آداب رمضان در سمنان؛ از”گره زدن بر نخ” تا “دوختن کیسه مراد”

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از ایسنا، “فاطمه قلی پورکالمرزی” پژوهشگر مردم شناسی اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان سمنان در این رابطه تحقیقات مدونی کرده که در ذیل به خوانش برخی از آنها پرداخته است.

پیشواز و استقبال با حنابندان

از گذشته تاکنون یک یا چند روز مانده به رمضان، مردم به پیشواز این ماه رفته و روزه گرفتن را آغاز می‌کنند. علاوه بر آن با گردگیری، غبار روبی و نظافت منازل و مساجد به استقبال ماه رمضان می‌روند. دعوت از روحانی برای برپایی نماز جماعت و بیان احکام شرعی در طول ماه مبارک رمضان در نقاط روستائی از دیگر آداب مربوط به این ماه است. در برخی شهرها و روستاهای استان سمنان زنان به مناسبت فرا رسیدن این ماه به سر، دست و پاهای خود حنا می بندند. این آیین همراه با ذکر صلوات و نیایش صورت می‌گیرد.

تهیه مایحتاج مورد نیاز ماه رمضان در نقاط شهری و روستایی از چند روز مانده به آغاز این ماه مرسوم است. در شهر مجن شستشو وسایل خانه و مالیدن دوغاب گل قرمز به نمای دیوارهای کاهگلی در استقبال از رمضان صورت گرفته و در دیگر نقاط تهیه آرد برنج وگندم برای پخت حلوا مورد توجه زنان کدبانو و خانه دار است.

 در گذشته و قبل از فراگیر شده رسانه ها، در شب‌های ماه رمضان و هنگام سحر فردی خوش صدا بر روی پشت بام خانه خود و یا مسجد دعا و مناجات می خواند، گاهی این افراد در حین گذر از کوچه های هر محله با خواندن ادعیه سحرگاهی اقدام به بیدار کردن اهالی در وقت سحر می‌کردند. این کار در اصطلاح محلی، «شب خوانی» (شوخوانی) گفته می‌شود. امروزه صدای دعا و مناجات از بلندگوی مساجد نقاط شهری و روستایی به گوش می‌رسد. کوبیدن بر روی ظروف مسی و طبل از دیگر روش های آگاه کردن اهالی در هنگام سحر بود. بیدار کردن اهالی یک کوچه، یا محله توسط فردی از همسایگان نیز در این خصوص متداول است. زدن زنگ خانه و یا کوبیدن دیوار خانه های قرار گرفته در مجاورت یکدیگر از جمله روش های اعلام هنگام سحر در منطقه است. در گذشته در شهر سمنان فردی خوش صدا بر بام رفته و با صدایی رسا این جمله را تکرار می کرد:

آب است و تریاک، وقت هست و هوشیار، وقت هست و بیدار.

 و بدین شکل اهالی شهر از وقت سحر مطلع می‌شدند. در برخی روستاهای استان علاوه بر شب خوانی و پخش مناجات اهالی از بانگ خروس و یا موقعیت ستارگان آسمان به وقت سحر پی می برند. نمونه ای از مناجات شوخوان ها:

الله تویی، مرد تویی، دانایی / از مورچه ای که دم زند در ته چاه /    از دم زدن مور آگاه تویی یا الله   یا رب تو گناهان مرا دو نیمه کن درعرصات / نیمی به حسن بخش، نیمی به حسین.

 اهالی روستای عشقوان در منطقه خوارتوران مراسم شب خوانی را چووشی (چاوشی) می گویند. آنها با پنهان شدن ستاره َپل از خوردن سحری دست می‌کشند.

آداب افطار: خوردن غذای جسمی و روحی

هنگام غروب آفتاب و به گوش رسیدن صدای اذان، وقت افطار و باز کردن روزه است. زنان برای تهیه افطار از هنگام ظهر مشغول پخت غذا و تهیه سفره افطاری می‌شوند. مرسوم است که پس از صرف افطار مردان و زنان خود را به مسجد محل رسانده و نماز مغرب و عشاء را به جماعت می‌خوانند. در برخی مساجد نیز نماز جماعت قبل از بازکردن روزه اقامه می شود. به طور کلی حضور افراد در نمازهای جماعت یومیه در ماه مبارک رمضان بیشتر مورد توجه است. مردان و زنان پس از خواندن نماز جماعت ظهر و عصر به تلاوت  قرآن می پردازند. قرائت یک جزء از کلام ا.. مجید در هر روز از ایام این ماه مورد توجه اهالی منطقه است. جلسات تلاوت قرآن در طی سی روز ماه مبارک توسط زنان در خانه ها و یا زینبیه بر پا می شود.

در برخی نقاط پس از ختم کامل قرآن، هر کس به فراخور وسع مالی خود مقداری نبات، نقل، برنج و یا گلاب به  جلسه آورده و به نیت برکت بین حاضرین پخش می‌کند. در برخی مناطق هر فردی که بر اساس نوبت سوره قل هوا.. را قرائت کند، پس از ماه رمضان دیگر افراد جلسه را برای خوردن آش و یا شیرینی به منزل خود دعوت می کند.

 دعوت از دوستان، اقوام و آشنایان برای صرف افطار از دیگر رسومی است که در این ایام بر گزار می شود. برخی اهالی شهر دامغان در اولین جمعه ماه مبارک رمضان در خانه های خود نماز جعفر طیار می خوانند.

خوراک:از نان و خرما گرفته تا ته چین

اهالی استان سمنان در ماه مبارک رمضان برای وعده سحری از غذاهایی چون برنج و خورشت و گاها ته چین و آبگوشت استفاده می‌کنند. آنها به هنگام غروب آفتاب و با شنیدن اذان، روزه خود را با قدری آب گرم، نمک و یا خرما باز می کنند، سپس غذای افطاری که شامل کوکو، نان، پنیر، سبزی، سوپ ویا انواع آش است را میل می کنند. در برخی نقاط تهیه اقلامی چون شیر برنج، فرنی، شله زرد، حسّو (در شهر شاهرود)، لرزان (شاهرود، دامغان)، آروشه و حلوای آروشه (سمنان و توابع) مبادرت می ورزند. درشهرستان دامغان پخت کشمش پلوبرای اولین شب ازماه مبارک رمضان مرسوم است.

در باور اهالی، حضرت علی(ع) برای افطار نان جو و خرما میل می‌کرده، بر این اساس برخی نیز روزه خود را با نان و خرما افطار می کنند. پخت انواع نان بخصوص نان های روغنی در طول ماه رمضان مرسوم می باشد. پرداخت هزینه نانوائی ها و توزیع نان صلواتی ازدیگرآداب حسنه این ایام است.

مراسم شب های قدر: خواندن جوشن کبیر و متبرک کردن نقل و خرما

اهالی استان در شب های قدر (شب های ۱۹، ۲۱ و ۲۳ رمضان) پس از صرف افطار در مسجد محل خود حضور یافته و با خواندن قرآن و دعاهای جوشن کبیر، مجیر، افتتاح و ذکر مصیبت شب زنده داری می کنند. سخنرانی وعاظ در ارتباط با شهادت حضرت علی(ع) و عزاداری از دیگر مراسم شب های قدر است. در برخی از مساجد نقاط شهری و یا روستائی گستردن سفره سحری برای پذیرائی از عزاداران مرسوم است. زنان در شب های قدر خرما، انواع نان محلی، شله زرد و …. بین عزاداران تقسیم می کنند. در نقاط مختلف استان سمنان زنان و مردان در لیالی قدر هم زمان با خواندن هر بند از دعای جوشن کبیر بر روی ظرفی از قند، نبات، نقل و یا خرما دمیده و خوردن آن را به نیت شفا و تبرک توصیه می‌کنند.

همچنین گره زدن بر روی نخ به هنگام خواندن دعای جوشن کبیر پس از قرائت هر بند از دعا توسط برخی از زنان مرسوم است. نخ صد بند(گره) را برای گشایش کار و بخت گشایی دختران در میان قرآن نگه می دارند.

در شهر شاهرود زنان همزمان با تلاوت دعای جوشن کبیر ظرفی از آب حاوی زعفران را نزد خود نگه داشته و با خواندن هر بند از دعا بر آن می دمند تا به عنوان تبرک آن را با خود به خانه ببرند. انجام غسل شب احیاء، خواندن نماز صد رکعتی و غیره از دیگر آداب و اعمال مربوط به شب های قدر است. در روستای جزن دامغان نیز در این شب ها دستجات زنجیرزن از مساجد و حسینیه های محل به راه افتاده و با گذر از معابر و کوچه ها به زنجیر زنی و عزادارای می پردازند.

 شهادت حضرت علی(ع)، سیاه پوش شدن شهر و مردم

در شب‌های قدر اهالی نقاط مختلف شهری و روستایی اقدام به برپائی مجالس عزادارای می کنند. پوشیدن لباس سیاه به نشانه عزا و ماتم در ایام شهادت حضرت علی(ع) امری متداول است. بنا بر باوری کهن اهالی نقاط مختلف استان کار کردن در روز ۲۱ ماه رمضان را حرام دانسته و در مجالس عزاداری حضور می یابند. در نقاط شهری با فرا رسیدن این مناسبت حرکت دستجات سینه زنی از اماکن مذهبی و  مساجد آغاز شده وعزاداران  با گذر از معابر و خیابان ها چنین می گویند:

«وای علی کشته شد / شوهر زهرا چه شد»

حرکت این قبیل دستجات غالباً به اماکن مقدس همچون امامزاده، مساجد و یا گلزار شهدا ختم می شود.

  در روستای کوه زر با فرار رسیدن ۲۱ رمضان برخی اهالی به نیت اموات خود نان فتیر پخته و بین سایرین تقسیم می کنند. اهالی نقاط کویری استان سمنان در روز شهادت حضرت علی(ع) از انجام فعالیت های روزمره خودداری کرده و مرسوم است که دامداران شیر دام های خود را در این روز به فقرا و نیازمندان داده و یا برای تهیه افطار و پذیرایی از نمازگزاران به مساجد محل می دهند.

  اقدام اهالی نقاط مختلف برای گستردن سفره افطاری در لیالی قدر بسیار چشمگیر است. تهیه و تقسیم کردن خیرات برای آمرزش اموات نیز در این شبها مورد توجه اهالی منطقه است.

شب ۲۷ ماه رمضان و تهیه کیسه مراد

در باور برخی اهالی، قرآن در این شب نازل شده و بر این اساس برخی تا پاسی از شب به احیاء و شب زنده داری در مساجد می پردازند. زنان سمنانی، گرمساری و دامغانی در این روز به جهت شادی ناشی از کشته شدن قاتل ملعون امام علی(ع) بر دست و پای خود حنا می مالند.

برخی زنان در این روز گوش دختران خود را سوراخ کرده و برای آنها گوشواره می خرند. همچنین در شهرهای شاهرود، گرمسار و روستای جزن برخی زنان در بین نماز ظهر و عصر با اندکی پارچه، نخ و سوزن کیسه ای کوچک دوخته و سکه ای را به نیت تبرک درون آن می نهند. شاهرودی ها آن را کیسه ُمراد نامیده و به جهت بر آورده شدن حاجت آن را تا سال دیگر نزد خود نگه می دارند. همچنین در شهر شاهرود خوردن کله و پاچه در این شب برای افطار مرسوم است. اهالی  بر این باورند که در این شب ابن ملجم قاتل امام علی(ع) کشته شده است.

عید فطر و دستگیری از مستمندان

 در آخرین روز  از ماه مبارک رمضان، اهالی نقاط مختلف خود را برای فرا رسیدن عید رمضان مهیّا می‌کنند. برای این منظور غسل کرده، لباس تمیز یا نو پوشیده و به استقبال عید فطر می‌روند. رؤیت هلال ماه شوال نشانی بر پایان ماه مهمانی خدا است که این امر در گذشته توسط افراد خبره و مطلع به اطلاع مردم رسانده می‌شد و امروزه از طریق رسانه های جمعی اعلام می‌شود. هنگام افطار آخرین شب از ماه رمضان اعضاء هر خانواده بنابر قوت غالب فطریه خود را دست به دست چرخانده و آن را برای افراد مستمند کنار می‌گذارند. در منطقه کویری اگر زکات فطریه، گندم و یا اقلامی دیگر به غیر از پول باشد آن را داخل ظرفی ریخته و دست به دست می‌گردانند. مرسوم است که اعضاء خانواده هر یک بر روی گندم یا برنج دست زده و سپس آن را به فقرا می دهند.

 در روستای نام نیک در منطقه کالپوش به مناسبت عید فطر فردی که به تازگی پدر شده کفش های خود را وزن کرده و همان مقدار گندم یابرنج به فقرا می دهد.

 نماز عید فطر همزمان با طلوع خورشید با ذکر اللهم لبیک در  نقاط شهری و روستایی بر پا می شود.. پس از نماز مومنین با یکدیگر دیده و بوسی و قبولی طاعات یکدیگر را از باریتعالی طلب می کنند. صله رحم، زیارت اهل قبور و اماکن مقدس و دید و بازدید از جمله آداب این عید فرخنده است. دیگر اینکه اهالی هر محل به دیدن خانواده هایی که به تازگی عزیزی را از دست داده اند و به اصطلاح «نوعید» دارند می‌شتابند. عیادت از بیماران و بردن هدیه برای نوعروسان از دیگر آداب این روز است.

 در برخی نقاط نیز تمامی خانواده های عزادار  برای این منظور در مسجد محل گرد هم آمده و اهالی به دیدن آنها می روند. مرسوم است که صاحبان  عزا از مهمانان خود با شیر، خرما، نان و میوه پذیرایی می‌کنند. مصالحه و آشتی دادن افرادی که کدورتی از یکدیگر به دل دارند از دیگر آداب مرسوم در روز عید فطر است.

انتهای پیام