نگرانی‌خانواده‌ها‌دردوران کرونا| بادغدغه‌هایی از جنس فضای مجازی چه کنیم؟

خبرگزاری فارس ـ اردبیل|حامدقادری: پس از شیوع بیماری کرونا آموزش حضوری در کشور جای خود را با آموزش غیرحضوری عوض کرد و این  تغییر سبک آموزش در بستر مجازی محقق شد و اکنون آموزش‌در فضای مجازی به شکل‌های گوناگونی در جریان است.

فضای مجازی با وجود داشتن مزیت‌هایی، معایبی نیز دارد به‌طوری که این معایب می‌توانند در بلند مدت آسیب‌های جدی به کودکان و خانواده‌ها وارد کنند.

قبل از شیوع بیماری کرونا شاید کمتر خانواده‌ای یک گوشی یا تبلت شخصی در اختیار کودک محصل مقطع ابتدایی خود قرار می‌داد اما آموزش در فضای مجازی اکثر خانواده‌ها را مجبور کرده تا برای فرزندان خود گوشی یا تبلت شخصی تهیه کنند.

استفاده از فضای مجازی، این روزها نه تنها بر روال عادی خانواده‌ها سایه افکنده بلکه دنیای کودک و نوجوان را تحت تاثیر خود قرار داده، به‌طوری که بیشتر کودکان و نوجوانان در حال استفاده از ظرفیت‌ها و قابلیت‌های این فضا هستند.

اما در این میان مسأله مهمی به‌وجود می‌آید که آیا خانواده‌ها می‌توانند بین فرزندان خود و فضای مجازی تعادل ایجاد کنند و اصلا می‌توانند فرزند خود را در فضای مجازی کنترل کرده و فعالیت‌های وی را در این فضا فقط به آموزش و فعالیت‌های آنلاین مثبت محدود کنند؟

کودکان و نوجوانان علاوه بر فعالیت‌های آموزشی در فضای مجازی،  شاید به راحتی بتوانند در سایر فضاهای پرخطر شبکه‌های مختلف اجتماعی و اپلیکیشن‌های مختلف در این داشته باشند که نداشتن اطلاعات و آگاهی کافی در مورد این فضا خطرات موجود را دوچندان می‌کند.

اکنون فضای مجازی با وجود اینکه بسیاری از مشکلات حوزه آموزش کشور را حل کرده اما چالش نوینی برای خانواده‌ها تلقی می‌شود و این موضوع یک تهدید جدی برای کودکان و نوجوانان است.

کلید واژه امن روشی مناسب برای امن ماندن کودکان در فضای مجازی

حامد رضایی کارشناس سواد فضای مجازی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری فارس اظهار کرد: با شیوع ویروس کرونا و گسترش استفاده از فضای مجازی و آموزش‌های آنلاین متاسفانه سخت افزارها و نرم افزارهای متصل به فضای مجازی به راحتی و بدون آموزش‌های لازم و بدون هرگونه محدودیتی در اختیار کودکان و نوجوانان قرار گرفت.

وی افزود: طبیعتا استفاده از فضای مجازی بدون آموزش و بدون محدودیت‌های ضروری در ادامه آسیب‌های جدی را به کودکان و نوجوانان وارد خواهد کرد.

رضایی گفت: برای حضور امن در فضای مجازی و به دور ماندن از آسیب‌های آن، اشاره می‌کنم به داشتن یک شاه کلید به نام «امن» که «الف» آن مربوط به انتخاب‌گری و گزینش است؛ بدین معنا که برای فرزندان در خانواده انتخاب درستی از سخت افزارها و نرم افزارها و میزان دسترسی داشته باشیم، به‌عنوان مثال همه سنین نیاز به داشتن هر نرم افزار و یا میزان استفاده برابر از اینترنت را ندارند.

کارشناس سواد رسانه‌ای اذعان داشت: «میم» آن مربوط است به محتوا، یعنی این که چه محتوایی را فرزندان ما استفاده می‌کنند و آیا این محتوا مناسب سن آنها هست یا خیر.

وی ادامه داد: «نون» نیز حاکی از نظارت است که  والدین بزرگوار باید بتوانند بر استفاده فرزندانشان از فضای مجازی نظارت داشته باشند حالا یا از طریق نرم افزارهایی که این امکان را می‌دهند و یا همراهی با فرزندان در فضای مجازی.

استفاده از فضای مجازی نباید سبب اتلاف وقت کودکان شود

قربانی آذر کارشناس روانشناسی و فعال حوزه رسانه در گفت‌وگو نیز اظهار کرد: استفاده نادرست از اینترنت و فضای مجازی را به گونه‌های مختلف می‌توان معنی کرد، استفاده نادرست می‌تواند استفاده از ابزار یا محتوای نامناسب باشد، استفاده در زمان و مکان نامناسب باشد و یا استفاده بیش از حد یا حتی کمتر باشد، استفاده کمتر از نیاز واقعی نمی‌تواند به معنای استفاده صحیح باشد به‌طور مثال در شرایط کنونی که آموزش دانش آموزان به‌صورت مجازی است، نمی‌توان محدودیت زمانی کمتر از زمان کلاس برایشان قائل شد، زیرا این امر حتی ممکن است باعث افت تحصیلی در دانش آموز شود پس استفاده تا زمانی که در پی برآورده ساختن نیاز حقیقی کودک و نوجوان باشد بلامانع است.

وی افزود: اما زمانی که استفاده از اینترنت سبب اتلاف وقت کودکان و نوجوانان شود باید بلافاصله مداخلات لازم صورت گیرد تا دوران طلایی زندگی فرد به بطالت نگذرد، برای ملموس ساختن بحث به تفاوت‌ها و تشابه‌های درخت و انسان اشاره می‌کنیم، درست است که انسان نیز همانند درخت که بهار، تابستان، پاییز و زمستان را سپری می‌کند دوران کودکی، نوجوانی، جوانی و پیری را می‌گذراند منتهی یک درخت اگر در بهار دچار مشکل شد و نتوانست به بار بنشیند انتظار می‌رود که سال بعد ثمره‌ای داشته باشد اما اگر انسان از کودکی و نوجوانی که بهار زندگی اوست به درستی استفاده نکند دیگر فرصت به بار نشستن را از دست داده است به همین علت است که در آموزش سواد رسانه‌ای بر این دوران توجه ویژه‌ای می‌شود.

قربانی آذر اذعان داشت: مهارت‌های اجتماعی به‌طور مرتب و تدریجی با رشد کودک پرورش می‌یابد، به همین دلیل باید به دنبال ایجاد بستری مناسب برای آموزش باشیم تا لحظات مناسب برای یادگیری این مهارت‌ها را از دست نداده و حتی بتوانیم در کسب مهارت‌های بیشتر به کودک کمک کنیم.

لزوم آموزش برخی از مهارت‌ها در فضای مجازی به کودکان

این کارشناس روانشناسی بیان کرد: برخی از مهارت‌های اجتماعی مانند پیروی کردن از دستورالعمل‌ها و مسؤولیت‌پذیری (مانند انجام تکالیف مدرسه که به‌صورت مجازی به عهده او گذاشته می‌شود) یا احترام گذاشتن به فضای شخصی و حریم خصوصی دیگران می‌توانند تا حدودی در فضای مجازی نیز آموخته شوند به شرطی که فضایی که از آن استفاده می‌شود مناسب باشد.

وی ادامه داد: اما برخی دیگر از مهارت‌های اجتماعی ضروری مانند ایجاد ارتباط چشمی را به هیچ عنوان در فضای مجازی نمی‌شود آموخت قطعا اگر ارتباطات کودک یا نوجوانی فقط از طریق فضای مجازی باشد به‌هیچ عنوان این مهارت‌ها را به دست نخواهد آورد.

آسیب‌های اجتماعی در کمین کودکان کاربر فضای مجازی است

وی به آسیب‌های شناخته شده فضای مجازی بر روی کودکان و نوجوانان اشاره کرد و گفت: کارشناسان معتقدند؛ صرف وقت زیاد بر روی وب می­‌تواند به کودکان آسیب برساند و اگر کودکان و نوجوانان بیش از ۴ ساعت در روز در مقابل صفحه نمایش(کامپیوتر، تماشای تلویزیون و بازی‌های ویدئویی) قرار گیرند، تمایل به تجربه سطوحی بالاتری از پریشانی روحی، اضطراب و افسردگی را دارند و در فعالیت­‌های اینترنتی خاص مانند شبکه­‌های اجتماعی و بازی­‌های چند نفره آنلاین این آسیب‌ها می‌تواند به مراتب بیشتر باشد.

قربانی آذر در خصوص راهکارهای مدیریت و برقراری تعادل بین کودکان و فضای مجازی عنوان کرد: ۱۰راهکار مدیریت رسانه در خانواده‌ها وجود دارد که شامل؛ اصل حاکمیت قانون، اصل مسؤولیت پذیری، اصل مدیریت، اصل آموزش و آگاه سازی، اصل جایگزین‌سازی، اصل همراهی، اصل ایمن سازی، اصل الگو سازی، اصل استمرار و تدریج و اصل اقتدار همراه با صمیمیت است که خانواده‌ها می‌توانند فیلم‌های آموزشی مرتبط با هریک از موارد ذکر شده را که توسط سازمان فضای مجازی سراج تهیه شده تحت وب ملاحضه کنند.

به کودکان نسبت به فضای مجازی آگاهی دهید

سارا فیض اللهی متخصص روانشناسی نیز به استفاده کودکان و نوجوانان از فضای مجازی اشاره کرد و گفت: با توجه به اینکه آموزش از طریق بستر مجازی ارائه می‌شود به هیج وجه نمی‌توانیم بگوییم که فرزندان خود را نسبت به استفاده از گوشی و یا تبلت منع کنید اما توصیه ما استفاده صحیح از فضای مجازی است که این موضوع با آگاهی و شناخت والدین نسبت به این فضا تحقق می‌یابد.

وی افزود: اولین گام در مواجهه با فضای مجازی کسب آگاهی نسبت به این فضا است که این آگاهی ابتدا باید توسط والدین کسب شده و با زبان صریح به فرزندان منتقل شود.

حضور کودکان و نوجوانان در اینستاگرام ممنوع!

این متخصص روانشناسی بیان کرد: به طور مثال خانواده‌ها باید بدانند فضای اینستاگرام چگونه است و چه آسیب‌هایی را به کودکانشان وارد می‌کند و این اطلاعات را به کودکان هم انتقال دهند.

وی افزود: در خانواده‌هایی که آگاهی لازم نسبت به فضای مجازی دارند مشکل زیادی نداریم بدین معنی که پدر یا مادر و یا هر دو فضای مجازی را می‌شناسند و تفاوت‌های بین اینستاگرام و شاد را به خوبی می‌دانند.

فیض اللهی اذعان داشت: حضور کودکان و نوجوانان در اینستاگرام و یا تلگرام هیچ مفهومی ندارد و باید خانواده‌های آگاه فرزندان خود را نسبت به حضور در این فضاها منع کنند.

تکلیف خانواده‌های ناآشنا با فضای مجازی

فیض اللهی با بیان اینکه برخی از خانواده‌ها آگاهی‌‌های لازم را نسبت به فضای مجازی ندارند، بیان کرد: متاسفانه برخی از خانواده‌ها فضای مجازی را به خوبی نمی‌شناسند و نمی‌دانند دقیقا کدام یک از نرم افزارها می‌تواند به کودکانشان آسیب وارد کند که در پی این ناآگاهی کودکان و نوجوانان این خانواده‌ها در دریای فضای مجازی آزادانه می‌چرخند و در نهایت هم ضربه‌های جبران ناپذیری را متحمل می‌شوند.

وی افزود: توصیه ما به این خانواده‌ها این است که از اطرافیان و یا اقوام مطلع خود در این زمینه کمک بخواهند و کنترل و مدیریت فعالیت‌های مجازی فرزندان خود را به آن‌ها بسپارند و همچنین در صورت داشتن سواد، مطالعه در خصوص فضای مجازی از طریق منابع معتبر کشورمان کمک بسزایی خواهد کرد.

تهیه لیست برنامه‌ها و سایت‌های مجاز توسط خانواده‌ها برای فرزندان خود

متخصص روانشانسی تاکید کرد: خانواده‌ها باید لیست برنامه‌های مجاز و سایت‌هایی که کودکان می‌توانند از آن‌ها استفاده کنند را تهیه کرده و درباره آن‌ها توضیحات لازم را به کودکان خود ارئه دهند.

وی تصریح کرد: رمز دادن به گوشی یا تبلت توسط کودکان بی‌مفهوم است و خانواده‌ها علاوه بر جلوگیری از این موضوع باید نسبت به بررسی مداوم و مستمر فضاهایی که کودکانشان در آن‌ها حضور دارند اقدام کنند.

فیض اللهی گفت: اگر فعالیت کودکان و نوجوانان در فضای مجازی توسط والدین به شکل صحیح کنترل نشود در ادامه شاهد بروز استرس، افسردگی، انحرافات گوناگون، تغییر عقاید و… خواهیم بود.

متخصص روانشناسی اذعان داشت: پس از شیوع کرونا ویروس مراجعات به مراکز روانشناسی ۳ برابر شده که عمده شکایت ها از افزایش استرس، افسردگی و مشکلات استفاده ناصحیح از فضای مجازی و… بوده که همه این مشکلات از عدم وجود آگاهی و شناخت در میان خانواده‌ها نشات گرفته است.