تفکر سلفی وهابی سعودی از درون در حال تضعیف است

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از ایرنا، حجت الاسلام و المسلمین محمد مسجدجامعی عصر پنجشنبه در دومین نشست از سلسله جلسه های دانشگاه ادیان و مذاهب با موضوع «مصر و الازهر؛ موقعیت جدید» بخشی از نفوذ ایدئولوژی عربستان در کشورهای سنی را وجود حرمین مقدس در این کشور دانست و گفت: گرایش عاطفی دینی نسبت به حرمین عامل مهم و تاثیرگذاری برای گسترش اندیشه های وهابی در جهان اسلام بوده است که این مهم به واسطه پخش زنده و شبانه روز مکه و مدینه از طریق ماهواره و شبکه های بین المللی محقق شده است.

مسجدجامعی ادامه داد: متاسفانه بخش قابل توجهی از نهادهای فعال دینی سَلَفی قلمرو اهل سنت، به نوعی وهابی شده اند ولی خوشبختانه این جریان سلفی وهابی به واسطه سلمان بن عبدالعزیز پادشاه و پسرش محمد بن سلمان ولیعهد، از درون دچار تحولاتی شده و این نگاه سلفی وهابی سعودی در حال تضعیف در داخل و خارج این کشور است.

مشکلات اسلام را بیش از اندازه سیاسی کرده ایم

سفیر سابق ایران در واتیکان و مغرب اظهار داشت: یکی از مشکلات مهم جهان اسلام، تلقی بیش از اندازه سیاسی نسبت به ریشه مشکلاتشان است گفت: اگرچه بخشی از مسائل جهان اسلامی سیاسی و ناشی از استعمار خارجی است ولی این چنین نیست که تمام این مشکلات سیاسی باشد بلکه بخش زیادی از این مشکلات ناشی از مشکلات فرهنگی، فقهی و حقوقی است.

وی با طرح مثالی با اشاره به مهاجران مسلمان به عنوان یک مشکل در اروپا گفت: حل مشکل مهاجران مسلمان به کشورهای غربی، خیلی فراتر از توان علمی، فقهی و حقوقی امام جمعه و یا موسسه اسلامی در آن کشورهاست و آنها فقط توان انجام عبادت های روزانه را دارند و بیش از این نیز از آنها توقعی نیست.

مسجدجامعی ادامه داد: شاهد هستیم که دولت فرانسه به شدت به دنبال این است تا جماعت های مسلمان موجود در این کشور را به ضوابطی مجبور کند که اصل این موضوع قابل فهم است ولی موضوع مهم این است که حل این مشکلات فراتر از ظرفیت انجمن اسلامی محلی است بلکه باید در جهان اسلام مرکزی وجود داشته باشد که مسائل را نه به صورت جدلی بلکه به صورت علمی، فقهی و حقوقی پاسخ دهد.

مرکزی برای پاسخ علمی به مشکلات مسلمانان در سطح جهان نیاز است

وی گفت: احساس قوی من این است که مسلمانان، محتاج به یک مرکز مهم فقهی، حقوقی و فرهنگی هستند تا بدور از گرایش صرف سیاسی موضوعات و مشکلات جهان اسلام را با رویکرد علمی، فقهی، حقوقی و فرهنگی پاسخ دهد.

مسجدجامعی، ادامه داد: با توجه به مجموع شواهد و قرائن، هیچ مرکزی مانند الازهر در بین اهل سنت نمی تواند چنین جایگاه علمی، فقهی و حقوقی در سطح اهل سنت داشته باشد و الازهر بیش از مکان های دیگر چنین جایگاهی را می تواند ایفا کند.

عضو هیات علمی دانشگاه ادیان و مذاهب با بیان اینکه به جز الازهر، سایر حوزه های علمیه سنی به دلیل اینکه تضعیف شده اند، توان پاسخ به این مسائل را ندارند گفت: سَلَفی ها نیز به دلیل اینکه بیش از اندازه تابع رژیم حاکم هستند نمی توانند چنین جایگاهی را داشته باشند.

مسجد جامعی با بیان اینکه حوزه های سَلَفی عمیقا متاثر از وهابی های سَلَفی عربستان هستند گفت: الازهر در مصر بسیار مستقل تر از مرکز افتاء عربستان است و این موجب شده تا علمای وهابی عربستانی، متناسب با نیاز حکومت موضع گیری و افتوا صادر کنند به همین دلیل جواب آنها به مسائل نمی تواند ریشه در مبانی دینی داشته باشد.

وی با بیان اینکه استقلال الازهر از نظام حاکم در مصر از جمله ویژگی هایی است که جایگاه الازهر در جامعه مسلمانان را ارتقا داده است گفت: به طور کلی مجموعه مسلمانان نیاز به مرکز مستقلی دارند تا به لحاظ فقه، علمی، حقوقی و فرهنگی مسائل را به درستی بفهمد و متناسب با آن پاسخ دهد و در حال حاضر  به جز الازهر در قلمرو اهل سنت چنین مرکزی وجود ندارد.

دلیل گرایش جوانان منطقه به داعش، تضعیف حوزه های علیمه اهل سنت بود

سفیر سابق ایران در واتیکان و مغرب با اشاره به تضعیف حوزه های علمیه سنی در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا طی قرن اخیر اظهار داشت: منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا، همواره بخش فعال و خلاق اسلام بوده است به همین دلیل، مطالعه تحولات این منطقه به ویژه شرایط و وضعیت حوزه های علمیه آن اهمیت بسیار زیادی دارد.

عضو هیات علمی دانشگاه ادیان و مذاهب گفت: در دوران عثمانی که اکثر این منطقه تحت سلطه عثمانی ها بوده و به طور کلی جامعه سنی در این منطقه حضور داشته است، این مراکز حوزوی سنی تا اندازه ای توان پاسخگویی به نیاز آن زمان جوامع را داشت ولی وقتی تاریخ جدید شروع می شود، به دلیل شرایط زمانی و همچنین فشار رژیم های حاکم، این حوزه ها در این قلمرو ها تضعیف می‌شود.

وی ادامه داد: نتیجه تضعیف جایگاه حوزه های علمیه سنی این است که پایگاه اجتماعی عالمان دینی ضعیف می شود، حرف شنوی از این علما تضعیف می شود، نخبگان کمتری علاقمند به کسب علوم دینی در این کشورها می شود و به طور کلی این حوزه ها از نظر کیفی و کمی تضعیف شد.

مسجدجامعی، گفت: با آغاز استعمار در این کشورها، انتقاد از دین و رجال دینی به صورت سیستمی در این کشورها آغاز شد که این نشان می دهد که بخشی از این تضعیف حوزه های علمی سنی به صورت حساب شده بوده است. این روند به قدری ادامه یافت که سبب نابودی بسیاری از حوزه های علمیه سنی و از دست دادن جایگاه علمی این مراکز شد.

عضو هیات علمی دانشگاه ادیان و مذاهب، ادامه داد: این روند موجب شد تا اکنون با تضعیف فزاینده ای در مورد حوزه های علمیه سنی به لحاظ کمی و کیفی و نفوذ اجتماعی مواجه باشیم.

وی با اشاره به دلایل گرایش بسیاری از جوانان کشور تونس به داعش گفت: دلیل این موضوع تضعیف حوزه علمیه این کشور توسط رژیم های گذشته بود که نتیجه این خلاء دینی موجب شد تا جوانان و نخبگان این کشور به اندیشه سلفی و وهابی گرایش پیدا کنند.

حوزه های علمیه شیعه با وجود همه فشارها در طول تاریخ ابداعات علمی خود را افزوده است

مسجد جامعی با بیان اینکه تضعیف حوزه های علمیه در قلمرو اهل سنت، قابل تعمیم به حوزه های علیمه شیعی ایران نیست گفت: قفل شدن خلاقیت و ابداعات علمی و تضعیف حوزه های علمیه سنی در حالی رقم خورد که در حوزه های علمیه شیعی با وجود همه فشارها و محدودیت های اعمالی توسط رژیم های حاکم بر ایران، تحول، خلاقیت و ابداعات خود را نه تنها از دست نداد بلکه این ابداعات افزایش داشته است.

وی اظهار داشت: در سخت ترین فشارهای علیه حوزه علمیه برای تضعیف آن، شیخ انصاری به عنوان نقطه عطف اصول و بسیاری از فقهای بزرگ شیعه تربیت شدند که حوزه های علمیه در آن زمان ها با فشارها و محدودیت های بسیار زیادی برای تضعیف مواجه بود ولی به همیت این علما هیچگاه خلاقیت و ابداعات علمی در حوزه های متوقف نشد.

مسجد جامعی ادامه داد: بر اساس آنچه که گفته شد، حوزه های علمی کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا به دلیل عقب ماندگی تاریخی،توان پاسخگوی نیازهای جهان اسلام نیستند.

ظهور ناسیونالیسم سعودی و دینی در عربستان بستر ترویج تفکرات وهابی در منطقه

وی، یکی از ویژگی های کل تاریخ اسلام را جنگ مداوم سنت و بدعت دانست و گفت: یک قدرت داخلی در اسلام وجود دارد که در مقابل بدعها مقابله می کند که این موضوع در جوامع شیعی و سنی متفاوت بوده است.

مسجدجامعی با بیان اینکه متصدی برخورد با بدعت در قلمرو اهل سنت عمدتا کسانی بودند که تمایلات سَلَفی داشته است گفت: سلفی ها کسانی بودند که به اندیشه های اصیل اسلامی معتقد هستند و با هر گونه ابداع در این زمینه مخالفت کرده اند.

وی با بیان اینکه بین فقه و نگاه عرفانی در جهان سنت همواره مقابله وجود داشته است و این در حالی که در اندیشه های شیعی چنین تقابلی کمتر دیده شده است گفت: ذات تعالیم ائمه به گونه ای است که بخش درونی و عرفانی آن بسیار قوی است به همین دلیل اکثر فقهای شیعی یک بعد عمیقا عرفانی و درونی داشته و دارند و این در حالی است که در اهل سنت بین فقه و عرفان تمایز بسیار زیادی وجود دارد.

وی وهابیت را یک فراورده نجدی دانست و گفت: عربستان دارای پنج منطقه حجاز، نجد، عسیر ، حائل و منطقه شرقیه است و این مناطق به طور کلی با یکدیگر متفاوت است.

مسجدجامعی با اشاره به کمک انگلیس برای به پادشاهی رسیدن عبدالعزیز در عربستان، گفت: پیش از کشف و استخراج نفت، عربستان به صورت بسیار بدوی اداره می شد و با فراهم شدن شرایط برای استخراج، نفت این پول به طور کامل در نزد عبدالعزیز و پس از آن در داختیار پسرش سعود بن عبدالعزیز بوده است.

عضو هیات علمی دانشگاه ادیان و مذاهب ادامه داد: سعود بن عبدالعزیز نیز با همان تصور بدوی نجدی و قبیله ای کشور را اداره می کرد و در آن زمان نیز در عربستان چیزی به نام دولت به معنای اینکه نخست وزیر، وزراتخانه و نهادهای حکومتی وجود داشته باشد، نبود و تها چیزی شبیه وزارت خارجی وجود داشت که فیصل مسئولیت آن را به عهده داشت.

وی گفت: سعود بن عبدالعزیز که در عیاشی دست خلفای عباسی را نیز از پشت بسته بود توسط خاندان عبدالعزیز برکنار و فیصل جای او را گرفت.

مسجد جامعی، فیصل را معمار عربستان دانست با اشاره به اقدام های او گفت: در اقدام اول، فیصل با توجه به اینکه می دید برای شکل گیری دولت جدید نیازمند استفاده از ظرفیت حجازی هاست، از آنها در تشکیل حکومت بهره برد و این در حالی بود که پیش از این تمام ارکان حکومت تنها در دست نجدی ها بود.

وی با اشاره به دومین اقدام فیصل برای تغییر جامعه بسیار سنتی عربستان گفت: فیصل با باهوشی متوجه شد که برای این دوره انتقال از جامعه بسیار سنتی به سمت جامعه ای جدید، نیاز به این دارد که از ابزار دینی استفاده کند و برای اینکه از این ابزار استفاده کند نیاز به مدرن کردن این ابزار دارد.

مسجد جامعی ادامه داد: بر اساس این هدفگذاری، به منظور دست یابی عربستان به توسعه پایدار و باثبات نیاز است در این دوران گذار نیاز به مدرن کردن وهابیت دارد به همین دلیل از زمان فیصل، مدرن شدن که البته به معنای امروزی آن نیست، در تلاش بود تا نهاد دینی را مدرن کند.

وی با اشاره به شرایط دوران مدرن شدن عربستان افزود: این دوران که با ثروت فزاینده عربستان به واسطه فروش نفت همراه بود، ناسیونالیسم سعودی و از طرفی ناسیونالیسم مذهبی در این کشور شکل گرفت.

عضو هیات علمی دانشگاه ادیان و مذاهب ادامه داد: ناسیونالیسم مذهبی به این معناست که عربستان بر این باور قرار گرفت که دین سلفی وهابی از همه دین ها بهتر است و از دهه ۷۰ و ۸۰ عربستان به چنین تصوری از اعتقاد خود نگریست و در تلاش برای بسط تفکرات خود در جهان اسلام برآمد.

تبدیل تمام مراکز علمی سلفی منطقه به سلفی وهابی

سفیر سابق ایران در واتیکان، افزود: همتای طبیعی چنین ناسیونالیسم دینی در کشورهای دیگر اسلامی گرایش های سَلَفی بود و این گرایش های سلفی در نقاط مختلف توسط عربستان مورد حمایت قرار گرفت و این موجب شد تا مراکز سلفی که تا پیش از این در کشورهای منطقه همیشه وجود داشتند، با حمایت های عربستان همه آنها وهابی شوند.

وی گفت: از نظر تاریخی عالمان سلفی همواره وجود داشته اند ولی عربستان در دهه ۷۰ همه آنها را وهابی کرد که با این اقدام، ماهیت سلفی که تا پیش از این وجود داشت با تغییر به سلفی سعودی دگرگون شد.

وی با بیان اینکه ایدئولوژی سلفی وهابی، عمدتا حنبلی است و این نحله هم در کلام و هم در سیره عملی به طور مطلق مطیع سلطان حاکم است، ادامه داد: ذات اندیشه وهابی پذیرش مطلق اعتبار غول حاکم است و این موجب شده تا علمای وهابی متناسب با سیاست های دولت فتوای آنها تغییر کند.

عضو هیات علمی دانشگاه ادیان و مذاهب گفت: مثال های متعدد تاریخی وجود دارد که حنبلی ها در دوران های مختلف همواره با وجود اختلاف های اعتقادی، مطیع حاکم مقتدر بوده و تبعیت از حاکم به عنوان یک اصل برای آنهاست به همین دلیل مراکز علمی سلفی-وهابی به دلیل داشتن گرایش حنبلی نیز تابع حاکمیت در آن کشور هستند.

وی با بیان اینکه تابع بودن از حاکم، اعتقادی ایدئولوژی در نگاه حنبلی هاست گفت: بر این مبنا، فتوای علمای سلفی وهابی متناسب با تغییر نگاه حاکمان همواره در حال تغییر است به همین دلیل مجموعه سلفی در عربستان و بیرون از عربستان توان پاسخ به نیازهای جامعه ندارد و این در حالی است که الازهر استقلال بسیار بالایی در مقابل حکومت مصر دارد.

مسجدجامعی ادامه داد: بر اساس آنچه که گفته شد نه تنها حوزه های سنی بلکه مراکز سلفی- وهابی نیز توان پاسخگویی به مسائل جدید جهان اسلام را ندارد و در این زمینه الازهر را می توان را تنها مرکز قلمرو اهل سنت دانست که می تواند به عنوان مرکزی برای پاسخگویی به نیازهای قلمرو اهل سنت دانست.

وی در بخش دیگری از سخنان خود با بیان اینکه واقعیت این است که منطق تحولی در بین شیعیان، و اهل سنت متفاوت است گفت: اگر چه  اشتراک های یادی از نظر کمی میان اندیشه های شیعه و سنی وجود دارد ولی منطقه تحولی آنها از دو نقطه شروع می شوند و منطق تحولی آنها با هم متفاوت است و عمده شباهت میان آنها نیز ظاهری است نه دورنی.

این مدرس دانشگاه، گفت: جهان اسلامی با بیش از یک و نیم میلیارد جمعیت که عمده آنها اهل سنت هستند، نیازمند مرکزی هستند تا به مسائل و مشکلات مسلمانان از منظر علمی، فقهی، حقوقی و فرهنگی پاسخ بگوید.

عضو هیات علمی دانشگاه ادیان و مذاهب ادامه داد: این مرکز معتبر باید از جانب خود اهل سنت به رسمیت شناخته شود و در حال حاضر جایی به غیر از الازهر وجود ندارد چرا که الازهر دارای عقبه تاریخی و دینی است و این موجب پذیرش و مقبولیت آن در میان مسلمانان می شود.

وی با تاکید بر اینکه حرکت عربستان و تحولات اجتماعی جدید آن ، حرکت به سمت حوزه دینی مدرن نیست، ادامه داد: توان خلاقیت یک مرکز دینی معمولی در ایران، به مراتب بیش از توان علمی و خلاقیت حوزه های دینی سلفی در عربستان است.

مسجدجامعی با اشاره به ظرفیت های غنی حوزه های علمیه ایران ادامه داد: توان و عمق فکری و استدلالی حوزه های علمیه ایران موجب شگفتی اندیشمندان غربی شده و تمام اندیشمندانی که به ایران سفر می کنند، با مواجهه با این غنای علمی، شگفت زده می شوند.

بخشی زیادی از مشکلات جهان اسلام در تعامل با سایر جوامع، سیاسی کردن همه موضوعات است

وی ادامه داد: یکی از مشکلات کشور ما این است که به دلایل مختلف همه مشکلات را دینی قلمداد کرده و راه حل دینی می خواهند و این در حالی است که بسیاری از مشکلات، اخلاقی و فرهنگی است و دلیل این مشکلات نیز ناشی از کم اطلاعی از این مفاهیم است.

سفیر سابق ایران در واتیکان، نظام آموزشی “حفظ محور” ایران را عامل از بین بردن خلاقیت نسل جدید دانست و گفت: ایران بدون شک یکی از درخشان ترین ادبیات تاریخی را دارد ولی چه تعداد از ما از تاریخ ادبیاتی کشورمان مطلع هستیم.

وی با تاکید بر اینکه نباید همه چیز را از منظر دینی نگاه کرد اظهار داشت: مشکلات ما بیش از مشکلات دینی ناشی از سطحی شدن، غیرخلاقانه شدن و بی اطلاعی است و باید، روش فکر کردن و پردازش اطلاعات را به کودکان خود یاد داد.

مسجدجامعی با بیان اینکه حقیقتا ایران در این منطقه در مجموع یک کشور نخبه است افزود: بسیاری از مشکلات کنونی مشکل دینی نیست بلکه مشکلات ناشی از غیرخلاق شدن ذهن، سطحی نگری و ناتوانی در جمع آوری و پرازش اطلاعات است که ناشی از نوع آموزش در مدارس است.

وی ادامه داد: بخشی زیادی از مشکلات جهان اسلام در تعامل با سایر جوامع از جمله کشورهای اروپایی به دلیل این است که این مسائل را که بیشتر آنها ذات سیاسی ندارند، به جای بررسی علمی و بی طرفانه به صورت سیاسی برخورد می شود و اگر این مسائل را از نظر علمی حل کنیم، بسیاری از فشارهای کنونی بر مسلمانان کم می شود./