آیت‌الله علی فلسفی؛ عالم و اندیشمندی اثرگذار

علی فلسفی فرزند آیت‌الله حاج شیخ محمدرضا تنکابنی و برادر حاج شیخ محمدتقی فلسفی، از عالمان شاخص حوزه‌های علمیه نجف و مشهد در دوران معاصر بود که در هشتم دی ۱۲۹۹خورشیدی در تهران دیده به جهان گشود، وی دوران کودکی و تحصیلات ابتدایی را در زادگاه خود به پایان رساند و وارد حوزه علمیه شد و پس از فراگیری علوم حوزه در ۲۲سالگی به نجف رفت و در آنجا از دانش استادان بزرگی مانند سید عبدالهادی شیرازی، سید محمود شاهرودی، شیخ کاظم شیرازی، شیخ محمد علی کاظمینی و سید ابوالقاسم خویی بهره برد.(۱)

از فلسفی با عنوان یکی از برجسته‌ترین درس‌ آموزان مکتب آیت الله خویی یاد می‌کنند، همین ویژگی‌های علمی و مراتب فضل و کمال بود که سبب شد تا هنگام بازگشت آیت الله فلسفی به تهران، اجازه اجتهادی از طرف مرجع بزرگ شیعه آیت الله خویی به نام وی صادر شود. این گواهی که بدون اطلاع شخصی وی شرف صادر شده بود، نخستین اجازه ‌نامه‌ ای بود که از طرف آیت الله خویی به نام یکی از شاگردانش اعطا می شد.
آیت الله حاج میرزا علی فلسفی، همزمان با تحصیل به تدریس پرداخت. تدریس را از کتاب شرح لمعه آغاز کرد و تا کتاب‌های رسائل و مکاسب و کفایه الاصول نیز پیش رفت.
بیان روان و شیوا و مثال زدنی وی و تسلط علمی فوق‌ العاده بر مبانی علمی، شاگردان بسیاری را به مجلس درس او کشانید و درس کفایه او از پر رونق‌ ترین دروس آن روزگار نجف به شمار می آمد. حجت الاسلام کافی در خصوص محبوبیت فلسفی در نجف می‌گوید: آیت الله فلسفی در زمانی که در نجف تدریس داشتند، آن چنان خوش بیان بودند که درس کفایه الاصول ایشان شلوغ ترین درس نجف بود و مدرسین نجف می‌گفتند که میرزا علی آقا جادوی بیان دارد.

خدمت در راه علم و دین

فلسفی بعد از گذراندن مراحل تحصیل در نجف به زادگاه خود، بازگشت و همزمان با دعوت مردم، امام جماعت مسجد لرزاده را بر عهده گرفت. وی در ادوار اقامت در نجف، تهران و مشهد در محافل علمی خویش، عالمان و فقیهان بسیاری پرورش داد و کلاس درس وی از قوی‌ترین و شلوغ ترین دروس خارج فقه به شمار می‌رفت. ایشان بعد از مدتی از تهران به مشهد رفت. در آن سال‌ها حوزه علمیه مشهد در کنار حوزه ‌های نجف و قم از مهم ترین حوزه‌های دینی به شمار می رفتند. آیت الله میلانی که از مراجع تقلید بود و بالاترین حوزه درسی مشهد را اداره می‌ کرد، به دلیل کهولت سنّی و ضعف جسمی، نیاز به تجهیز، تقویت و نشاط آفرینی در حوزه مشهد را احساس کرد و به همین دلیل از آیت الله  فلسفی خواست که به منظور رونق بخشیدن به حوزه علمیه مشهد و رفع نیازهای علمی طلاب به ویژه با توجه به تصمیم آیت الله وحید خراسانی برای عزیمت به قم، جماعت و تدریس در تهران را رها سازد و به مشهد برود. آیت الله فلسفی به مدت ۳۴سال در مشهد ماند و در آن مدت کلاس های درس وی به پر رونق‌ ترین درس‌های حوزوی و درس اصلی فقه و اصول حوزه علمیه مشهد تبدیل شد. البته باید گفت که این عالم وارسته در کنار برخورداری از کرسی تدریس، هرگز ارتباط مستقیم با توده‌های مردم را رها نکرد و به همین منظور در محراب جماعت مسجد آقاحسین و مسجد شهدا به سخنرانی می پرداخت.

فعالیت‌های سیاسی
این عالم مجاهد در روزهای منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی در حوزه درس خود به اندیشه های امام (ره) و مبارزه با حکومت ستمشاهی می پرداخت اما حوزه درس او نیز همانند دیگر کانون‌های تحصیلی در اعتراض به حکومت ستمشاهی تعطیل شد و خود وی نیز با مشارکت در امضای اطلاعیه‌ هایی که از طرف علمای مشهد صادر می‌شد، مردم را به حضور گسترده در راهپیمایی‌ ها فرامی ‌خواند و خود نیز همراه دیگر عالمان آگاه مشهد پیشاپیش مردم در همبستگی با شور انقلابی ملت مسلمان ایران شرکت می‌کرد. بدین ترتیب این عالم ربانی علاوه بر کارهای علمی و پژوهشی، نسبت به مسایل سیاسی نیز حساس بودند و از مخالفان نظام شاهنشاهی به شمار می رفتند. سندهای بسیاری از فعالیت های سیاسی ایشان در دوران اقامتشان در تهران و مشهد در بایگانی ساواک و شهربانی وجود دارد که بیانگر حساسیت و نگرانی مقامات رژیم طاغوت از فعالیت های انقلابی و اجتماعی این روحانی مبارز است. شرکت در جلسات مشورتی علما در مشهد در مورد تصمیم گیری های مبارزاتی و شرکت در جمع علمای متحصن در اعتراض به بستن فرودگاه های کشور و ممانعت از ورود امام خمینی قدس سره به ایران، نمونه هایی از تلاش مبارزاتی این فقیه مجاهد است.

ایشان همچنین هنگام ورود امام(ره) در ۱۲ بهمن ۱۳۵۷خورشیدی با عده‌ای از علمای مشهد از جمله آیت‌الله حسنعلی مروارید و سید عزالدین زنجانی، برای شرکت در مراسم استقبال از امام خمینی به تهران رفت. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در انتخابات نخستین مجلس خبرگان که به منظور تدوین قانون اساسی جمهوری نو پای اسلامی ایران تشکیل می‌ شد، شرکت کرد و به همراه آیت الله شیخ ابوالحسن شیرازی و آیت الله میرزا جوادآقا تهرانی در مرداد ۱۳۵۸ خورشیدی به این مجلس راه یافت تا آموخته‌ ها و یافته‌ های فقهی خود را در صحنه عمل به کار گیرد و در تحکیم بنیان‌های نظام دینی کشور سهیم باشد. (۳)

خاموشی

سرانجام این فقیه وارسته پس از ۸۵سال تدریس علوم دینی و بیداری مردم بر اثر بیماری قلبی در ۱۹ بهمن ۱۳۸۴ خورشیدی دیده از جهان فروبست و در رواق دارالسرور حرم رضوی به خاک سپرده شد. شخصیت های علمی، فرهنگی و سیاسی بسیاری در پیام های جداگانه، درگذشت آن عالم پارسا را تسلیت گفتند. آیت الله خامنه‌ای در ۲۲ بهمن ۱۳۸۴خورشیدی در پیامی رحلت این فقیه پرهیزگار را تسلیت گفتند.

منابع:

۱- جستار، مسافر نجف، محمد عباس زاده پهلوان، ص۲۸

۲- فقیه پارسا، زندگی نامه مرحوم آیت‌الله العظمی حاج میرزا علی فلسفی، ص۲۰.

۳- فقیه پارسا، زندگی نامه مرحوم آیت‌الله العظمی حاج میرزا علی فلسفی، ص۲۴.