خصایص حضرت علی (ع) در دعای افتتاح

گروه تربیت اسلامی: دعای افتتاح، منقول از امام زمان ارواحنا فداه (عج) است که توصیه شده تا بهترین لحظات مناجات با خدا در ماه مبارک رمضان به مدد آن سپری شود. این دعا مانند سایر ادعیه چنان با تار و پود توحید، رسالت و امامت به هم آمیخته که تفکیک آن ها کاری دشوار است. در دعای افتتاح پس از حمد و ثنای الهی نخست به آستان مقدس پیامبر اکرم (ص) عرض ادب می شود و پس از صلوات بر وجود پر برکت ایشان با یادآوری خاندان آن حضرت، در خواست درود الهی بر تک تک آن بزرگواران می کند. از آنجا که خاندان رسول خدا (ص) به وسیله حضرت علی (ع) ادامه پیدا می کند، این صلوات از ایشان آغاز می شود و به حضرت مهدی (عج) خاتمه پیدا می کند و در طی آن به اوصافی از حضرت اشاره می شود که با تحلیل قرآنی آنها می توان به حقایق ارزشمندی دست یافت. 

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از بولتن نیوز، از جمله اینکه اعتقاد به امامت از ضروری ترین شروط قبول توحید می باشد.
* تبیین بحث:امام شناسی همانند شناخت توحید و در کنار ضرورت پیامبرشناسی اصلی است که در نگاه اسلام در تحقق راستین اسلامیت هر مسلمان ضرورت اجتناب ناپذیر دارد. (حسینی طهرانی، ۱۴۲۲ ق: ج ۱، ص۳۵). آنان که از سوی خدا به رسالت یا امامت در بین مردم منصوب می شوند همانند آیینه ای صاف و صادقند که دستور الهی را منعکس و به مردم ارائه می دهند و تمام حقیقت آنها در ظاهر و باطن و گفت و شنود و خواستن و بلکه هر حرکت و سکون، منطبق با اراده خداست. (ممدوحی کرمانشاهی، ۱۳۸۵ ش: ج۴، ص ۱۰۶) فلسفه حقیقت امامت یک چیز است و آن هدایت مردم، نورانیت آنها و الهی کردن جامعه است اما در هر عصری به مقتضیات همان شرایط به شکلی جلوه گری می کند. (طاهری، ۱۳۸۴ ش: ص۲۶۹) امامت، اساسی ترین اصول اجتماعی اسلام و روح این مکتب و رشته ای است که کلیه قوانین تکامل انسان را به هم پیوند نموده و در جهت فلسفه آفرینش قرار می دهد و تفکیک این اصل از اسلام اسفناک ترین فاجعه های تاریخ است زیرا با این طرح بدون این که مسلمانان بفهمند اسلام از درون تهی می شود و نماز، روزه، حج، جهاد و… بی خاصیت می گردد و بالاخره کلیه قوانین اسلام که برنامه تکامل انسان است عقیم می ماند. (محمدی ری شهری، بی تا: ص ۶۹) ولایت و امامت را به حق ما اصحاب امامیه از اصول مذهب شمرده ایم بلکه در واقع آن را می بایست ام الاصول دانست چون اگر این معنا درست شود بقیه اعتقادات انسان نیز تصحیح می شود. (نجفی، بی تا: ص۱۹۵) یکی از سنت های الهی وجود امام به عنوان حجت خدا و واسطه فیض عالم هستی در هر عصری می باشد. امام صادق (ع) فرموده اند اگر زمین بدون امام باقی بماند ساکنانش را در خود فرو می برد. (کلینی، کافی، ج۱) یکی از راه های شناخت امامت، شناخت امامان از طریق اوصافشان می باشد، اوصافی که در متون موثق مذهبی با آنها توصیف شده اند. سر سلسله امامت شیعی حضرت علی (ع) در دعای افتتاح این گونه معرفی شده اند: «اللهم و صل علی علی أمیر و المؤمنین و وصی رسول رب العالمین عبدک و ولیک و أخی رسولک حجتک علی خلقک و آیتک الکبری و النبإ العظیم – خدایا درود فرست بر علی (ع) که سردار و پیشوای مؤمنین است و جانشین پیامبر خدا، پروردگار جهانیان، بنده تو و ولی تو و برادر رسول توست و نشانه تو بر خلق توست، اوست که نشانه و آیه بزرگ تو و خبر بزرگ توست.»
* ویژگی های حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) در دعای افتتاح:۱- امیرالمؤمنین:امام عصر (عج) ابتداً، امام علی (ع) را با لقب امیرالمؤمنین معرفی کرده اند و این خود نکته جالبی است چرا که مقام وصی، عبد، ولایت، حجت، آیت کبری، نبأ عظیم در جای خود شاید خیلی مهم تر از این لقب ایشان باشد، اما امام زمان (عج) از مقدم آوردن این لقب، هدفی خاص داشته اند و ناگفته پیداست که در حکومت اسلامی، شخص باید دارای صفات و ویژگی هایی باشد تا امیرالمؤمنین و رهبر شود. امام (ع) گویا حرف آخر را اول زده اند و این حاکی از شدت حزن ایشان به خاطر اذیت ها و اجحاف هایی است که در حق امیرالمؤمنین (ع) شد. گویا می فرمایند: یک کلام حضرت علی (ع)، امیرالمؤمنین است و دیگر هیچ. واژه امیر از «یمیر، میره» به معنی طعام دادن و آذوقه خوب برای خانواده تهیه کردن است. (راغب اصفهانی، ۱۴۱۲ق: ص۷۸۳؛ قرشی، ۱۳۷۱ ش: ج۷، ص ۳۲۴) از حضرت اباالحسن علی بن موسی الرضا(ع) سوال شد چرا آن حضرت امیرالمؤمنین نامیده شد؟ فرمود: زیرا او مؤمنین را طعام علمی می دهد، مگر نشنیده ای که خدا در کتابش می فرماید: «و نمیر اهلنا» (یوسف/ ۶۵)، «و ما خانواده خود را طعام می دهیم» و در روایت دیگر در جواب این سوال، امام باقر (ع) فرمودند: «لأنه میره العلم یمتار منه و لایمتار من أحد غیره (کلینی، بی تا: ج۱، ص ۴۱۲؛ صدوق، بی تا: ج۱، ص ۱۶۰) زیرا حضرت (ع) عطا کننده طعام و خواربار علم بود که دیگران از او تغذیه می کردند و احدی غیر از آن حضرت این طور نبود.» ممکن است مقصود از روایت این باشد که حکام و زمامداران دیگر که امیر مردم هستند غذای جسمی و خواربار و آذوقه معاش آنها را منظم می کنند و در دسترس آنها می گذارند تا زندگی حیوانی آنها اداره شود ولی در حکومت علی (ع) علاوه بر جنبه معاش مردم از نظر غذای روحی و زندگی علمی و معنوی افراد مورد توجه است و اختصاص به مؤمنین هم دارد، زیرا تنها ایشانند که از علوم آن حضرت استفاده می کنند. رسول خدا (ص) در مورد حضرت علی (ع) فرمودند: «او از من است و من از اویم، او مولا و امیر هر کسی است که من رهبر و امیر اویم و من رهبر تمام مسلمانانم و من و او پدران این امتیم.» (مجلسی، بی تا: ج۳۸، ص۹۱) (مهدوی کنی، ۱۳۸۱ش: ۱۸۷) «از امام صادق (ع) سوال شد که به امام قائم به عنوان امیر مومنان سلام می کنند؟ فرمودند: نه، آن نام را خدا مخصوص امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع) نموده، پیش از او کسی بدان نام، نامیده نشده و بعد از او هم جز کافر، آن نام را برخود نبندد.» (کلینی، بی تا: ج۱، ص۴۱۱)پس واژه امیرالمؤمنین تنها یک کلمه نیست چرا که در مورد واژه ها این محدودیت وجود ندارد، چیزی فراتر از یک واژه و لقب است. در حالی که اولین ویژگی برای پیامبر (ص) در این دعا، عبد بودن حضرت ذکر شده و اختلافی بر این مطلب بین مسلمانان نیست، بنابراین امام (ع) به خاطر اختلاف مردم بر سر امارت امیرالمؤمنین (ع) و وصایت حضرت رسول (ص)، این ویژگی و لقب را بر صفت عبودیت ایشان تقدم داشته اند تا تایید و تأکیدی بر امامت حضرت علی (ع) باشد.
۲- وصی رسول:وصی یعنی سفارش شده و جمع آن اوصیاء است. مالی را به او وصیت کردم یعنی برای او قرار دادم. (ابن منظور، ۱۴۱۴ ق: ج۱۵، ص ۳۹۴) معنای دیگر وصی، اتصال و وصل کردن است و “ارض واصیه”، یعنی زمینی که پوشیده از گیاه است. (جوهری، ۱۴۰۷ ق: ج۶، ص ۲۵۲۵) بنابراین در ماده وصی یک نوع ارتباط و اتصال وجود دارد. اصل کلمه وصی به معنای اتصال چیزی به چیز دیگر است. (ابن فارس، ۱۴۱۵ ق: ص ۱۰۹۴) بنابراین وصی کسی است که نوعی ارتباط در ارسال سفارش از وصیت کننده به دیگران دارد و در واقع وصیت آن است که موصی کارش را به کارهای وصی متصل می کند یا کارهای قبل از مرگ یعنی امر دنیا را به کارهای بعد از مرگ یعنی آخرت متصل می کند. بدین سبب معنی اصطلاحی وصیت، اتصال کارهای وصیت کننده به وصی و تداوم آن از ناحیه اوست. در قرآن کریم از ماده وصی ۳۲ مورد از مشتقات آن ذکر شده است که به معنی وصیت و سفارش به کار رفته اند مانند: «و وصی بها ابراهیم بنیه و یعقوب یا بنی إن الله اصطفی لکم الدین فلا تموتن إلا و أنتم مسلمون» (البقره/ ۱۳۲) وصیت پیامبران عهد و پیمانی است که پیامبران به اوصیای خود نموده اند تا پس از آنها به تبلیغ شریعت آنها بپردازند و سرپرستی امتشان را به عهده بگیرند. تعیین وصی از آدم تا خاتم ادامه داشته است و این جای هیچ شکی ندارد و نصوص تاریخی این موضوع مهم را اثبات می کند. وصیت در تمام قرون و تاریخ بشریت جاری بوده است تا آیینه خداوند این نور را در عبدالمطلب و سپس در فرزندان عبدالله پدر رسول خدا (ص) قرار داد. (مسعودی، بی تا: ج۱، ص ۳۸) رسول خدا (ص) رسول خدا (ص) فرمودند: علی بن ابی طالب بعد از من امام، پیشوا و جانشین من است. (مجلسی، بی تا: ج۳۸، ص ۹۰) وصی یکی از امتیازات و صفات حضرت علی (ع) است چرا که او وصی و جانشین پیامبر (ص) است. وقتی که آیه شریفه «و أنذر عشیرتک الاقربین» (الشعراء/ ۲۱۴) نازل شد، پس از سه سال تبلیغ مخفیانه به پیامبر دستور رسید که از امروز باید دعوتت را آشکار کنی و در مرحله نخست بایستی رسالتت را به نزدیکانت و قوم و قبیله ات ابلاغ کنی و آنها را بیم دهی. پیامبر (ص) خویشان خود را به مهمانی فراخواند و از آن ها سه روز پذیرایی کرد و فرمود من پیامبر خدا هستم و من بهترین ارمغان و خیر دنیا و آخرت را برای شما آورده ام. خداوند مرا دستور داده تا شما را به سوی او دعوت کنم. کدام یک از شما شریک و یار من در انجام رسالت می شود تا برادر، وصی و خلیفه من در میان شما باشم، که این جریان به «حدیث یوم الدار» معروف است. (مهدوی کنی، ۱۳۸۱ش: ص۱۸۸) که نهایتاً جمعیت همگی سرباز زدند جز علی (ع) که از همه کوچکتر بود. او برخاست و عرض کرد پیامبر خدا! من در این راه یار و یاور توام. پیامبر (ص) دست بر گردن علی (ع) نهاد و فرمود: «أن هذا أخی و وصیی و خلیفتی فیکم فاسمعوا له و اطیعوه» (این برادر و وصی و خلیفه من در میان شماست، از او فرمان برید و به گفته وی گوش فرا دهید. (حسینی مرعشی تستری، ۱۳۸۸ ش: ج۴، ص ۶۲) همچنان که رسول اکرم (ص) در ایامی که نزدیک به پایان عمر مبارکشان بود چند مرتبه مولا امیرالمؤمنین (ع) را طلبید و امر وصایت را به او واگذار فرمود و انگشتر و شمشیر و زره و جمیع سلاح دیگر خود را به او عطا فرمود و در آخرین روز عمر شریفش که ضعف زیادی بر او مستولی شده بود فرمود بخوانید برادرم و یاورم علی را، و چون امیرالمؤمنین (ع) حاضر شد رسول اکرم (ص) با همان حال ضعف اشاره به سوی او کرده و او را نزدیک طلبید تا به حدی که آن دو بزرگوار روی را بر هم چسبانیدند و رسول (ص) زمانی طولانی با او راز گفت و آن چه را که باید سفارش کرد، پس امیرالمؤمنین (ع) برخاست. مردم او را گفتند: یا اباالحسن چه رازی بود که پیامبر با تو می گفت؟ حضرت فرمود که هزار باب از علم تعلیم نمود که از هربابی هزار باب مفتوح می شود و وصیت کرد مرا به آن چیزی که به جا خواهم آورد. ان شاء الله تعالی. (زمردیان، ۱۳۵۰ ش: صص ۳۱۵-۳۱۴) پیامبر (ص) در هر سفر کوتاه یا بلند خود، فردی را به جای خود می گماشت که مردم در غیاب حضرتش به مدت چند روز یا چند هفته سرگردان نمانند. آیا قابل تصور است که پیامبر خاتم (ص)، برای دینی که جهانی است و جاودان، یعنی برای تمام زمان ها در تمام نقاط زمین جریان دارد، جانشینی به جای خود نگمارد؟ این جانشین باید که مانند پیامبر (ص) واجد والاترین فضایل و برترین فرد امت باشد.
۳- عبداللهمقام بندگی مقدم بر همه ویژگی های کمال در انسان های برگزیده می باشد. همان طور که اوصاف پیامبر (ص) نیز این گونه آورده شده؛ «عبده و رسوله». بندگی تنها یک ادعا از طرف بنده و عبد به مولای خود نیست بلکه رتبه و شأن است. هر که را خداوند برگزیند در صف بندگانش وارد می کند و در جوار خود جای می دهد و بنده استحقاق و شایستگی فرمانبرداری و طاعت خدا را پیدا می کند و بالاترین مقام برای انسان بندگی است که براساس تمام مقامات و مراتب کمال به آن نایل می شود و اینجاست که علی بن ابی طالب (ع) عبد خالص خداوند می فرماید: «الهی کفی بی عزا أن اکون لک عبدا و کفی بی فخرأ أن تکون لی ربا (مجلسی، بی تا: ج۷۴، ص۴۰۲) ای معبود من! این سربلندی برای من بس که بنده تو باشم و این برای من کافی است که پروردگارم باشی.» و او که پا جای پای امام و مقتدایش رسول الله (ص) می گذارد و آیینه تمام نمای پیامبر (ص) می باشد و قدمی از فرمان مولای خود بیرون نمی گذارد و عبد و تسلیم و محض پروردگار خود می باشد و نهایت عبد بودن در عبادات او بر دوست و دشمن آشکار است.
۴- ولی الله:آیات بسیاری در قرآن وجود دارد که امامان معصوم (ع) در تأویل و تفسیر، به مقام ولایت علی (ع) اشاره کرده اند چرا که آنان به حق مفسران قرآنند و حتی مرحوم کلینی در یک باب از کتاب اصول کافی ۹۲ روایت ذکر می کند که تأویل آیات قرآن مربوط به ولایت می باشد و خداوند برای اتمام حجت با هر بهانه جویی و در تأیید مقام ولی الله بودن حضرت علی (ع) و در تأکید اینکه ولایت، ضروری ترین شرط توحید است و ولایت علی بن ابی طالب (ع) پناهگاهی است برای پیروان او، در حدیث مشهوری که به نام حدیث «سلسله الذهب» می باشد چون در سلسله سند آن، هشت معصوم قرار دارند فرمایشات محکمی فرموده اند. 
امام رضا (ع) از پدرانشان و پدرانشان از نبی اکرم (ص) نقل کردند که : «سمعت الله عزوجل یقول: لا اله الا الله حصنی فمن دخل حصنی أمن من عذابی بشروطها و أنا من شروطها» (شیخ صدوق، بی تا: ج۲، ص ۱۳۷؛ مجلسی، بی تا: ج۴۹، ص ۱۲۳؛ محدث اربلی، بی تا: ج۲، ص ۳۰۸) کلمه «لا اله الا الله» پناهگاه من است، هر کس داخل پناهگاه من گردد، از عذاب من در امان است اما با شرایطی و من هم جزء آن شرایط هستم.» پس کلمه توحید وقتی نجات دهنده از عذاب الهی خواهد بود که همراه ولایت ائمه (ع) و در واقع توحید خالص باشد. فقط در این صورت محقق می گردد. لذا ولایت امیرالمؤمنین علی (ع) همان اثری را دارد که کلمه توحید دارد. ممکن است کسی در ظاهر اهل توحید باشد ولی اگر اهل ولایت نباشد توحیدش پذیرفته نیست، ولی اگر کسی به راستی اهل ولایت امیرالمؤمنین (ع) باشد هم توحیدش پذیرفته است و هم به نبوت و رسالت پیامبر اکرم (ص) اقرار کرده است زیرا ولایت امیرالمؤمنین (ع) و سایر ائمه (ع) روح و اساس توحید و نبوت می باشد. خداوند می فرماید: «إنما ولیکم الله و رسوله و الذین آمنواالذین یقیمون الصلاه و یوتون الزکاه و هم راکعون» (المائده/۵۵) سرپرست و رهبر شما تنها خداست و پیامبر او و آنها که ایمان آورده اند و نماز را بپا می دارند و در حال رکوع، زکات می پردازند.» این ولایت در رتبه پس از ولایت خدا و رسول قرار می گیرد و جانشین رسول الله (ص) واقع می شود. تعابیر واژه ولی بر ولایت اشارت دارد که آنها ولی و سرپرست است و اولی به تصرف بر مؤمنانند چنان که می فرماید: «النبی أولی بالمؤمنین من انفسهم» (الاحزاب/۶)، «رسول خدا نسبت به مومنان از خودشان بیشتر اختیار دارد.» و در اهمیت و نقش بسیار حساس و اساس مقام ولایت، «از امام باقر (ع) روایت است که فرمود: اسلام بر پنج پایه گذاشته شده نماز، زکات، روزه، حج، ولایت. سوال شد: کدام یک از آنها افضل می باشد فرمود ولایت از همه آنها افضل است و کلید آنها می باشد و راهنمای مردم به آن چهار پایه است.» (مجلسی، بی تا: ج۶۵، ص ۳۳۲)
همان طور که مفتاح، معنای گشایش و گشودن را در خود دارد، ولایت نیز به کلید تشبیه شده، چرا که کلید بازکننده درهای بهشت است. زیرا وقتی ولایت باشد نماز، زکات، روزه و حج، معنا و ارزش پیدا می کنند و در نبودن ولایت، هیچ کدام از اینها، برای انسان سودی نخواهد داشت. چون مانند گنجینه هایی هستند بدون کلید و در اهمیت شناخت و پیروی از ولی خدا، امام باقر (ع) فرموده اند: «أما او أن رجلا قام لیله و صام نهاره، و تصدق بجمیع ماله، و حج جمیع دهره و لم یعرف ولایه ولی الله فیوالیه و یکون جمیع أعماله بدلاله منه الیه ما کان له علی الله حق فی ثوابه و لا کان من أهل الایمان (حکیمی، بی تا: ج۲، ص ۶۱۸) آگاه باشید که اگر مردی همه شب به نماز برخیزد و روزش را روزه بدارد و همه مال خود را در راه خدا انفاق کند و پیوسته به زیارت خانه خدا رود و از ولایت ولی خدا آگاه نباشد تا از او پیروی کند و همه اعمالش به راهنمایی او باشد، چنین کسی را حق پاداش از خدا به خاطر همه آنچه کرده است، نیست و نیز از اهل ایمان به شمار نمی رود.»منبع: فصلنامه قرآنی کوثرمنبع خبر: روزنامه رسالت