آداب دینی صله‌رحم/انواع صله‌رحم غیر از دید و بازدیدچیست؟

گروه خانواده ـ زهره سعیدی: یکی از آموزه های دینی اسلام «صله ارحام» است . «صله» به معنای  پیوستن، احسان و عطا و «ارحام» جمع «رحم» به معنای عضوی از بدن زن که محل نشو و نمای طبیعی جنین است و به اعتباری خویشاوندی معنی می دهد.

صله ارحام به معنای ارتباط با خویشاوندان از سببی تا نسبی است و قطع آن در اسلام حرام محسوب شده است. به تعبیر دیگر صله رحم به معنای نیکی کردن به خوشاوندان و هم دردی و کمک با جان و مال و خیر با آنها است. از گذشته صله رحم به ویژه در ایامی چون تازه شدن فصل بهار سنت بوده است و مردم در این ایام به دیدار یکدیگر می رفتند و کسانی را که فرصت دیدار یک ساله برایشان فراهم نشده بود، دیدار تازه می کردند اما از سال گذشته با شیوع کرونا صله رحم های حضوری خیلی کمتر شد و حال که امسال امکان این اتفاق خوب برایمان با رعایت پروتکل ها وجود دارد باید در نظر داشته باشیم که چه جایگاه و اهمیتی صله رحم در دین ما دارد و حال چگونه می توانیم ان را به بهترین شکل به جا آوردیم. در این ارتباط با حجت الاسلام سیدحسین خادمیان پژوهشگر مسائل دینی به گفت وگو نشستیم که در ادامه می خوانیم:

*جناب خادمیان در ارتباط با اهمیت و جایگاه صله رحم در دین اسلام برایمان توضیح دهید؟

در طول دوران حیات بر کره خاکی خیلی مسائل برایمان به مرور عادی می شود علتش هم این است که در دسترمان قرار دارد و کم کم برایمان کم اهمیت می شود. مثالی در این رابطه بزنم فرض کنید به یک فضایی وارد شدید و از شما بپرسند که آن فضا را توصیف کنید ، قطعا شما از درب و پنجره و پرده شروع می کنید و به پشتی ها و کتابخانه ها و آشپزخانه و … می رسید اما چیزی که شاید اصلا بدان توجه نکنید یا کمتر توجه کنید، مسئله نور است که باعث دیدن همه این اجسام برایتان می شود، علتش هم این است که همیشه و با شدت هست. به قول ملاهادی سبزواری « یا من هو اختفى لفرط نوره‌».

مسئله صله رحم هم همینطور است چون برای ما پیش پا افتاده شده ، بدان کمتر توجه می کنیم، در صورتی که اگر به روایات برگردیم، می بینیم که صله رحم از نماز هم بیشتر اهمیت دارد و سریع ترین عمل خیری است که خداوند قبول می کند. امام باقر(ع) می فرمایند که سریع ترین خیری که ثوابش به فاعل آن عنایت می شود، صله رحم است. یعنی ثواب آن از نماز، دعا ، روضه و امور خیر دیگر هم زودتر به ما می رسد.

برخی از مردم در ماه های رجب، شعبان و رمضان دائم روزه می گیرند، نماز و دعا می خوانند، اما صله رحم سختشان است در حالیکه ائمه ما این رفتار را خلاف ایمان و تقوا می دانستند. از امام علی(ع) روایت شد که امام روزی در منزل غمگین بودند، از ایشان علت را پرسیدند و ایشان هم گفتند که هفت روز است کسی به خانه من نیامده و برای همین غصه دار هستم.

پیامبر اکرم(ص) سفارش اکید به صله رحم داشتند و وقتی درباره آن صحبت می کردند، می فرمودند که صله رحم ثوابش به اندازه صد شهید است یعنی هر کس که در این مسیر قدم بردارد ثوابش از اجر صد شهید بیشتر است.

*صله رحم غیر از دید و بازدید هم مگر محسوب می شود؟

بله خیلی صله رحم ها می تواند مالی و مجازی هم باشد. شما اگر دیداری از رحمت داشته باشی ، یا ملاقاتی با فامیلت کنی و خدمتی به او داشته باشی مثلا به لحاظ مالی، غصه ای از او دفع کنی، ثواب صله رحم را می برید. مسئله صله رحم آنقدر مهم است که مرحوم آیت الله سید محمدرضا گلپایگانی در یک استفتایی پاسخ می دهند که اگر نمی توانی حضوری صله رحم را به جا بیاوری، تلفن و اگر هم نمی توانی در نماز شب و قنوتت رحمت را یاد کن و برایشان طلب مغفرت کن.

پس در نماز شب می توانید از عمو، دایی، خاله، عمه، برادرزاده و خواهرزاده و دیگر اقوام یاد کنید، هر کس که به واسطه پدر و مادر به او وصل هستید بستگان محسوب می شود، برایشان دعا کنید. اینقدر این دعا اهمیت دارد که یک نفر نزد یک بزرگی رفت و گفت من فامیلی دارم که فاسد است، غیبت می کند ودروغ می گوید، زمان قبل از انقلاب هم بود و گفت شرب خمر هم می کند، اما عموی من است چه کار می توانم بکنم؟

آن بزرگ هم بنا به گفته مرجع گفت که حق نداری با او قطع رحم کنی، حتی شده در نماز شب او را دعا کن چرا که او بیشتر به دعای تو احتیاج دارد. پس اتفاقا گناهکاران فامیل را که از نظر ما گناهکار هستند (هر چند ترازوی خدا با ما متفاوت است) اما بهرحال می بینیم که غیبت می کنند، دروغ می گویند و تهمت می زنند نیز نیاز به دعای ما دارند، همین می شود صله رحم.

امیرالمومنین علی(ع) می فرمایند همانطور که بدن ما به غذا نیاز دارد و قوی می شود، روح نیز برای قوی شدن به صله رحم نیاز دارد تا افسردگی و ضعف نگیرد و اعتماد به نفسش زیاد شود. الان چرا این اندازه افسردگی ها زیاد شده است؟ بهرحال در بین خیلی از ما صله رحم کشته شده است ما اهل رفت و آمد نیستیم سفره هایمان خیلی محدود شده است.

دیگر مثل قدیم در خانه بزرگترهای فامیل از پدر و مادربزرگ تا برادر بزرگ و … جمع نمی شویم، حال کار با شرایط کرونایی ندارم اما بهرحال ببینید شاید ما برای رفتن به هیئت یک نفر و نشستن پای منبرش از شرق به غرب یا برعکس شهر را طی کنیم یا حتی برای رفتن به یک سالن کنسرت کلی صف می ایستیم و ترافیک را تحمل می کنیم، اما اگر فامیلمان گله کند که چرا به او سر نمی زنیم همین ترافیک و کار زیاد را بهانه کنیم.

علی(ع) می فرماید که وقتی سفره داری و مهمان داری کم بشود، روح ضعیف می شود و همین اعتماد به نفس و افسردگی را زیاد می کند. خیلی از جوان ها را الان می بینیم و با من مشورت می کنند مثلا جوان فوق لیسانس دارد یا سطح سه حوزه و طلبه است اما در ابتدایی ترین اختلافات خانوادگی مانده است، این نشان از همان روح ضعیف و دل مرده دارد. وقتی از انها می پرسم چقدر رفت و آمد فامیلی دارید ، می گویند وقت نداریم، فرصت نمی کنیم!

«صله رحم» نباید مثل یک کار پیش پا افتاده یا روتین مخصوص ایام یا شرایط خاص باشد

صله رحم امروز برایمان مثل یک کار اداری یا نمادین شده مثلا رفتن به منزل پدر و مادر یک حالت ویترینی و ظاهرسازی یا مناسبتی مثل روز مادر یا پدر که البته بعضی ها بدان آگاه هستند و برخی خیر.

خیلی از ما قبل از اینکه فضای مجازی زندگی هایمان را تسخیر کند ما مجازی شده بودیم و الان و در این شرایط کرونایی تنها وضوح آن بیشتر شده است، در نهایت صله رحم باعث قوت روح و جان انسان و باعث خیرات و برکات ساری و جاری در زندگی می شود. پیامبر(ص) می فرمایند که « کُلُّ بَیْتٍ لَا یَدْخُلُ فِیهِ الضَّیْفُ لَا یَدْخُلُهُ الْمَلَائِکَهُ. » انسان به واسطه شیاطین تضعیف و به واسطه فرشتگان تقویت می شود.

علت اینکه اصحاب امام حسین(ع) روحشان ضعیف نشد همین حضور فرشتگان بود که آنها را آسیب ناپذیر کرد و قوت روح گرفتند، بنابراین پیامبر(ص) فرمودند که اگر می خواهید فرشتگان یعنی قدرت های ربانی و آسمانی شما را یاری کنند، اهل صله رحم باشید.

یک روایت دیگری پیامبر (ص) دارند که ما هم البته آن را در سال نو به کار می بریم، اما به نظر من باید سر درب خانه ها نوشته شود و آن هم «یا مقلب القلوب و الابصار ، یا محول الحول و الاحوال» است این چند کلمه مقلب ، حول و محول چه غوغایی به پا می کند و صله رحم همان چیزی است که شقاوت و بدبختی را به سعادت و خوشبختی مبدل می کند.

علت اینکه این روزها خیلی از دختران ما ازدواج نمی کنند یا دیر ازدواج می کنند یا پسران ما تصمیم به ازدواج نمی گیرند وآن را عقب می اندازند همین نبود صله رحم وندیدن یکدیگر و شناسایی نشدن است.

حال این پیامبر و دینی که سفارش آبزیان در رودخانه ها و آب های روان را داشته اند و به انسان توصیه کرده اند که آب ها را آلوده نکنیم چون آبزیان ریزی زیست می کنند که آسیب می بینند، چطور می توانندبرای سعادت و شقاوت انسان برنامه نداشته باشند . صله رحم آن چیزی است که درب های بسته را باز می کند، لازم نیست درس دین بدانیم تا اینها را درک کنیم، کافی است مدتی بدان عمل کنیم تا نتیجه اش برایمان مشخص شود.

*حال در این شرایط کرونایی چه توصیه ای برای صله رحم دارید آیا همه صله رحم ها باید با همان شرایط گذشته و حضوری باشد یا خیر و اگر حضوری باشد به چه صورتی و با رعایت چه نکاتی بهتر می توانیم در نوروز صله رحم به جا آوریم؟

ببینید ما خیلی وقت ها در مهمانی ها و صله رحم راه را غلط می رویم مثلا یکی از آن غلط ها بحث های سیاسی است همین که هم را می بینیم و شروع به صحبت میکنیم بحث های سیاسی راه می اندازیم در حالیکه امام باقر (ع) می فرمایند که شیعه ما اهل مراء (جدال ممدوح) نیست. مراع در اسلام حرام است یعنی بحث های بی فایده مثل خیلی جناح بندی های سیاسی.

بنابراین خیلی ها به جای اینکه در دید و بازدیدها از حال هم خبر دار شوند، موفقیت های هم را بشنوند و درباره مشکلاتشان صحبت کنند، شروع به بحث های الکی و بی فایده می کنند که نتیجه اش جز ناراحتی و کنیه توزی و دلخوری هیچ نیست.

*یعنی مثلا صحبت کردن درباره مسائل سیاسی یا همین مشورت کردن ها نباید در دید و بازدیدها صورت بگیرد؟

ببینید یک وقت یک نفر می خواهد در مورد موضوعی از کسی مشورت بگیرد، خب یک وقتی تعیین می کند و جداگانه مشورت می کند ما هم با این مخالف نیستیم و مشکلی هم ندارد اما مهمانی و دید و بازدید و صله رحم جای این نوع مشورت ها مثل بحث های سیاسی نیست. مثلا در نماز جمعه می گویند که خطیب باید از احوالات جهان اسلام بگوید نه از احوالات جناح فلان و این اشتباه است.

پس اولین مسئله در صله رحم توجه به دید و بازدید است احوالات کنکور و درس خواندن بچه ها و سلامتی و رعایت بهداشت و دوری از کرونا و خلاصه هر چیزی که قلب ها را به هم نزدیک می کند، برای صله رحم مناسب است.

نکته دوم در صله رحم توجه داشته باشیم که خوبی های هم را بزرگنمایی و عیب ها را کم کنیم، یکی از بزرگان می گفتند که برخی به منزل اقوام می روند انگار سمسار هستند، می خواهند وسایل خانه بخرند مدام می گویند که این وسیله چند است و آن وسیله را چند خریدی یا گران خریدی؟ بهرحال هر کسی سلیقه ای دارد و خانه اش را به شکلی که دوست دارد تزیین می کند، بهتر است به جای ارزشگذاری و قیمت گذاری به اصل دید و بازدید توجه کنیم.

مثلا اگر فامیلمان منزلش کوچک است به جای اینکه بگوییم وای چطور اینجا در این قفس زندگی میکنی ، بهتر است صحبت خوب کنید و بگویید خانه دلبازی دارید، حتی اگر کوچک است تا دلش خوش بشود.

اما مسئله سوم و مرتبط با کرونا هم ما از گذشته چه کرونا بود یا نبود خیلی هایمان بهداشت و طهارت را رعایت نمی کردیم با اینکه توصیه اکید دینمان و پیامبرانمان هم رعایت بهداشت است. متاسفانه خیلی جاها سیستم های بهداشتی ما خوب کار نمی کند.

بنابراین چه کرونا باشد و چه نباشد نظافت و بهداشت ما ضعیف است ما در هر باب فقهی مان و رساله مان را که باز کنیم اول از بهداشت و طهارت صحبت می شود، مسلمان با این تمیزی و پاکی شناخته باید بشود و حال هم باید با رعایت شیوه نامه های بهداشتی ، بهداشت را رعایت کنیم دست و صورتمان را بشوییم به مهمانی وارد می شویم همین کار ار بکنیم، مسواک بزنیم ، نمک مصرف کنیم و خیلی چیزهای دیگر که همه ما می دانیم و فاصله هایمان را هم رعایت کنیم.

پیامبر(ص) فرمودند که به بهشت وارد نمی شود فردی که بهداشت را رعایت نکند، حتی یک زمان جبرئیل بر پیامبر نازل شدند و فرمودند که یکی از صحابه ات بهداشت را رعایت نمی کند ، حال ببینید چقدردین ما ظریف به همه نکات توجه کرده است. بنابراین ما اگر هر کداممان همه مسائل را همین روزها هم رعایت کنیم، قطعا این ویروس هم از بین خواهد رفت.