بوروکراسی چگونه منجر به  فساد می‌شود؟

دکتر روح‌الله اسلامی در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص تاریخچه و اصول بوروکراسی اظهار کرد: در دوران گذشته تمام مناصب و قدرت‌های اداری بر اساس روابط قوم و خویشی تقسیم می‌شد، به طوری که روابط استبدادی حاکم بود، اما از قرن ۱۶ به بعد هر کشوری که قصد گذار از شیوه‌های سنتی به شیوه‌های مدرن را داشت، باید به سمت فرهنگ و شکل‌های بوروکراتیک حرکت می‌کرد که مارکس وبر این را یک نوع عقلانیت می‌داند.

وی در خصوص اصول بوروکراسی افزود: در جامعه بوروکراسی باید نهادها و سازمان‌های تخصصی برای هرکاری وجود داشته باشد، نهادها باید سلسله مراتب داشته باشند، در این نهادها فرد اهمیتی ندارد و مبتنی بر نقش هستند، بنابراین مارکس وبر معتقد بود اگر می‌خواهیم جلوی فساد را بگیریم و حکومتی کارآمد داشته باشیم هیچ راهی به جز بروکراتیک کردن کشور و حکومت نداریم.

اسلامی در مورد بوروکراسی در کشورهای جهان سوم اظهار کرد: بوروکراسی در شکل ظاهری آن همیشه وجود داشته اما آن را به صورت مدرن در کشورهای جهان سوم نداریم، یعنی ساز وکارهای اداری مثل وزارتخانه‌ها، دیوان‌های عالی و سفارتخانه‌ها وجود داشته ولی در دوران گذشته این نهاد ها شخص محور و استبدادی بوده است.

وی ادامه داد: مشکل کشورهای جهان سوم این است که هنوز وارد بوروکراسی مدرن نشده‌اند، به طوری که اگر در اروپا بوروکراسی مدرن ۴۰۰ سال است که شروع شده در ایران حدود ۱۰۰ سال است که نهادهای مدرنی مثل قوای مختلف، ارتش و شیوه‌های مدرن کشورداری را تجربه می‌کنیم.

عضو هیات علمی علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد در ارتباط با انحراف نظام ایران از بوروکراسی گفت: یکی از اصول اولیه بوروکراسی تخصص است؛ یعنی هر کسی در هر نهاد دولتی که وجود دارد باید از طریق آزمون استخدامی جذب شود در واقع فقط شایستگان باید وارد سیستم اداری شوند که این مورد به دلایل مختلف در کشور های جهان سوم از جمله ایران رعایت نمی‌شود، بنابراین این مورد می‌تواند دموکراسی را از کار بیاندازد. مورد دوم روحیه استبدادی و فردگرایانه‌ای است که در کشورهای جهان سوم وجود دارد یعنی افراد در سطوح بالا تا پایین اختیارات وسیعی دارند در حالی که این اختیارات باید در قالب برنامه بودجه و قوانین کشور تعریف شود.

وی افزود: در بوروکراسی باید سلسله مراتب رعایت شود و نهادها باید در یک راستا حرکت کنند اما در بیشتر مواقع در کشورهای در حال توسعه این اتفاق نمی‌افتد؛ بنابراین می‌توان نتیجه گرفت کشورهای در حال توسعه مثل ایران فاصله زیادی با قواعد بوروکراتیک دارند، به طوری که فقط ظاهر و شکل بوروکراتیک را در کشورهای خود آورده‌اند اما وقتی قوانین استخدامی، شیوه‌های رفتار و فرهنگ‌های سازمانی را بررسی می‌کنیم متوجه می‌شویم که روح دموکراسی حاکم بر کشور همان روح قدیمی و سنتی گذشته است.

اسلامی در پاسخ به این سوال که آیا بوروکراسی عاملی برای عدم توسعه اقتصادی است، عنوان کرد: بوروکراسی اگر قواعد و قوانین سلسله مراتبی ومنظم داشته باشد عاملی برای توسعه است اما چیزی که در حال حاضر داریم ناکارآمدی سیستم بوروکراسی در ایران است، به طوری که قواعد فردی و استبدادی برکشور حاکم است، بنابراین مشاهده می‌کنیم که موارد مربوط به توسعه در کشورمان اتفاق نمی‌افتد.

وی در ارتباط با راه حل‌های مشکل بوروکراسی در ایران گفت: مردم به راحتی از شیوه‌های قدیم حکومت‌داری جدا نمی‌شوند و این فقط با زمان حل می‌شود، البته می‌توان اقداماتی انجام داد که بوروکراسی در شکل صحیح آن پیاده شود، یکی از راه حل‌های آن این است که بوروکراسی فقط در امور مربوط به حاکمیتی مثل صلح، جنگ، سیاست خارجه و حفظ تمامیت ارزی باشد، ولی امور مربوط به شهروندان را به خودشان واگذارکنند. راه حل دیگر مسئله این است که بوروکراسی به شیوه‌های قدیمی دیگر نمی‌تواند کارا عمل کند بلکه باید به سمت دولت الکترونیک و خدمات مجازی به شهروندان حرکت کند.

وی در مورد حوزه‌های دخالت بوروکراسی اظهار کرد: بوروکراسی در شکل گذشته خود بسیار گسترده بود اما در دوره جدید بحث بر سر این است که حوزه های بوروکراسی باید کاهش یابد و سیاست‌ها تا حد امکان تمرکززدا و با مداخله خود شهروندان حل شود، زیرا در حال حاضر نهادهای دموکراتیک مثل شوراهای شهر و محلات بهتر می‌توانند به امور رسیدگی کنند تا بوروکراسی‌های قدرتمندی که از بالا به پایین شکل می‌گیرد.

اسلامی در خصوص نقش بوروکراسی در ایجاد فساد گفت: در حقیقت بوروکراسی عاملی است که از بروز فساد جلوگیری کند اما اگر بوروکراسی بزرگ باشد چون تجمع قدرت، ثروت و اعتبار دارد می‌تواند فساد ایجاد کند، یعنی کسانی که در مرکز بوروکراتیک قرار دارند امکان اینکه از موقعیتشان سوء استفاده کنند و به سمت فساد حرکت کنند برایشان فراهم می‌شود که با دو روش می‌توان جلوی این فساد را گرفت، یکی با شیوه‌های دموکراتیک مثل نشریات، مطبوعات،رسانه‌ها و فضای مردمی و شهروندی و یکی هم با دولت الکترونیک، در غیر اینصورت امکان فساد برای بوروکراسی فراهم است.

انتهای پیام