معنای «طلب اصلاح» در کلام امام حسین(ع) به منزله هدف اصلی قیام چیست

قاسم جعفری، کارشناس مسائل سیاسی و نماینده سابق مجلس، در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا درباره اهمیت عبرت گرفتن از قیام عاشورا در زمینه اهمیت جایگاه مهم امر به معروف و نهی از منکر در جامعه امروز و ضرورت توجه عزاداری‌ها و منابر حسینی به ترویج این مفاهیم عمیق در کنار مسائل عاطفی و احساسی گفت: اولین نکته‌ای که باید مورد توجه قرار گیرد، این است که باید از همین مراسم عزاداری شروع کرد. هیئت‌های حسینی یک مثلث شامل بانیان هیئت، روحانی و مداحان هیئت و مردم عزادار است. این مثلث، معروف بزرگی را برپا می‌کنند که مصداق سخن امام رضا(ع) است که فرمودند: خدا بیامرزد کسانی را که امر ما را احیا می‌کنند و معارف ما را یاد می‌گیرند و به مردم یاد می‌دهند. سراسر هیئت بر مبنای این سخن از سخنرانی و مداحی و اطعام همه باید این معروف بزرگ را گسترش دهند و هیئت، واقعا تبدیل به یک مدرسه شود.

اهمیت نگاه جامع و چندبعدی به ائمه اطهار(ع)

وی ادامه داد: اگر چنین اتفاقی بیفتد خودبخود با گسترش و اشاعه معروف دایره منکر تنگ می‌شود. کما اینکه در قرآن اصل بر اجازه و جواز است و بر مردم قید و بندی نیست، مگر در جاهایی که به منزله خط قرمز بیان شده است؛ مانند حلال بودن همه غذاها به جز چند غذای حرام. در واقع معروف‌ها آنقدر گسترده هستند که اگر گسترش پیدا کنند خودبخود محدوده منکرها ضیق می‌شود و این هنر می‌طلبد که سخنرانان و مداحان به این مسئله توجه کنند.

جعفری اظهار کرد: از این مسئله که بگذریم باید این سؤال مبنایی را مطرح کرد که قیام امام حسین(ع) اصلا چرا اتفاق افتاد. یکی از نکات مهم در بررسی تحولات تاریخی و شخصیت ائمه اطهار(ع) و اولیای دین جامع‌نگری است. برای نمونه در میان مردم افراد انقلابی و تند را حسینی و افراد آرام و معتدل را حسنی می‌دانند و این یک برداشت کاملا اشتباه از نماد امامت و شخصیت امام است. در حالی که پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «حسن و حسین هر دو امامند چه قیام کنند، چه قعود کنند». تفسیر این سخن آن است هر دو امامند در شرایط خودشان چه قیام کنند، چه قعود کنند.

این کارشناس مسائل سیاسی ابراز کرد: به عبارتی امام حسن(ع) هم آن هنگام که برای جنگ با معاویه در حال آماده کردن سپاهیانش بود و آن هنگام هم که براساس مصالح عالیه اسلام صلح را با آن شروط پذیرفت، امام بود. بعضی شخصیت امام حسین(ع) را تنها در همین دو ماه آخر عمرشان، از زمان حرکت از مکه تا کربلا، می‌شناسند و فکر می‌کنند امام حسین(ع) فقط اهل قیام بود در حالی که زندگی امام حسین(ع) فرازهای متفاوتی مانند حضور  در کنار امام علی(ع) به عنوان یک سرباز و همراهی با برادرش امام حسن(ع) و امام دانستن ایشان بود و پس از آن هم خودشان حدود ۱۰ سال امامت را برعهده داشتند و خیلی از طعنه‌ها را می‌شنید و مسائل اجتماعی را می‌دید و جفاهای وارده به اهل بیت(ع) را مشاهده می‌کرد، اما همه اینها را با درایت مدیریت و تحمل می‌کرد و اینگونه نبود که امام حسین(ع) یک فرد هیجانی و احساسی و مانند یک آتش‌پاره باشد که یکباره منفجره شود.

طلب اصلاح؛ هدف قیام امام حسین(ع)

جعفری بیان کرد: ایشان دارای ظرفیت، حلم و بردباری در سطح عالی بود و اتفاقا هنر بزرگ امام حسین(ع) این بود که صبر کرد تا فضا برای نهضت و اثرگذاری آن اماده شده و به تعبیری این میوه برسد و بعد نهضت عاشورا را در زمان و موقعیت مناسب خودش برپا کردند. از طرفی خود امام حسین(ع) فلسفه قیام را به صراحت بیان کردند؛ از اصلی‌ترین دلایل قیام که ایشان اشاره می‌کند این بود که قیام‌‌شان برای قدرت، خوش‌گذرانی، عصیان و گردن‌کشی و ظلم کردن نیست، بلکه برای «طلب اصلاح در امت پیامبر(ص)» قیام کردند. طلب اصلاح نیز با اصلاح تفاوت دارد و این یعنی قیام من به خاطر این بود که از مردم بخواهم برای اصلاح امور و امر به معروف و نهی از منکر اقدام کنند. به عبارتی اعتقاد امام حسین(ع) هم این بوده که در فرآیند اصلاح امور و امر به معروف و نهی از منکر باید مردم را با خود همراه کرد.

مسئول کمیسیون آموزش و فرهنگ مرکز مطالعات و پژوهش‌های بنیادین انقلاب اسلامی اظهار کرد: این پیام امام حسین(ع) هشدار مهمی است که در روایات و آیات قرآن بیان شده است. در قرآن آمده است که اگر امر به معروف و نهی از منکر ترک شود در آن صورت اگر بلایی نازل شود، فقط تنها گناهکاران را شامل نمی‌شود، بلکه تر و خشک با هم می‌سوزند. دلیل آن هم ترک امر به معروف و نهی از منکر و سکوت و بی‌تفاوتی نسبت به ظالمان و گناهکاران است. پیامبر اکرم(ص) نیز می‌فرمایند کسی که در بیان حق کوتاهی کند، شیطان لال است. زیرا کوتاهی در تبیین حق به معنای زمینه‌سازی برای رشد باطل است.

بی‌تفاوتی جامعه دایره منکر را گسترش می‌دهد

وی تأکید کرد: به عبارتی هدایت به باور و فرهنگ مردم تبدیل نمی‌شود، مگر از همان راه و طریقی که باطل در ذهن و دل مردم خانه کرده است و لذا باید از روش‌های روانشناختی و جامعه‌شناختی مسیر درست را برای گسترش معروف طی کرد. بنابر این بی‌تفاوتی، سکوت و ترک امر به معروف و نهی از منکر، باعث می‌شود دایره منکر وسیع‌تر و دایره معروف تنگ‌تر شود و این به از بین رفتن قبح گناه و باطل در جامعه می‌انجامد. این وضعیت حتی در جامعه ممکن است بدتر هم بشود که امام علی(ع) در سخنی اینگونه خطاب به مسلمانان فرمودند که من می‌ترسم شما که بیش از همه سنگ اسلام را به سینه می‌زنید، روزی سرد شوید که در آن زمان همه چیز را کنار می‌گذارید. پیامبر اکرم(ص) نیز در روایتی می‌فرمایند من از روزی می‌ترسم که شما امر به معورف و نهی از منکر را ترک کنید، حاضران گفتند یعنی چنین اتفاقی می‌افتد؟ پیامبر(ص) پاسخ می‌دهند از این بدتر هم رخ می‌دهد و آن زمانی است که شما منکر را انجام می‌دهید و معروف را ترک می‌کنید و حاضران باز بیان می‌کنند، واقعا این هم رخ می‌دهد و پیامبر(ص) دوباره می‌فرمایند بلکه بدتر از این هم به وقوع می‌پیوندد و شما معروف را منکر و منکر را معروف می‌شمارید. نتیجه این می‌شود که عده‌ای کشتن امام حسین(ع) را به خاطر ثواب و قربه الی الله انجام می‌دهند.

این نماینده سابق مجلس یادآور شد: این جزو سنت‌های الهی است که اگر امر به معروف و نهی از منکر ترک شود، جامعه دچار بلا شود. در واقع هر زمان مردم در مقابل انتشار بدی‌ها و ترک خوبی‌ها سکوت کنند بدی‌ها حاکم می‌شود و نتیجه این اتفاق آن است وقتی که ظلم زیاد شد خودبخود مردم دل‌چرکین می‌شوند و این به سقوط حکومت‌ها می‌انجامد. تنها راهی که یک نظام سیاسی و حکومت را از پیری، فرتوتی و مرگ می‌رهاند توسعه متوازن، عدالت اجتماعی، نبود تبعیض‌ها، گسترش معروف‌ها و نفی منکرهاست و رعایت این اصول باعث می‌شود که یک نظام سیاسی همیشه جوان بماند و مورد قبول مردم واقع شود.

اشرافی‌گری مسئولان؛ خطری که نباید نسبت به آن بی‌تفاوت بود

وی تصریح کرد: الان غول‌های به ظاهر تمدنی دنیا مانند آمریکا در حال فروریزی و افول هستند و تحلیلگران منصف دنیا نیز این مسئله را قبول دارند و این به خاطر ظلم بی‌حد و حصر جهانی و بین‌‌المللی آنهاست. انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی نیز از این خطر در مصون نیست و اشرافیت مسئولان یکی از مصادیق منکرات است که بی‌تفاوتی نسبت به آن خطرات زیادی برای آینده انقلاب و نظام دارد. امروز یکی از اعتراضات مردم به تبعیض‌هاست و اگر نظارت جدی نشود و پیش‌گیری و مداخله درست و اصلاح‌گرانه انجام نشود باعث ریزش سرمایه اجتماعی می‌شود ولذا اقداماتی که از سوی قوه قضائیه در مبارزه با فساد آغاز کرده امیدی را در دل مردم ایجاد کرده است. اما نگرانی مردم این است که این اقدامات مقعطی باشد و لذا خواهان استمرار آن هستند و نباید در این مسیر هیچ ملاحظه‌ای انجام شود و با همه افراد در هر مقام و جایگاهی باشد، برخورد شود.

این کارشناس مسائل سیاسی اظهار کرد: اگر مسیر مبارزه با فساد به منزله یکی از مصادیق نهی از منکر و نشانه حساسیت نظام سیاسی به یک منکر بزرگ به نام فساد اقتصادی به درستی پیش رود، منجر به افزایش سرمایه اجتماعی نظام می‌شود و اگر مردم عدالت و مبارزه با تبعیض را از سوی نظام  ببینند، خیلی از سختی‌ها را تحمل می‌کنند و این مسئله پیام قیام امام حسین(ع) همین است.

سه کلاس درس شب عاشورا

جعفری ادامه داد: به نظر من در شب عاشورا، سه کلاس در خیمه‌های امام حسین(ع) برگزار شد. یکی خیمه دعا و مناجات بود که معلم آن امام سجاد(ع) بودند، یکی خیمه آمادگی رزمی و پیکار بود که فرمانده آن حضرت ابوالفضل(ع) بودند و خیمه سوم خیمه بصیرت و تقویت آگاهی سیاسی و اجتماعی و افزایش معرفت بود که خود امام حسین(ع) معلم آن بودند. ما هم در این راستا امروز باید سه اقدام مهم را انجام دهیم؛ تقویت ارتباط با خدا، افزایش آمادگی در مقابل دشمن در حوزه‌های دفاعی، علمی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی و در نهایت تقویت معرفت امام‌شناسی. فراگیری این درس‌ها از مدرسه عاشورا یک مسئله ضروری برای حکومت‌داری است و این اتفاق باید برای ما بیفتد.

این نماینده سابق مجلس بیان کرد: به تعبیر امام خمینی(ره) تشکیل حکومت دینی که زمینه‌ساز حیات طبیه است، بزرگترین معروف است و اگر حکومت اسلامی این سه اقدام مهم را انجام دهد مردم به اندازه کوچکترین ذر‌ه‌ای به هیچ نوع حکومت دیگری متمایل نخواهند شد. بر این مبنا هزاران هیئت حسینی و محافل عزاداری باید مدرس و معلم این درس‌ها باشند و به مجالس معرفت‌‌افزایی تبدیل شده و تنها به شور بسنده نکنند، بلکه بخش شعور را هم جدی بگیرند.

گفت‌وگو از مهدی مخبری

انتهای پیام