاریخی بیجار

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از خبرنگار ایرنا، از جمله بناهای تاریخی بیجار می ‌توان به بازار سنتی شهر بیجار، پل تاریخی  پل تاریخی گل قشلاق، قلعه قمچقای، بناهای امامزاده حمزه عرب و امامزاده عقیل و مسجد خسروآباد اشاره کرد که نشان از پیشینه تاریخی این دیار دارد.

یکی از محل هایی که سال های سال وظیفه تامین نیاز خانوارهای بیجاری و مهمانان نورزی را بر دوش کشیده است، بازار سنتی شهر بیجار است که بعد از عمری همچنان مورد استقبال عموم مردم قرار دارد.

این بنای تاریخی که در مرکز شهر بیجار و در حد فاصل خیابان‌های توحید، فاضل و اردلان قرار دارد، شامل یک راسته شمالی جنوبی است که مصالح آن سنگ و آجر با ملاط گج و آهک و با تغییراتی که در طول سالیان توسط اصناف ایجاد شده اما همچنان رنگ و بوی سنتی خود را حفظ کرده است.

پوشش بنای بازار سنتی بیجار، طاق رومی و گنبد و از بنای قدیمی بازار تنها هفت دهنه واقع در ضلع جنوبی باقی مانده است و مابقی آن در زمان حمله قشون شوروی به کشور و به این دیار به آتش کشیده شد که موجب تخریب بخشهای زیادی از آن شد.

این بازار سنتی پس از سال ها بازسازی شد و بجای پوشش گنبدی از پوشش فلزی و چوبی استفاده شده که تاثیر منفی بر قدمت تاریخی این اثر ملی گذاشته است زیرا ثبقه آن به دوره حکومت صفویان بر می‌گردد و در دوره سلطنت قاجاریان مورد مرمت و بازسازی شد.

بازار سنتی شهر بیجار به همراه ۲ تیمچه حاج شهباز و امیرتومان به شماره ۲۵۹۱ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

از تیمچه های باقی مانده در بازار سنتی بیجار، به تیمچه امیرتومان می توان اشاره کرد که در ضلع غربی بازار واقع شده است و همزمان با احداث بازار در دوره حکومت صفویان احداث و در دوره سلطنت قاجاریان مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت که شامل یک حیاط مرکزی با ۱۲ دهنه در اطراف که ۲ دهنه مرکزی اضلاع شرقی و غربی ورودی های بنا را شامل شده است.

در وسط حیاط مرکزی یک حوض آب مدوری قرار دارد که از سنگ تراشیده ساخته شده است، مصالح بنا بیشتر از سنگ و آجر با ملاط گچ و آهک می باشد که در داخل با پوشش گچ پوشیده شده است و پوشش سقف از نوع رومی است که با کاربندیهای آجری بصورت خفته و راسته به شیوه ی بسیار زیبایی خودنمایی می کند.

دومین تیمچه تاریخی موجود در بازار سنتی بیجار، تیمچه حاج شهباز است که این اثر نیز در ضلع شرقی راسته بازار و چسبیده به آن قرار دارد، بنایی است با تزئینات آجری و گچ بری‌های بسیار زیبا که با لعاب لاجوردی تزئین شده است.

 این بنا بصورت سالن مرکزی با ۱۲ حجره در اطراف بصورت قرینه است که دارای ۲ درب ورودی شرقی و غربی که درب غربی به راسته بازار منتهی می شود و نوع پوشش سقف گنبدی که در وسط هر کدام دارای محفظه ای جهت تامین روشنایی داخل است.

پل تاریخی گل قشلاق

این پل بر روی رودخانه قزل اوزن در مرز استان زنجان با شهرستان بیجار به فاصله ۲۰۰ متری جنوب جاده آسفالت فعلی قرار گرفته است که از این پل تنها یک دهنه غربی آن باقی مانده است که در مسیر راه کاروان رو زنجان به بیجار قرار گرفته و برآورد تاریخی آن به آثار دوران صفویه بر می گردد.

این پل در مسیر کاروان رو مهم گیلان به بغداد قرار داشته است که عرض نسبتا زیاد پل نشانه اهمیت مسیر بوده است که صول پل با احتساب دو انتهای آن ۱۰۴ متر، حداکثر ارتفاع ۱۲ متر و عرض گذرگاه آن ۶ متر و ۵۰ سانتی متر است.

این پل تاریخی در صول خود دارای چهار دهنه وسیع با طاق جناقی و ابعاد مختلف بوده است که حجم زیاد آب از دهانه غربی پل جریان دارد، بر روی پل آب گذرهایی در ۲ طبقه ساخته شده که دارای کاربردهای مختلفی بوده است، این اثر بجا مانده به شماره ۸۰۴۳ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

پل صلوات آباد

دومین پل ارتباطی تاریخی بیجار می توان به پل موجود منطقه صلوات آباد اشاره کرد، این اثر در ۱۵ کیلومتری جاده آسفالت شده بیجار به تکاب و بر روی رودخانه قزل اوزن در جوار روستای صلوات آباد قرار دارد که تاریخ دقیق ساخت پل مشخص نیست اما از شواهد پیداست که پل با عناصر ویژه دوران صفویه با استفاده از سنگ‌های حجاری شده و الگوهای آن دوران ساخته شده که در دوره های بعدی مرمت‌هایی بر روی آن صورت گرفته است.

در ساخت این پل تارخی از قوس‌های تیز و نیزه دار سکو (پاشنه ها و فشارشکن های) متعدد با رعایت کامل اصول پل سازی در معماری ایران استفاده شده است، پل صلوات آباد دارای ۹ دهنه است که دارای اندازه های متفاوت است و طول پل ۱۳۰ متر است که ارتفاع آن در بیشترین نقطه ۱۲ متر است.

بر اثر سیلابهای بهاری سال ۱۳۷۵ هجری شمسی دچار تخریب بیش از ۵۰ درصدی شد که در سال های بعد مورد مرمت کامل قرار گرفت و این اثر زیبای معماری به شماره ۱۶۰۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

کتیبه قمچقای

این اثر منحصربه فرد در یک کیلومتری غرب روستای قمچقای که در دره معروف به هفت آسیاب واقع شده است، کتیبه بر روی صخره ای به ارتفاع حدودی ۱۵ متری از سطح دره قرار دارد که بر اساس تحقیقات صورت گرفته اثر متعلق به هزاره چهارم قبل از میلاد است.

نوع خط آن هیراتیک (نیمه تصویری) بوده که به گفته صاحب نظران برای اولین باراست که چنین کتیبه ای با این قدمت در غرب کشور کشف شده است.

قلعه قمچقای

 این قلعه برای اولین بار در سال ۱۳۴۶ توسط آقای بابک راد نورد شناسایی شد و در سال ۱۳۴۸ مجدد توسط هیاتی از کارشناسان مورد بررسی قرار گرفت، قلعه در فاصله پنج کیلومتری غرب روستای قمچقای و در ۶۰ کیلومتری شمال شرق بیجار مشرف به دره های مخوفی است که از سه طرف قلعه را احاطه کرده است.

بدلیل موقعیت خاص استراتژیکی قلعه در سه جهت شرقی، غربی و جنوبی فاقد استحکامات دفاعی بوده و تنها ضلع شمالی که در حقیقت قسمت ضعیف قلعه را شامل می شود دارای دیواری به ارتفاع ۲۰ متربوده است، تنها راه دسترسی قلعه که گذرگاه باریکی است، از سمت شمالی بر بالای اثر نیز آب انبارهایی در دل سنگ کنده شده که می توان آن را از شاهکارهای معماری قلعه دانست.

در ضلع جنوب شرقی تونلی در دل سنگ کنده شده که ارتباط بالای قلعه با بخش های پایین دست امکان پذیر است که در مواقع اضطراری از آن بعنوان راه فرار مورد استفاده قرار می گرفته و با توجه به بررسی های صورت گرفته، قلعه متعلق به نیمه اول هزاره اول قبل از میلاد بوده که در عصر پارته و ساسانیان و در زمان رونق آتشکده آذر گشنسب در تخت سلیمان نیز مورد استفاده قرار می گرفته است.

این اثر تاریخی در زمان مغول (ایلخانان) مورد استفاده قرار می‌گیرد و بعد از آن دیگر هیچ وقت عظمت و شکوه خود را باز نیافت. این اثر ارزشمند به شماره ۱۷۲۱ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

امامزاده حمزه عرب

گل سر سبد آثار تاریخی و گردشگر پذیر که در چند سال اخیر با حمایت های مردمی و خییرین، زیبا سازی و تجهیز شده است، امامزاده حمزه عرب است که در فاصله ۱۰ کیلومتری شرق بیجار بر روی کوه مرتفعی با همین نام واقع شده است.

ارتفاع این کوه از سطح دریا ۲ هزار و ۵۴۲ متر است که بخشهای زیادی از آن با وسیله نقلیه قابل دسترسی است و مابقی راه تا رسیدن به بنای امامزلده را باید پیاده و توسط پله های سیمانی ساخته شده طی کرده، بنا در گذشته شامل یک اتاق کوچک با ورودی بود که بیشتر جهت استراحت زائران مورد استفاده قرار می گرفت و اتاق اصلی با پوشش سقف گنبدی که آرامگاه امام زاده در وسط آن قرار داشته است که مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.

بنای امامزاده عقیل

این بنا در شهر حسن آباد یاسوکند از توابع شهرستان و در ۶۵ کیلومتری شمال شهر بیجار و در مسیر جاده بیجار به زنجان قرار دارد، بنای امامزاده یکی از قدیمی ترین آثار معماری دروران اسلامی در استان کردستان است که قدمت آن به دروران سلجوقیان بر می گردد.

بنای امام زاده بر روی تپه ای تاریخی قرار گرفته که آثار فراوانی از سفالینه دوران سلجوقیان در سطح آن پراکنده شده است که پلان این بنا مربع شکل در ابعاد آن ۶ متر و ۵۰ سانتی متر در ۶ متر ساخته شده است که در هر یک از اضلاع آن طاق نما و در گوشه ها فیلپاهایی به شکل دایره ای تعبیه شده که زیبایی خاصی به این اثر ارزشمند داده است.

از مشخصات بارز این بنا آجرکاری های پرکار با طرح ها و نوشته های مختلف است، در داخل بنا تزئینات گچبری زیبا و کتیبه هایی به خط کوفی در داخل و بیرون است که حاوی آیات قرآنی است، گنبد و بخشهایی از بنا تخریب شده که هم اکنون توسط اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مرمت و بازسازی قرار گرفته است.

نوع معماری و تزئینات بکار رفته در معماری بنای امام زاده، به دوران سلجوقیان باز می گردد که تداوم استفاده از آن را در زمان ایلخانان را نشان می دهد، این بنا را می توان در شمار مهمترین بناهای ایران به حساب آورد که این اثر ارزشمند به شماره ۱۹۳۱ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

مسجد خسروآباد

یکی دیگر از اماکن مذهبی موجود در دیار کهن دیار گروس را می توان به مسجد خسروآباد اشاره کرد که در داخل روستای خسروآباد در حد فاصله ۴۵ کیلومتری جنوب بیجار واقع شده است، بنای مسجد متعلق به دروران زندیه است.

شبستان مسجد دارای ۶ ستون مدور و قطور و ۱۵ پوشش گنبدی است،  مصلای تابستانی در ضلع شمالی، ایوان جنوبی و حجره هایی که بعنوان اتاقهای طلاب و خادمین استفاده شده و با آجرکاری هایی با طرح های گوناگون در بخشهای داخلی و خارجی از ویژگی های این مسجد است، این مسجد از مساجد تک ایوانی است که به شماره ۲۶۰۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

بیجار از ظرفیت بالای بوم گردی برخودار است

سرپرست اداره میراث فرهنگی و گردشگری بیجار در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهارداشت: در منطقه صلوات آباد با توجه به وجود پل تاریخی و قلعه تاریخی و سایت حیات وحش یکی از بهترین ظرفیت های خوب ایجاد بوم گردی در شهرستان بیجار محسوب می شود.

باب الله حسنی گفت: در این منطقه قلعه ایی تاریخی وجود دارد که بعد از گذشت چندین سال همچنان پابرجا است و یکی از بهترین مناطق جهت پذیرش گردشگر داخلی و خارجی است.

وی با اشاره به اینکه در این قلعه ۲ عمارت بی نظیر از لحاظ معماری  با همان سبک و هنر تاریخی وجود دارد و بیم آن می رود که در صورت عدم بازسازی تخریب گردد تصریح کرد: این ۲ عمارت که خالی از سکنه می باشند، به علت عدم توجه به ارزشمندی آثار تاریخی و سطحی نگری به آن روبه تخریب است که قدمت تاریخی آن به دوره صفویه و قاجاریه بر می گردد.

سرپرست اداره میراث فرهنگی و گردشگری بیجار تصریح کرد: اقداماتی جهت تأمین اعتبار برای مرمت این خانه ها و همچنین  اعطای تسهیلات به مالکین در صورت تمایل جهت تبدیل آن به بوم گردی وحفاظت و نگهداری این آثاربا ارزش در دست اقدام است که در صورت تأمین اعتبار و همچنین استقبال مالکین جهت اجرای طرح بوم گردی امسال به نتیجه خواهد رسید.

او با تاکید بر اینکه تسهیلات ارزان قیمت برای حمایت از ظرفیت های بوم گردی به متقاضیان اعطا می شود گفت: در منطقه حسن آبادیاسوکند با وجود حمام سنتی و تاریخی موجود در داخل شهر و در کنار آن مکان امام زاده عقیل، می تواند به یکی دیگر از ظرفیت های بوم گردی اضافه کرد که در صورت وجود سرمایه گذار بخش خصوصی این موضوع نیز امسال به نتیجه خواهد رسید.

حسنی ادامه داد: در روستای گردشگری “قم چقای” با توجه به وجود آثار تاریخی از جمله قلعه تلریخی، دره هفت آسیاب، کتیبه تاریخی، امام زاده، سایت پرورش ماهی و منطقه حفاظت شده محیط زیست به لحاظ گردشگر پذیر بودن به یک منبع درآمد ثابت در طول سال برای ساکنین روستا تبدیل شود.

وی با اشاره به هنر تاریخی مردان و زنان بیجار در تولید فرش آهنین اظهار داشت: موزه فرش بیجار که یک مجموعه موزه است در سه هزار متر مربع و اعتبار اولیه ۶۰ میلیارد ریالی در صورت تأمین آن برای ورود به مناقصه آماده است.

سرپرست اداره میراث فرهنگی و گردشگری بیجار گفت: ساختار متراکم از ویژگی‌های شاخص فرش بیجار بوده چون بافت آن به گونه‌ای است که نمی‌توان آن‌ را تا کرد اما این روزها آنچنان زیر پای مشکلات مانده که قدی خمیده به خود گرفته و برای احیای شهرت از دست رفته‌اش، نیازمند یاری است، با احداث و بهره برداری از موزه فرش می‌توان اصالت و تاریخچه فرش بیجار را در کشور بار دیگر احیا کرد.

حسنی تصریح کرد: موزه فرش بیجار برگفته از نقشه فرش اصل گروس در زمینی به مساحت ۱۱ هزار و ۹۱۲ متر مربع و چهار هزار و ۴۰۰ مترمربع زیربنا در منطقه محمودآباد احداث می‌شود که فاز اول آن در مرحله تکمیل فنوداسیون است.

شهرستان ۸۹ هزار نفری بیجار در ۱۴۲ کیلومتری شرق شهر سنندج مرکز استان کردستان واقع است.