ماجرای خانه‌­ای که تبدیل به مسجد شد

– اخبار فرهنگی –

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، کتاب «مسجد رهبر» که به تازگی و توسط انتشارات راه یار راهی بازار نشر شده، به روایت یکی از اثرگذارترین مساجد کشور در دوران مبارزات انقلاب اسلامی پرداخته است.

مسجد کرامت، یکی از مساجد معروف شهر مشهد است که در مرکز این و نزدیکی حرم مطهر امام رضا(ع) واقع شده است. این مسجد که در واقع خانه‌ای قدیمی بوده، در سال ۱۳۵۱ با عنوان مسجد کرامت در نزدیکی حرم رضوی، فعالیت خود را شروع می‌کند و یکی دو سال بعد، با حضور آیت‌الله خامنه‌ای به عنوان امام جماعت مسجد، به پایگاه اصلی نیروهای انقلابی در مشهد تبدیل می‌شود. فاطمه سلیمانی ازندریانی، نویسنده و پژوهشگر در یادداشتی به این کتاب پرداخته است که در ادامه می‌خوانید:

در یکی از مباحث مربوط به ولادت امیرالمؤمنین(ع) در خانه خدا، این سؤال مطرح شد که «مکان­‌ها به انسان­‌ها شرافت می‌­دهند یا انسان­‌ها به مکان­‌ها؟» آیا خانه کعبه به این مفتخر است که محل ولادت حضرت علی(ع) بوده یا اینکه فاطمه بنت اسد مفتخر به زایمان در خانه کعبه است؟ این سؤال به نتیجه کاملی نرسید چون هم کعبه شأنی اجل نسبت به سایر اماکن دارد و هم شأن امیرالمؤمنین(ع) قابل مقایسه با دیگر بندگان خداوند نیستند. اما درباره­ دیگر اماکن چطور؟ مثلاً کربلا تا پیش از شهادت امام حسین(ع) و یاران­ حضرت یک بیابان بود اما بعد از شهادت حضرت مردم به گرد مزار ایشان جمع شدند و محل شهادت ایشان تبدیل به یکی از شهرهای مهم شیعیان جهان شد. یا همین مشهد خودمان که به واسطه مزار علی­ ابن­ موسی ­الرضا(ع) یکی از مهمترین شهرهای ایران است و حتی نام قدیم آن سناباد به مرور زمان از یادها رفته و همه این شهر را با نام مشهد­الرضا و به طور خلاصه به نام مشهد می‌­شناسند.

نویسندگان و پژوهشگران هم اکثر اوقات در کتاب­‌هایشان به افراد یا وقایع می‌­پردازند. کتاب­‌هایی که درباره­ اماکن نوشته شده‌­اند در مقایسه با کتاب­‌هایی که مربوط به اشخاص و وقایع است بسیار ناچیز است. اما چه می­‌شود که یک مکان آن­قدر اهمیت پیدا می­‌کند که یک عده پژوهشگر درباره­ آن مکان پژوهش کنند و حاصل این پژوهش را در کتابی قطور گردآوری کنند؟ کتابی به­ نام «مسجد رهبر» یا «تاریخ شفاهی مسجد کرامت».

مسجد کرامت؛ یک مسجد شاخص بین هزاران مسجد. در مقدمه­ کتاب به دلیل چرایی اهمیت این مسجد اشاره شده است. «دفتر مطالعات جبهه­ فرهنگی انقلاب اسلامی در مشهد، فعالیت خود را در سال ۱۳۸۷ در حوزه­ تاریخ شفاهی آغاز کرد. مأموریت اصلی، گردآوری و ثبت فعالیت‌­های فرهنگی و هنری انقلاب اسلامی بود. با توجه به اینکه پیشینه­ تحقیقاتی چندانی در این زمینه وجود نداشت، تلاش شد شخصیت‌­ها و جریان­‌های فعال فرهنگی اجتماعی انقلاب از طریق مطالعه اسناد و گرفتن مصاحبه شناسایی شوند. می­‌خواستیم نقشه­ هوایی افراد، تشکل­‌ها و اماکن گفتمان انقلاب اسلامی در دهه‌­های ۴۰، ۵۰، ۶۰ را ترسیم کنیم. به تدریج موضوعات متعدد و متنوعی شناخته می‌­شدند، اما در مصاحبه‌­ها نامی که بیش از همه تکرار می­‌شد، مسجد کرامت بود. فرقی نمی­‌کرد پای صحبت چه کسی بودیم؛ طلبه، دانشجو، بازاری یا هنرمند؛ خاطرات همه در نقطه‌­ای با مسجد کرامت پیوند می‌خورد. به همین دلیل، بنا شد در قالب پروژه­ای مستقل به مسجد کرامت بپردازیم» مسجدی که در یک دوره خاص یکی از پایگاه­‌های مهم مقام معظم رهبری بود.

یک مسجد با کارکردهای مذهبی، اجتماعی سیاسی و… آن هم دقیقاً زمانی که روحانیون زیادی زیر نفوذ ساواک بودند و مساجد یا رونق نداشتند یا افکار را به سمت غربی شدن سوق می­‌دادند «هرچند فضای باز سیاسی و آزادی اجتماعی پس از سرنگونی رضاخان، زمینه­ مساعدی را برای فعالیت­ نیروهای معتقد به فرهنگ اسلامی ایرانی ایجاد کرد، اما آنچه موجب فعالیت بیشتر نیروهای مذهبی می­‌شد، تکاپوی جریانات فکری غرب­‌زده بود.» پژوهشگران و تدوین‌­کنندگان این کتاب قبل از پرداختن به نحوه ساخته شدن این مسجد و فعالیت­‌های آن به پیشینه­ این مسجد پرداختند. پیشنیه­ افرادی که نقش کلیدی در تأسیس این مکان خاص و مهم داشتند. حتی شخصی را معرفی کردند که به طور مستقیم در این­‌باره نقشی نداشته، اما راه و روش و مسلک او به مؤسسان این بنا ایده داده است. شخصی به نام علی­‌اصغر عابدزاده.

شخصی که متوجه نفوذ ساواک به هیئت­‌های مذهبی شده بود و به دنبال راه چاره‌­ای برای جدایی هیئتی­‌های واقعی از هیئتی‌های ساواکی بود .«با تبدیل ابتکاری واژه­ تکیه به مهدیه و واژه­ هیئتی به انجمنی و شعار جاذب پیروی از قرآن به جای پیروی از اشخاص در عین حال که مشکل جدایی مردم از تکیه و هیئت و هیئتی را حل کرد، راه نفوذ دشمنان مهدیه را هم بست»؛ در همان فصول اولیه کتاب قبل از وارد شدن به مبحث تأسیس و ساخت مسجد، اطلاعات خوبی درباره­ اوضاع اجتماعی سیاسی آن دوران به مخاطب عرضه می‌­شود. اطلاعاتی که شاید به ظاهر تکراری باشند اما جزئیات ارائه شده، این مباحث را از مباحث پیشین متمایز می‌­کند. نمونه بارز آن همین پیشینه­ مهدیه­‌ها است که هدف از تأسیس آن چه بود و چه فعالیت‌­هایی در آن صورت می‌­گرفت. شاید به نظر برسد که مهدیه چه ربطی به مسجد دارد؟ به ویژه با مسجد کرامت. جواب این سؤال را می­‌توان لابه‌لای سطور کتاب پیدا کرد.

معمولاً تألیف کتاب­‌های پژوهشی، جامعه­ هدف خاصی دارند و برای مخاطب عام فایده و جذابیتی ندارند. اما کتاب «مسجد رهبر» از این قاعده مستثنی است. یک کتاب با یک جامعه هدف بزرگ که می­‌تواند در موضوعات مختلف، منبع و مآخذی برای تحقیقات باشد. به علاوه­ اینکه لحن قصه­‌گوی کتاب آن را برای مخاطب عام جذاب کرده است. لحن قصه­‌گو نه به معنای سخیف بودن و غیرتخصصی بودن. افرادی که در ساخت و تأسیس این مسجد مؤثر بودند، هرکدام دارای یک پیشینه هستند و این پیشینه‌­ها و ماجراهای مربوط به افراد این لحن قصه­‌گو را به وجود آورده. به خصوص داستان زندگی «حاج محمود کرامت، بانی بی‌ادعا» گرچه ماجراهای مربوط به خود مسجد از ماجراهای زندگی خصوصی افراد خواندنی‌­تر است. ماجرای خانه‌­ای که تبدیل به مسجد شد یا ماجرای دعایی که اجازه­ دفن شدن در مسجد را صادر کرد. و اتفاقاتی که در طول سالیان در این مسجد رخ داده است.

مقدمه­ مفصل، توجه به جزئیات، معرفی کامل افراد و اشاره به چگونگی شکل­‌گیری روابط، شرح و بسط ماجراها، زبان ساده و… همه از نقاط قوت این کتاب است. کتاب به چهار فصل کلی تقسیم شده و هر فصل شامل زیرشاخه­‌های زیادی است. چهار فصل اصلی کتاب عبارت‌­اند از:

۱. از انجمن و کانون تا مسجد کرامت

۲. مسجد کرامت در عرصه­ مبارزه­ عقیدتی تربیتی

۳. مجموعه­ کرامت در عرصه­ فعالیت‌­های اجتماعی سیاسی

۴. مسجد کرامت در عرصه­ مبارزه­ سیاسی

مؤلف در تألیف این کتاب، به‌طور کامل رسم امانت را به‌­جا آورده و نقلِ قول­‌ها را عیناً روایت کرده است. حتی اگر جایی به دلیل شکستگی زبان یا تقطیع گفت‌وگو نیاز به اضافه کردن کلمه یا جمله­‌ای بوده آن کلمه یا جمله خاص را با علائم نگارشی مشخص کرده است. حفظ امانت نه تنها به مستند شدن کتاب کمک بسیاری کرده بلکه باعث به وجود آمدن یک فضای صمیمی در طول کتاب شده است.

کتاب «مسجد رهبر» در ۵۴۴صفحه، شمارگان هزار و ۵۰۰ نسخه و قیمت ۵۰ هزار تومان به همت انتشارات «راه یار» منتشر شده است و علاقه‌مندان برای تهیه آن، علاوه بر کتاب‌فروشی‌ها می‌توانند به صفحات مجازی ناشر به نشانی raheyarpub یا سایت vaketab.ir مراجعه کنند و یا با شماره‌های ۰۲۱۴۲۷۹۵۴۵۴ و ۰۲۵۳۷۷۴۶۴۹۰ تماس بگیرند.

مسجدی که امام جماعتش، امام جامعه شد/ گزارشی از جلسات قرآن آیت‌الله خامنه‌ای در دهه ۵۰+ عکسمسجدی که امام جماعتش، رهبر انقلاب شد