بی توجهی به قطب تولید گیاهان دارویی کشور / دانشجویان زابلی در حفظ منابع طبیعی استان از مسئولان پیشی گرفتند

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، زینب السادات میرسلطانی؛ وجود حدود ۸۰۰۰ هزار گونه گیاهی دارویی در کشور که از این تعداد حدود ۲۴۰۰ گونه دارای خواص دارویی، پتری، ادویه‌ای، آرایشی و بهداشتی هستند، موجب شده تا بتوان روی این موضوع در زمینه صادرات حساب ویژه‌ای بازکرد؛ این درحالی است که خام فروشی این نوع از نباتات سبب شده تا سود اندکی نصیب کشوربه خصوص بهره برداران شود. موضوعی که موجب شد تا مشاور و نماینده ستاد توسعه علوم و فناوری گیاهان دارویی و طب سنتی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری مخالفت خود را از خام فروشی این مواد با صراحت اعلام کند.
هزار و ۲۰۰ گونه گیاهی در استان سیستان و بلوچستان وجود دارد که ۳۰۰ نوع آن دارویی و صنعتی است، و از بین ۳۰۰ گونه گیاه دارویی که در این استان جمع آوری شده، ۱۹۰ گونه از لحاظ نیاز اکولوژیک با کشور هند مشترک است که این نشان از دامنه سازگاری بالای این گونه‌های با ارزش با شرایط محیطی مختلف دارد.   این استان با اختصاص بیش از ۱۱ درصد وسعت کشور به عنوان پهناورترین استان کشور محسوب می‌شود. این استان به دلیل همجواری با دریای عمان و کویر لوت از نظر پوشش گیاهی دارای دو نوع عمانی و ایرانی- تورانی است، بنابراین موقعیت آب و هوایی، این منطقه را به رویشگاه طبیعی گیاهان تبدیل کرده است که برای تبدیل شدن به فرآورده‌های دارویی به سرمایه گذاری نیاز دارد.
با توجه به اینکه گونه‌های گیاهی موجود در طبیعت یک منبع غذایی و دارویی برای انسان محسوب می‌شود و می‌تواند در تامین سلامت جامعه تاثیرگذار باشد، می‌طلبد تا سرمایه گذاران در این بخش بیشتر ورود پیدا کنند و در سلامت جامعه سهیم باشند.

مدیرکل منابع آبخیزداری سیستان و بلوچستان نیز چندی پیش در این خصوص بیان کرده است: گیاهان از ابتدای تمدن بشر تاکنون کاربرد‌های متنوعی داشته اند، گروهی به عنوان ماده غذایی تأمین کننده نیاز‌های تغذیه‌ای هستند، گروهی هم خاصیت دارویی داشته و تسکین دهنده بیماری‌های جسمی می‌باشند.   ۸۰ درصد دارو‌های عرضه شده در برخی کشور‌ها منشاء گیاهی و طبیعی دارد عبدالباسط پاکزاد، ادامه می‌دهد: گیاهان دارویی اگرچه از دیرباز برای آدمیان آشنا و در بسیاری از مواقع مرهم درد‌های بشر بوده، اما پیشرفت‌های علمی و فناوری طی دو دهه اخیر، اهمیت و نقش سازنده گیاهان دارویی در تأمین نیاز‌های بشر به ویژه در حیطه دارو و درمان را دوچندان ساخته است. با توجه به عوارض جانبی ناشی از استفاده دارو‌های شیمیایی، بیشتر کشور‌های دنیا به دارو‌های گیاهی و گیاه درمانی رو آورده اند، تا جایی که ۸۰ درصد دارو‌های عرضه شده در برخی کشور‌ها منشاء گیاهی و طبیعی دارد.
عضو هیأت علمی دانشگاه سیستان و بلوچستان نیز در خصوص اقدامات پژوهشی انجام شده در دانشگاه سیستان و بلوچستان پیرامون گیاهان دارویی اینطور بیان می‌کند: پژوهشکده گیاهان دارویی این دانشگاه از سال ۸۹ از شورای عالی وزارتخانه علوم مجوز گرفت و از همان سال اقدامات پژوهشی آغاز شد. دانشگاه زابل کارشناسی ارشد گیاهان دارویی و دانشگاه سیستان و بلوچستان رشته فیتوشیمی را به منظور بررسی ترکیبات شیمیایی و مواد گیاهی ارائه می‌دهد که گسترش تحصیلات بر روی گیاهان دارویی استان در حال افزایش است.
«محرم ولیزاده» به برتری سیستان و بلوچستان از نظر اهمیت گیاهان دارویی اشاره می‌کند و می‌گوید: براین اساس در پژوهشکده گیاهان دارویی دانشگاه سیستان و بلوچستان متخصص‌های مربوطه جذب شده اند و در حال حاضر بیش از ۴۰ مقاله علمی و پژوهشی و ISI در مجلات معتبر ایرانی – خارجی چاپ و ۳۰ دانشجوی تحصیلات تکمیلی نیز فارغ التحصیل شدند.     غفلت از توجه به گیاهان دارویی در استان سیستان و بلوچستان
عضو هیات علمی دانشگاه سیستان و بلوچستان با اشاره به اینکه سیستان و بلوچستان دارای پتانسیل دارویی بالایی است، در خصوص بی توجهی به این موضوع در مصاحبه‌ای بیان کرده است: توجه به گیاهان دارویی در این استان مغفول مانده؛ در حالی که در استان‌های دیگر کشور گیاهان دارویی سیستان و بلوچستان بررسی و پژوهش شده است.
وی در ادامه تصریح کرد: در واقع می‌توان گفت در گذشته به صنعت گیاهان دارویی استان ظلم شده و اهمیتی به آن داده نمی‌شد و پیش از این افراد متخصص در زمینه پژوهش گیاهان دارویی در استان نداشتیم. خشکسالی‌های پی در پی در کشور که در سیستان و بلوچستان بیش از سایر نقاط قدرت نمایی کرده و ۱۵ سال است که اثر خود را نشان می‌دهد باعث شده گیاهان زراعی باغی که نیاز آبی بیشتری دارند با گیاهان دارویی خود منطقه که آب کمتری مصرف می‌کنند جایگزین شوند، به عبارتی تغییر الگوی کشت با گیاهان دارویی، به ویژه گیاهان دارویی که سازگار با آب و هوای منطقه هستند، انجام شده است.  
در این خصوص به سراغ علی کیخواه، دانشجوی کارشناسی اقتصاد کشاورزی دانشگاه زابل که به نوعی فعال محیط زیست وعضوانجمن‌های علمی این دانشگاه نیز می‌باشد رفتیم. اوعضو بسیج و انجمن اسلامی مستقل دانشگاه زابل و نیز عضو اتحادیه انجمن‌های علمی کشاورزی کل کشور و موسسه NGO کارآفرین‌های برتر منطقه است.   کارآفرینی با کشت گیاهان دارویی در ساختمان پژوهشکده دانشگاه زابل
کیخواه در پاسخ به این سوال که با توجه به زمین‌های زراعی در حوزه گیاهان دارویی در سیستان و بلوچستان آیا دولت و یا دانشگاه کاری برای ساماندهی و تولید و صادرات این سرمایه عظیم انجام داده است؟ گفت: صد البته در این زمینه دانشگاه زابل با داشتن اساتید و کارشناسان مجرب فعالیت‌های بسیار گسترده‌ای را انجام داده است. چه بسا کارافرینی با کشت گیاهان دارویی در ساختمان پژوهشکده هدف اصلی دانشگاه می‌باشد. شخصا در این خصوص فعالیت‌های رییس دانشگاه زابل را قابل تقدیر و قدردانی می‌دانم، اوتوانست با کمک کارشناسان مربوطه تمامی گیاهان اقتصادی منطقه سیستان و بلوچستان را تولید و تکثیر کند. هرچند که در وسعت کمی باشد.
وی در ادامه گفت: دانشگاه زابل توانسته است اراضی وسیعی را به زیر سطح کشت زیتون ببرد و روغن گیری آن را در همان مزرعه با داشتن دستگاه روغن گیری تمام اتومات انجام دهد. فعالیت‌های دانشگاه زابل در این زمینه بر هیچ کس پوشیده نیست؛ اما نقد بر سایر دستگاه‌های دولتی در این راستا زیاد است؛ به طور مثال چهل سال است که شعار «کشاورزی، محور توسعه» را می‌دهیم؛اما هنوز هم با واردات مواد غذایی سعی بر جبران نیازهایمان داریم. با وجود اینکه ۲۶ درصد یا یک چهارم وجود ناخالصی ملی را تولیدات کشاورزی دربرمی‌گیرند، هیچ گاه برنامه مشخص و درستی را برای توسعه آن نداشته ایم و یا نتوانسته ایم آن را به مرحله اجرا برسانیم بخش کشاورزی در ایجاد اشتغال حتی برای فارغ التحصیلان این رشته نیز ناکام مانده است.  
عضو انجمن اسلامی مستقل دانشگاه زابل در ادامه افزود: ما دانشجویان رشته اقتصاد کشاورزی دانشگاه زابل در مقطع لیسانس ازسال ۹۳ یک تیم ۲۰ الی ۳۰ نفره تشکیل داده ایم و پروژ‌های را تحت عنوان «سیستم چرخه اقتصادی» تنظیم کرده ایم که لازمه این کار هماهنگی کامل بین تمامی ارگان‌ها و سازمان‌های مسئول در دولت و خارج از آن می‌باشد. آنچه که باید این است که برنامه ریزی‌ها به صورت دقیق انجام شود ونیز توجه به این که ما به چه محصولاتی نیاز داریم، آیا توانایی تولید آن‌ها را داریم یا باید این محصولات را از خارج وارد کنیم؟ این محصولات به چه مقدار در کجا و به چه روشی باید تولید شوند؟ چه کسانی باید این محصولات را تولید کنند؟ فرآیند آماده کردن زمین تولید، جمع آوری، قیمت گذاری، بیمه، خرید، نگه داری، بازاریابی، فروش، مصرف و صادرات چگونه باید باشد تا حداکثر بهره وری عاید کشور شود.
کیخواه تصریح کرد: گزینه دیگر این است که پاسخ به تک تک موارد فوق کاملا ضروری بوده و نیاز مبرم به تحقیقات منسجم و هماهنگ دارد تا ابتدا ظرفیت‌های مختلف شناسایی و سپس با سرمایه گذاری لازم طرح‌های مربوط به مرحله اجرا گذاشته شود. در کنارآن نیز جوانان مستعد این مرز و بوم آموزش‌های لازم را دیده و دراین طرح‌ها مشغول به کار شوند. اما چنان که گفته شد این کار نیاز به یک نگرش ملی داشته و قبل از هرچیز اراده قوی در جهت برخورد با مشکلات و موانع مختلف لازم است.  
وی تصریح کرد: بدون شک افراد و گروه‌های سود جویی هستند که منافعشان در تقابل با این گونه طرح‌های ملی قرار گرفته و با تمام قدرت و نفوذ خود در برابر آن ایستادگی کرده و شروع به سنگ اندازی می‌کنند. در شرایطی که شیرازه اقتصاد کشاورزی از هم پاشیده باشد، این افراد بیشترین سود را خواهند برد؛ بنابراین توفیق دراین راه نیازمند ایثار همدلی و فداکاری احاد مردم و مدیران مسئول در خارج و داخل دولت فعلی دارد اولین قدم در این راه حذف مدیریت‌های موازی و تعیین متولین مقتدر با دانش و اختیارات لازم برنامه ریزی کرده و قدرت اجرای ان را نیز اشته باشد تا شاید این کشتی طوفان زده به کشتی نجات برسد.   بارندگی‌های سال ۹۸ تاثیر بسیاری برای جلوگیری از بیابانی شدن اراضی دارد
این دانشجوی رشته اقتصاد کشاورزی در خصوص تاثیر بارندگی‌های اخیر بر رفع معضل بیابان زایی اراضی سیستان وبلوچستان گفت: قطعا بارندگی‌های سال ۹۸ تاثیر بسیاری برای جلوگیری از بیابانی شدن اراضی دارد و همینطور باعث خوشحالی و شعف کشاورزان و دامداران و عشایران این استان شده است. اما مدیریت نکردن این آب برای مردم موضوعی ناراحت کننده می‌باشد,، زیرا چندی نخواهد گذشت که باز هم شاهد خشکسالی خواهیم بود. اگر این آب در دریاچه هامون مدیریت شود در این زمان می‌توانیم بگوییم این بارندگی در رفع این معضل موثر بوده است.    
وی در خصوص کاشت گیاهان و درختان مضر در سطح استان افزود: البته لازم به ذکر است که در منطقه سیستان همه مردم و ارگان‌ها برای ایجاد فضای سبز از درختی به نام اکالیپتوس استفاده می‌کنند و این استفاده بدون هیچ تحقیقی درارتباط با این نوع درخت انجام می‌گیرد. ریشه درخت اکالیپتوس بعد از مدت زمانی بسیار رشد می‌کند و حجم وسیعی از اطراف خود را اشغال می‌کند و به عمق زمین نفوذ کرده و آب‌های زیر زمینی را به مقدار زیادی مورد استفاده قرار می‌دهند. کاشتن این درخت در مناطق گرم و خشک باعث می‌شود آب سفره‌های زیرزمینی خشک شود و به مرور زمان موجب بیابان زایی شود.     دانشگاه زابل؛ پیشرو در صنعت گیاهان دارویی
کیخواه در ارتباط با عملکرد دانشگاه زابل در مسیر کاربردی سازی و ساماندهی به پرورش گیاهان دارویی باتوجه به شعار سال «رونق تولید» بیان کرد: امروزه کشت و پرورش گیاهان دارویی در کشاورزی دنیا یک تجارت پر سود و ارزآور می‌باشد. با توجه به چشم اندازسند ۲۰ ساله این رقم ۳/۵ میلیارد دلارمی باشد. دانشکده کشاورزی و دانشکده مادر دانشگاه زابل به عنوان یک عامل پیشرو در صنعت گیاهان دارویی می‌باشد.    وی در ادامه گفت: خدماتی که دانشکده کشاورزی به جامعه ارائه می‌دهد؛ آموزش کاشت و پرورش گیاهان دارویی اقتصادی همراه با انتقال تجربیات و سرمایه گذاری مشترک در کاشت و خرید تضمینی محصول می‌باشد، اما در زمینه تولید و پرورش و درآمد زایی چند تن از دانشجویان دکتری مقطع کشاورزی دانشگاه زابل به همراه استاد خود توانسته اند قارچ دارویی به نام قارچ گانودرما که کاملا بازده اقتصادی دارد را برای اولین بار در استان تولید و به بهره برداری برسانند، البته این موضوع هنوز کمی جای کار دارد. باید دراین استان چندین شرکت دانش بنیان تاسیس شود تا این افراد بتوانند تجاری سازی تجهیزات را انجام دهند.

وی درخصوص مشکلات اصلی زراعت گیاهان دارویی در استان سیستان و بلوچستان افزود: داشتن نگرش قدیم در بین کشاورزان یک معضل جدی در این راستا می‌باشد و این کار تنها با گفتمان سازی و تغییر نگرش کشاورزان منطقه انجام خواهد شد. ما نیز برای اینکه بتوانیم زراعت گیاهان دارویی را که یک تجارت پر سود می‌باشد را در سطح منطقه گسترش دهیم می‌بایست تغییر اصلاح الگو کشت را انجام دهیم تا بتوانیم در این راه موفق شویم.

بنا به اظهار برخی کارشناسان، بی توجهی به تولید گیاهان خاص و صنعتی در این استان و استان‌های مشابه و نیز بسته بندی نامناسب و صادرات آن به صورت فله‌ای باعث شده است تا درآمد حاصل از آن برای مردم بسیار اندک باشد در حالی که همین نعمت‌های باارزش در کشور‌های دیگر به صورت تجاری و با بسته بندی‌های شیک و زیبا و با نام کشور‌های واسطه با قیمت‌های بسیار بالا به بازار‌های جهانی عرضه می‌شود.
گیاهان دارویی و خوراکی در گذشته تنها مورد توجه ساکنان مناطق روستایی بو؛ اما اکنون تهیه و فروش آن‌ها در مناطق مختلف شهر خاش نیز رواج یافته و به منبع درآمدی برای روستاییان و فروشندگان شهری تبدیل شده است.   واترمارک – واترمارک ویدیو – گیاهان دارویی   استفاده از گیاهان دارویی موجود در طبیعت مقرون به صرفه بوده و موجب اشتغال زایی می‌شود، اما بهره برداری غیراصولی این گونه، گیاهان را در معرض انقراض قرار می‌دهد. به همین سبب باید روش‌های صحیح بهره برداری به بهره برداران آموزش داده شود و برای کشاورزان و روستاییان زمین‌های ویژه‌ای برای کشت گیاهان دارویی در نظر گرفته شود.
پروین رامک گیاه‎پزشک نیز در مصاحبه‌ای به تجارت ۵۰۰ بیلیونی گیاهان در سال ۲۰۵۰ اشاره کرد و گفت: بر اساس آمار‌های موجود در سال ۲۰۱۰ حجم تجارت جهانی گیاهان دارویی بالغ بر ۶۰ بیلیون دلار بوده است. در دهه نخست قرن ۲۱ میزان مصرف و تجارت جهانی گیاهان دارویی به بیش از دو برابر سال ۲۰۰۰ رسیده است. پیش بینی شده است که در سال ۲۰۵۰ تجارت گیاهان دارویی بالغ بر ۵۰۰ بیلیون دلار شود.
اما امسال با افزایش بارندگی‌ها در نقاط مختلف کشور امید است تا این معضل در استان سیستان برطرف گردد. با بارش موهبت الهی در ماه‌های اخیر از سویی شاهد خسارات زیان آوری به خانه و کاشانه و نیز جان مردم در شهر‌های مختلف بودیم و از سوی دیگر شاهد جبران خسارات زمین‌های خشک شهر‌های مختلف بودیم. از این میان استان سیستان و بلوچستان که یکی از شهر‌های درگیر خشکسالی‌های شدید بود و پس از بارندگی‌های اخیر وارد فصل جدیدی از دوران زراعت خود شد.     زمین‌های وسیعی که تا قبل از آن خشک و بی فایده بودند امروز آماده پرورش و بهره برداری گیاهان و محصولات مختلف هستند. باید دید که دولت و مسئولین مربوطه در این استان قدمی در خصوص استفاده بهینه از این مهم برمی‌دارند یا دست روی دست گذاشته تا آب‌های موجود در قنات‌ها و خاک این استان مانند گذشته تبخیر شود؟! قطعا با کشت گونه‌های مستعد گیاهان دارویی در دو فصل زراعی پاییز و بهار، گامی در راستای تغییر در الگوی کاشت، افزایش درآمد کشاورزان منطقه و اشتغالزایی و گامی نو در حفظ و نگهداری ذخایر ژنتیکی گیاهی این منطقه برداشته خواهد شد.