گفت‌وگو| از صفر تا صدِ طب ایرانی اسلامی/ طب مدرن خوب است یا بد؟

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از خبرگزاری فارس از شهرکرد، امروزه شاهد آن هستیم که مردم کشورهای مختلف برای سلامت جسم و روح خود و درمان بیماری‌­های لاعلاج ترجیح می­‌دهند به جای مصرف داروهای شیمیایی طب مدرن از طب سنتی مربوط به کشور خود استفاده کنند.

در ایران نیز در سال­‌های اخیر مردم از طب ایرانی اسلامی استقبال خوبی داشته­‌اند، اما متأسفانه به دلیل برخی محدودیت­‌ها و ممنوعیت­‌ها هنوز طب ایرانی اسلامی در تمام نقاط کشور رواج نیافته و اساتید مجرب و شایسته طب ایرانی اسلامی نمی­‌توانند به راحتی و آزادانه به طبابت بپردازند.

نظر رهبر معظم انقلاب در مورد طب اسلامی و سبک زندگی

مقام معظم رهبری سال‌هاست که به طب ایرانی اسلامی توجه ویژه­‌ای نشان داده و در سخنرانی­‌های خود به این موضوع مهم اشاره می­‌کنند.

ایشان در یکی از بیانات خود در مورد طب ایرانی اسلامی فرموده­‌اند: «ما ابن سینا داشتیم که هنوز کتابش مرجع درسی و مهم پزشکی دانشگاه‌های دنیاست، یا رازی را داشتیم یا دیگرانی از این قبیل را، چرا بایستی امروز به خودکفائی علمی کشور امید نبندیم؟»

رهبر معظم انقلاب به کرار «سبک زندگی» را بخش اساسی و حقیقی پیشرفت و تمدن­‌سازی اسلامی دانسته­‌اند و  یکی از راه‌های اجرای سبک زندگی، توجه به طب سنتی و ایرانی اسلامی است که علاوه بر پیشگیری، خودمراقبتی و درمان، موجب اصلاح و تبیین شیوه­‌های صحیح زندگی می­‌شود.

همچنین مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم انقلاب به سبک زندگی اشاره کرده و فرمودند که صحبت­‌های زیادی در مورد سبک زندگی وجود دارد.

ما در سبک زندگی ایرانی اسلامی خیلی عقب بوده و باید یک کار انقلابی، جدی و اساسی در این راستا بکنیم، رهبر معظم انقلاب به خصوص در سال ۹۱ در جمع هیئت دولت فرمودند: «دغدغه امروز من طب ایرانی اسلامی است؛ به آن بپردازید».

خبرنگار فارس در شهرکرد در این راستا به گفت‌وگو با یکی از اساتید طب ایرانی اسلامی و کارشناس مسائل سبک زندگی پرداخته که مشروح آن در زیر آمده است؛

فارس: در ابتدا و برای ورود به بحث لطفا در مورد «طب» و علم طبابت توضیح دهید.

حجت الاسلام باقری: ما طب را به معنای درمان بیماری می­‌دانیم در حالیکه طب باید مانع از ایجاد بیماری شود، در روایات بر حجامت تأکید زیادی شده­ است. برای برخی افراد سوال پیش می­‌آید که حجامت برای درمان کدام بیماری است؟ در اینجا باید گفت که حجامت برای جلوگیری از ایجاد بیماری است.

فردی که در آپارتمان­‌های شیک و صنعتی زندگی می­‌کند، اگر به مدت یک شب به منازل قدیمی و خشت و گلی برود، به احساس خوب و آرامش خاصی دست می­‌یابد. حتی چینش وسایل خانه، پردازش نور، نحوه ساختن حمام و استفاده از چوب در خانه به طب اسلامی ایرانی مربوط بوده و بر سلامتی انسان تأثیر دارد.

 بحث طب در موارد ساختمان، نحوه نشست و برخاست، آناتومی و به کار بردن بدن و موارد بسیاری دیگر وارد می­‌شود، معماری ساختمان‌های امروزی اشتباه است.

فارس: تفاوت طب اسلامی، سنتی و مدرن چیست؟ اگر هدف هر سه درمان هست، پس چه تفاوتی دارد که ما از کدام طب استفاده کنیم؟

حجت الاسلام باقری: ریشه و اصل طب اسلامی و طب سنتی، وحی است. در بسیاری از روایات معصومین و اطبا ذکر شده‌­است که در برخی داروها ترکیبات بسیار پیچیده­‌ای وجود دارد. اکنون این سوال مطرح می­‌شود که چطور در آن زمان با آن امکانات و ارتباطات، داروهای مختلف را پیدا می­‌کردند؟

فردی که قرار بود به کشور چین یا هند مسافرت کرده و دارویی را بیابد، گاهی اوقات چندین سال در راه بود؛ در صورتی که در طب سنتی و طب اسلامی می‌بینیم دارویی از هند، دارویی از چین، دارویی از حجاز، دارویی از پاکستان و کشورهای دیگر با مقدارهای معین و مشخص ترکیب می­‌شد.

تقریبا می­‌توان گفت این کار جزو کارهای بسیار مشقت‌بار و سخت و حتی محالات است، بنابراین خدای متعال از روزی که انسان را در این عالم خلقت قرار داد، قطعاً برای رفع مشکلاتش نیز راه­‌هایی را به او نشان داده که همان وحی است.

خدای متعال به انسان وحی کرده است که ترکیباتی از داروهای مختلف در کشورهای گوناگون را به مقدار معین برای بیماری­‌های متفاوت استفاده کند. اگر قرار بود که انسان برای هر بیماری امتحان شده و هزاران تلفات به بار آید، دیگر نمی­‌شود عنوان «طب» را به کار برد، یکی از ایرادات وارده به طب مدرن نیز این است که عوارض و حواشی آن بیش از حد است.

امروزه در بعضی از خانواده­‌ها بیشترین هزینه در بحث درمان است؛ در حالیکه طب باید مانع بیماری و رفع بیماری شود نه اینکه ایجاد مشکل کند.

فارس آیا بین طب سنتی و طب اسلامی ارتباط و نقاط مشترکی وجود دارد؟

حجت الاسلام باقری: روایاتی که از پیامبران، ائمه اطهار و معصومین و به عبارتی از ابتدای نبوت انبیاء تا کنون وجود دارد که در طب اسلامی به کار می­‌روند. این طب همان طب وحیانی است که براساس وحی و روایات شکل گرفته است.

در برخی از روایات طب اسلامی آمده است که ما اصل مطلب را به شما گفته و شما به دنبال فرعیات رفته و آن­ها را عملیاتی کنید. لذا «طب سنتی» به سراغ این بحث رفته و فرعیات را جستجو کرد. در نتیجه این امر، یک سری تفاوت‌­ها در «طب اسلامی» و «طب سنتی» به وجود آمد.

بین طب سنتی ایرانی و طب اسلامی یا وحیانی ربط مستقیم وجود داشته و یک ریشه دارند ولی اکنون در بحث اجرا و عملیاتی در این دو نوع طب تفاوت­‌هایی موجود است. ضمن اینکه برخی موارد در طب سنتی وجود دارد که واقعاً بررسی شده و صحیح می­‌باشند؛ بنابراین باید این نوع طب را به نام «طب ایرانی اسلامی» بخوانیم که کامل­‌تر و دقیق­‌تر باشد.

بسیاری از روایات در مورد طب اسلامی به دست ما نرسیده­‌است، خیلی از کتاب­‌های مربوط به طب اسلامی در جنگ­‌ها از بین رفته و سوخته­‌اند و روایات زیادی در این مورد به نسل­‌های بعد منتقل نشده­‌ است.

طب سنتی ایرانی ما یکبار در قبل از اسلام به یونان ترجمه شده، با بعضی از شبهات، تجربیات و خرافات آنجا ترکیب شده و دوباره به ایران برگشته‌­است؛ در کتاب ابو علی سینا نکاتی وجود دارد که در فرهنگ و طب ما مرسوم نیست، به گونه­‌ای که شخص ابوعلی‌سینا نیز در کتابش می­‌گوید: «من این­ها را نقل می­‌کنم». بنابراین خیلی از تفاوت­‌های بین طب اسلامی و طب سنتی ریشه در تمدن ما نداشته و از یونان وارد این طب و این تمدن شده­‌است.

فارس: برداشت من از سخنان شما این بوده که شما منقد طب مدرن هستید؛ اگر این برداشت درست است لطفا در موردش بیشتر و شفاف‌تر توضیح دهید.

حجت الاسلام باقری: در خلقت انسان هیچ نقصی وجود نداشته و در همان خلقت نیازهای انسان برطرف می­‌شود، در مباحث طب اسلامی و سنتی سعی شده­ است در مخلوقات خدا دست نبرده و همان گیاه خلق شده را استفاده کنند. همچنین درمان را در گیاه دانسته و شاید یک درصد درمان را در غیر از گیاه اعم از سنگ و معدن بدانند. ولی طب مدرن بیشتر به سمت شیمیایی رفته، چارچوب خلقت خدا را شکافته و ماده جدیدی ابداع می­‌کنند؛ بنابراین عوارض ناشناخته­‌ای ایجاد می‌­شود.

ما در کشورمان پزشکان مجربی داریم که نیّتشان در کار خیر بوده اما خود آن­ها نیز معترفند که دارو عوارضی را با خود به همراه دارد.

اکنون یک سری درمان‌­ها در طب اسلامی توصیه نمی­‌شود؛ مثلا در روایات بسیار تأکید شده­‌است که سرما خوردگی را درمان نکنید مگر اینکه منجر به عفونت ریه شده­ باشد؛ در صورتی که امروزه تأکید زیادی بر درمان سریع سرما خوردگی وجود دارد. همچنین روایاتی وجود دارد که سرفه­‌ای که مربوط به مشکل ریه نباشد، نیاز به درمان ندارد؛ چون برای عملکرد قلب بسیار مفید است.

در طب اسلامی و طب درمانی اوج مباحث مالی در بحث اجرت و هزینه دارو است اما در طب مدرن، بحث مالی و درآمد جزو اولویت­‌های اولیه محسوب می­‌شود؛ البته از طرفی درست بوده زیرا طب مدرن رابطه زیادی با تکنولوژی داشته و هزینه‌‌هایی را در بر دارد.

در آیه «….. وَ لَن یَجعَلَ­ اللهُ لِلکافِرینَ عَلَی المُؤمِنینَ سَبیلاً» گفته شده­ است خدا هرگز هیچ راه سلطه­‌ای به سود کافران بر ضد مؤمنان قرار نداده­ است. اینجا سوال مطرح می­‌شود «با اینکه طب اسلامی و سنتی ما کاملا خودکفا، با علم بومی و اطباء مجرب است و راه تسلط کشورهای خارجی و غیرمسلمان در این امر نیست، چرا امروزه ما در بحث واردات دارو اینقدر به کشورهای خارجی وابسته­‌ایم؛ در حالیکه خودمان منبع داروهای گیاهی هستیم؟»

هر کشوری در دنیا به سمت طب سنتی خود در آن کشور برگشته و به سمت آن می­‌روند. همچنین در هر کشور برای بیمار حق انتخاب قائل شده که هر راهی را برای درمان می­‌پسندد، انتخاب کند و از او حمایت­‌های مالی و بیمه می­‌شود. اما در کشور ما این حق انتخاب در درمان کمرنگ بوده و حتی گاهی اوقات اصلا وجود ندارد. با وجود اینکه بسیاری از مردم کشور ما طب اسلامی را به دلیل نداشتن عوارض دارویی و هزینه کم قبول دارند، اما از لحاظ اداری، قانون­گذاری و بیمه هیچ توجهی به این امر نمی­‌شود.

فارس چند مورد از مصادیق طب اسلامی و روی اقبال عمومی مردم دنیا به این طب را مطرح کنید.

حجت الاسلام باقری: در آمریکا یکی از بزرگترین مراکز حجامت وجود دارد، بالغ بر ۱۰۰ مرکز در انگلستان مشغول به حجامت هستند، همچنین اکثر ورزشکاران خارجی در المپیک­‌ها، جای بادکش یا حجامت روی بدنشان وجود دارد ولی در کشور ما به بحث حجامت بها داده نشده و در حد تحقیقات باقی مانده­ است در حالیکه پیامبران نیز در روایات بر حجامت تأکید دارند.

بسیاری از مواردی را که امروزه بر اثر عادت یا اشتباه در زندگی ما وجود دارد، در طب اسلامی توصیه نشده، در زندگی روزمره شاهد این هستیم که شام را نهی می­‌کنند در صورتی که در روایات تأکید زیادی بر وعده شام وجود دارد.

شخصی نزد پیامبر (ص) رفت در حالیکه شام نخورده بود، پیامبر کار او را تأیید نکرده و فرمود «بخاطر نخوردن شام به درد یا ضعفی دچار می­‌شوی که درمانش سخت یا حتی محال است».

صبحانه یک وعده غذایی مهم و ضروری است در حالیکه امروزه در رسانه­‌ها صبحانه بی‌اهمیت­‌ترین وعده غذایی نشان داده­ می­‌شود به گونه­‌ای که شخص به صورت ایستاده جلوی اُپِن آشپزخانه یک لیوان شیر، چای شیرین یا آب­میوه می­‌خورد و تمام.

نکته جالب در تمدن قدیم هنگام خوردن غذا، دور هم بودن کانون خانواده بود.

 همچنین امروزه به وعده ناهار توصیه زیادی می­‌شود در حالیکه خداوند متعال در ماه مبارک رمضان برای سلامتی ما وعده ناهار را حذف کرده­‌است. رزق ما در صبح و شب قرار داده شده­ است و صحبتی از وعده ناهار نیست ولی ما امروزه ناهار را به صورت مفصل استفاده می‌کنیم.

در روایات آمده است که شیر را با هیچ میوه‌­ای نخورید در حالیکه امروزه شیر را با انواع میوه‌­ها و طعم­‌ها در اکثر بستنی فروشی‌­­ها و آبمیوه‌فروشی­‌ها آماده کرده و تبلیغ می‌کنند.

امروزه برخی از خوراکی­‌ها همچون «کله پاچه» منع می­‌شود در حالیکه بسیار مفید و مقوی است. اگر بخاطر بحث چربی آن از مصرفش خودداری می­‌کنیم، پس چرا روغن­‌های صنعتی و غیر طبیعی را مصرف می­‌کنیم؟ از طرف دیگر مصرف جگر که توصیه نشده مگر برای رفع بیماری­‌های خاص مثل کمخونی و فقرآهن، در زندگی امروزه استفاده می­‌شود.

 اکثر داروهای شیمیایی ابتدا بر جگر تأثیر می­‌گذارد و جگر به مثابه آشپزخانه بدن است و تمام بیماری­‌ها و مواد مضر در آن وجود دارد.

امروزه مردم کشور ما با مشکلات زیادی به دلیل مصرف روغن­‌های صنعتی روبه‌رو بوده، از انواع روغن­‌های جامد و مایع صنعتی استفاده کرده در حالیکه طب ایرانی اسلامی به شدت بر روغن کنجد، زیتون، چربی حیوانات و کره­‌های حیوانی توصیه شده­ است؛ امروزه در تمام خوراکی‌ها و مواد غذایی دخالت انسان وجود داشته و تغییراتی ایجاد می­‌شود.

فارس: حال که در مورد روغن فرمودید لطفا در مورد نمک هم توضیحاتی بدهید.

حجت الاسلام باقری: بیشتر اوقات نان و نمک به عنوان غذا در سفره ائمه ما وجود داشت در حالیکه امروزه تصورات منفی در مورد نمک وجود دارد زیرا نمک­‌های تصفیه شده و تجزیه شده امروزه عامل بیماری‌های مختلف اعم از فشار خون می­‌شوند اما قابل ذکر است که نمک زمان قدیم با نمک امروزی متفاوت است.

در منطقه کوهستانی ما نمک­‌های بسیار خوبی وجود دارد که برخی مردم از آن­ها استفاده می­‌کنند؛ همچنین به نمک دریا در روایات ما به کرار تأکید شده است.

در آیه « یا أیُّها الرُّسُلُ کُلُوا مِنَ الطَّیِّباتِ وَاعمَلُوا صالِحاً إنّی بِمَا تَعمَلُونَ عَلیمٌ» آمده است که ای پیامبران! از خوردنی­‌های پاکیزه بخورید و کار شایسته انجام دهید؛ مسلماً من به آنچه انجام می­‌دهید، دانایم.

امروزه در بحث بیماری‌­ها توصیه می­‌شود که حواسمان به بیمار باشد تا سریع­تر مداوا شود اما چرا کاری نمی­‌کنیم که اصلاً بیماری ایجاد نشود؟ چرا تلاش نمی­‌کنیم که بیماری­‌ها به وجود نیامده و به جای عیادت از بیمار، به صله ارحام بپردازیم؟

ترس از بیماری در روزگاران جدید در حدی افزایش یافته که تمرکز را از خانواده­‌ها دور کرده­ است، بچه­‌ای که بازیگوش بوده و شیطنت می‌کند، فکر می­‌کنیم مریض است، همچنین بچه‌­ای که ساکت و آرام است، مریض تلقی می­‌کنیم. این­ها همه به سبک زندگی، نوع غذاها و داروها و نوع رفتارها برمی­‌گردد.

فارس: در مورد مزاج‌شناسی و جایگاه آن در طب ایرانی و اسلامی هم توضیحاتی بفرمائید.

حجت الاسلام باقری: قبل از این جواب اجازه می‌خواهم بگویم طب اسلامی در بحث پوشاک نیز ورود یافته به گونه­‌ای که توصیه می­‌شود از لباس تنگ استفاده نشود. پوشش انسان باید متناسب با طبع و مزاج او باشد. اگر پوشش زنان با مزاج آن­ها تناسب داشته­ باشد، آن­ها به راحتی حجاب شرعی را می‌پذیرند.

اگر مدیری مزاج­شناسی بداند، این را نیز دانسته که چه شخصی را در کدام پست و سمت بگذارد و با چه فردی چگونه برخورد کند. همچنین معلمی که واقف بر مزاج­شناسی باشد، می­‌داند به کدام شاگردش تکلیف بیشتری دهد به کدام یک تکلیف کمتری محول کند، کدام شاگرد به درد کارهای اجرایی می­‌خورد و کدام شاگرد برای کارهای فکری مناسب است، کدام شاگرد احتیاج به محبت و نزدیک شدن بیشتری دارد و کدام شاگرد بیشتر به تنهایی و استقلال نیاز دارد.

اگر از دوران مهد کودک تا دانشگاه کشور ما مزاج­شناسی به درستی صورت گیرد، استعدایابی نیز به نحو احسن انجام می­‌شود.

مزاج شناسی همچنین در انتخاب دوست، هم­ اتاقی، همکار، شریک و به خصوص همسر بسیار قابل استفاده و مفید است؛ امروزه اکثر مردم کشور ما مزاج­شناسی را رعایت نکرده و زمانی که وارد زندگی می­‌شوند با مشکل مواجه می­‌شوند.

مادران باید مزاج­شناسی را به درستی دانسته، طبع فرزندان و همسر خود را شناخته و از خوراکی­‌ها و غذاهای متناسب با طبعشان برای آن­ها استفاده کنند.

اگر افراد مزاج خود را بدانند، به سراغ کارها، رشته تحصیلی و شغلی می­‌روند که متناسب با مزاجشان باشد در غیر این صورت در آن امور موفق نمی­‌شوند.

فارس: سخن آخر و جمع‌بندی‌تان از این بحث را بفرمائید.

حجت الاسلام باقری: بستری برای به کار بردن هرچه بیشتر طب ایرانی اسلامی، تدریس آن و خروجی مناسب در کشور فراهم نشده­ است؛ مخالفت­‌های بخشنامه‌ای زیادی در این زمینه وجود دارد در حالیکه اصل کار طب اسلامی و طب مدرن، درمان و سلامت است.

چرا دولتمردان ما به جای اینکه تمام تلاش خود را در فراهم کردن زمینه برای مصرف غذای طیب و سالم برای مردم به کار ببرند، فقط در حد تأمین خوراک فوق­ العاده کم کیفیت و صنعتی اقدام می­‌کنند؟

دولت در بحث تولید خوراکی­‌های صنعتی و تراریخته، برنج و روغن و شکر صنعتی و مرغ­‌های مضر ورود یافته­‌است ضمن اینکه به دلیل اوضاع اقتصادی کنونی، تهیه همین اقلام صنعتی نیز دشوار شده­ است.

مردم قدیم زندگی خوش و سالمی داشتند، دور هم جمع بودند، برای خوشگذرانی به مسافرت نمی‌­رفته و صرفاً جهت زیارت، تجارت، هجرت و جهانگردی مسافرت می‌کردند. در حالیکه امروزه مردم برای استراحت و خوش­گذرانی به سفر می­‌روند.

اکنون محبت در بین مردم به میزان قدیم و کافی وجود نداشته و هر کس در تلاش است گلیم خود را از آب بیرون بکشد البته مردم نو‌ع‌دوست کشور ما با وجود مشکلات فراوان و اوضاع نابسامان، محبت به یکدیگر را از زندگی خود حذف نکرده و همچنان بر وجود آن در زندگی­شان اصرار دارند لذا همیشه در مشکلاتی اعم از سیل و زلزله در یاری­‌رسانی به هم­نوعانشان کوتاهی نکرده و کمک‌رسان همدیگر هستند اما این وضع جامعه با این حجم از استرس در زندگی سالم و رفاه مردم تأثیر بسزایی دارد.

از همه مخاطبان محترم درخواست دارم مباحث طبی را مطالعه کرده، مزاج­شناسی را یاد بگیرند، زندگی سالم را در اولویت قرار داده، سبک زندگی سالم را بخاطر پول، پست یا مقام نابود نکرده و آرامش واقعی را فدای آسایش ظاهری نکنند.