تقویت مشترکات راهکاری اساسی برای تحقق وحدت است

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از ایکنا؛ برخی از پیروان مذاهب اسلامی گاه دستمایه بازی کشورهایی همچون آمریکا و … قرار می‌گیرند که البته این موضوع به همه مسلمانان اعم از شیعه و سنی اختصاص ندارد؛ چرا که همه این افراد در چنین بازی گرفتار نمی‌شوند که خود این موضوع منجر به بروز آسیب‌هایی برای افراد و همچنین جوامعی را که آنان در آن زندگی می‌کند، می‌شود. در همین راستا با سیدزهیر المسیلینی، محقق و اندیشمند تونسی، دکترای فلسفه و کلام اسلامی و استاد و مدیر گروه فلسفه و عرفان اسلامی نمایندگی جامعه المصطفی (ص) العالمیه در گرگان به گفت‌وگو نشسته‌ایم که متن آن را می‌خوانید؛

چرا برخی پیروان مذاهب اسلامی دستمایه بازی کشورهایی همچون آمریکا قرار می‌گیرند؟

** این موضوع عوامل متعددی دارد که یکی از آنها تصور و برداشت نادرست از تعالیم اسلام است، زیرا از نظر آموزه‌های اسلام، مؤمن همیشه عزیز و مستقل است و فقط برای خدا خضوع دارد و فقط برای خدا سر خم می‌کند.

مسلمان واقعی بنا به نص صریح آیات قرآن، هیچ گاه نمی‌تواند سلطه مستکبران را بپذیرد و به فرموده قرآن کریم «لَن یجْعَلَ اللَّهُ لِلْکفِرِینَ عَلی المُؤْمِنِینَ سبِیلاً؛ هرگز خدا برای کافران نسبت به مؤمنان راه تسلطی قرار نداده است» و بنا به فرموده پیامبر اعظم (ص) «الاسلام یَعلو ولا یُعلَی علیه؛ اسلام علو و برتری پیدا می‌کند».

عدم اعتماد به نفس و خودباختگی عامل دیگر است؛ متأسفانه غرب و قدرت‌های استکباری در طول تاریخ از طرق مختلف تلاش کردند که به ملت‌های مسلمان بقبولانند که همیشه به غرب نیاز دارید و هیچ وقت نمی‌توانند مستقل باشند. به نظر من یکی از شاهکارهای امام خمینی(ره) این بود که حس خودباوری و اعتماد به نفس را در وهله اول در ملت ایران و به تبع آن در مسلمانان جهان نهادینه کرد و حیات دوباره‌ای در امت اسلامی ایجاد کرد، ولی با این حال متاسفانه برخی از افراد ضعیف‌النفس و ضعیف‌الایمان هنوز در خواب غفلت هستند و بیدار نشده‌اند.

نکته و عامل دیگر در این رابطه آن است که برخی افراد به دنبال شهرت و معروفیت هستند و بیماری حب‌الذات دارند؛ بنا بر قاعده «خالف تعرف» (مخالفت کن تا معروف شوی) با جریان غالب در جهان اسلام به نام اسلام مخالفت کرده و سر و صدا ایجاد می‌کنند تا در سطح جهان مطرح شوند و در آب گل‌آلود ماهی‌های خود را صید کنند، ولی غافل هستند از اینکه «وَمَکَروا وَمَکَرَ اللَّهُ ۖ وَاللَّهُ خَیرُ الماکِرینَ: و [دشمنان] مکر ورزیدند و خدا [در پاسخشان] مکر در میان آورد و خداوند بهترین مکرانگیزان است»(آیه ۵۴ سوره آل عمران).

و اما عامل آخر اینکه برخی از افراد نیز صرفاً اسباب بازی دیگران هستند و چه بسا خودشان هم متوجه نیستند که اسباب بازی دیگران واقع شدند و به اصطلاح نسبت به خود، جهل مرکب (یعنی انسان چیزی را نداند و به نادانی خویش نیز توجه نداشته باشد) دارند، بنابراین طعمه خوبی برای قدرت‌های استکباری و فرصت‌طلبان هستند که این موضوع به همان عامل اول برمی‌گردد.

برای پرهیز از چنین موضوعی چه پیشنهادی دارید؟

** معمولاً دشمن به دنبال رخنه‌ها میان مسلمانان می‌گردد و در این زمینه هم هزینه بسیاری می‌کند و گاهی حتی از افراد متخصص و صاحب نظر برای شناسایی نقاط ضعف و نقاط اختلاف میان امت اسلامی استفاده می‌کند، بنابراین به نظر من اگر بزرگان و تصمیم‌گیرندگان در جهان اسلام مسئله وحدت اسلامی را جدی بگیرند و از نظر دادن به عمل کردن روی بیاورند و به همان اندازه که دشمن برای تفرقه هزینه می‌کند، آنها نیز برای وحدت سرمایه‌گذاری کنند می‌توان از بروز چنین مشکلاتی پرهیز کرد.

در چنین اوقاتی، افراد ضعیف‌النفس جایگاهی نخواهند داشت و علما، متفکران، مبلغان و همه آحاد امت باید مسئله وحدت بین مذاهب را در اسلام جدی بگیرند و به عنوان یک تکلیف شرعی و الهی بدانند تا بتوانند موجودیت خود و موجودیت اسلام را حفظ کنند.

سیدزهیر المسیلینی

چه راهکارهایی برای دستیابی به وحدت مسلمانان پیشنهاد می‌کنید؟

** راهکارهای دستیابی به وحدت اسلامی بسیار است. من در اینجا فقط به چند راهکار مهم و کلیدی اشاره می‌کنم که عبارتند از:

۱ــ تقویت نقاط اشتراک: اشتراک و اتفاق تمام مذاهب اسلامی در اصول، فروع و ارکان دین یک واقعیت اجتناب‌ناپذیر است و اختلاف میان آنها تنها در چگونگی تفسیر آن و یا مسائل نظری محض و مسائل عملی جزئی است.

۲ ــ بحث و گفت‌وگو در چارچوب اخلاق علمی: وجود اختلاف در مسائل دینی و علمی امری انکارناپذیر است و در عین حال از حکمت‌ها و موهبت‌های الهی به شمار می‌آید؛ چرا که این اختلاف‌ها به آگاهی و روشن کردن عقل‌ و ذهنیت هر دو طرف منجر می‌شود؛ به شرط اینکه همراه با رعایت اخلاق علمی باشد و در غیر این صورت زمینه‌ای برای رویش خارهای عداوت، بذر نفاق و تفرقه‌انگیزی است و حاصلی غیر از سستی، کشمکش و از بین رفتن شوکت و محرومیت از یاری الهی ندارد «وَلا تَنازَعوا فَتَفشَلوا وَتَذهَبَ ریحُکُم؛ نزاع و کشمکش نکنید تا سست نشوید.»

۳ ــ استفاده از روش صحیح در تخطئه دیگران: برای متقاعد کردن فرد در پذیرش خطا و اشتباه خود در چگونگی استفاده از نصوص و اصطلاحات مؤثر در استنباط احکام شرعی و مسائل اعتقادی، استفاده از روش صحیح و سازنده بسیار کارساز است؛ بنا بر این روش صحیح و سازنده روشی است که همراه با شفقت و خیرخواهی است و هیچ هدفی غیر از آشکار کردن حقیقت برای دیگران دنبال نمی‌کند و نمونه بارز آن برخورد امام حسین (ع) و امام حسن (ع) در رابطه با پیرمردی است که مشغول گرفتن وضو بود.

این پیرمرد طرز صحیح وضو گرفتن را نمی‌دانست و امام حسن و امام حسین (ع) که در آن هنگام کودک بودند، تصمیم گرفتند که به طور غیرمستقیم طریقه صحیح وضو گرفتن را به وی نشان دهند. در ابتدا با یکدیگر به مباحثه پرداختند و سپس توافق کردند که در حضور پیرمرد وضو بگیرند و پیرمرد حکمیت کند.

دو امام طبق قرار عمل کردند و هر دو نفر وضوی صحیح و کاملی جلو چشم پیرمرد گرفتند؛ پیرمرد تازه متوجه شد که وضوی صحیح چگونه است و به آنها گفت که وضوی شما صحیح و کامل است. من پیرمرد نادان هنوز وضو گرفتن را نمی‌دانم. به حکم محبتی که بر امت جدّ خود دارید من را متنبه کردید؛ متشکرم.

اگر نحوه برخورد این دو امام غیر از این بود، آیا چنین اثر سازنده‌ای داشت؟ یقیناً به کار بردن روش غیرصحیح، نه فقط شخص را به اشتباهات خود آگاه نمی‌کند، بلکه هیچ ثمره‌ای غیر از تفرقه و لجاجت به ارمغان نمی‌آورد.

۴ ــ اراده واقعی و قلبی برای فعلیت یافتن وحدت: تمام راهکارهایی که تاکنون ارائه شده وابسته به اراده واقعی و تلاش پیگیر و مستمر است و هیچ یکی از آن امور بدون عزم و اراده واقعی امکانپذیر نیست؛ چرا که وحدت، تنها یک رغبت و امید بزرگ نیست، بلکه یک واجب دینی و ضرورت اجتماعی است که وظیفه و مسئولیت سنگینی را برعهده همگان به ویژه علمای دین قرار می‌دهد که باید به واسطه خطابه‌های دینی و فتاوای شرعی، حقیقت وحدت را میان مسلمانان پیاده کنند؛ این موضوع سه دلیل دارد:

نخست اینکه علما بر عمل کردن به تعالیم و دستورات اسلام از همه افراد جامعه کوشاتر هستند و از آنجا که وحدت مسلمین یکی از دستورات أکید اسلام است، علما باید نسبت به آن حساس بوده و در تحقق آن بکوشند.

دوم آن که، ایجاد اختلاف و تفرقه‌انگیزی از قبیح‌ترین منکرات به شمار می‌آید و از آنجا که علما در ترویج امر به معروف و نهی از منکر از همه مقدم‌تر هستند، پس کوتاهی علما در این امر خطیر منجر به تسلط گروهی بر گروهی دیگر می‌شود که حدیثی از رسول اکرم(ص) گواه این مطلب است:«لا تزال أمتی بخیر ما أمروا بالمعروف، و نهوا عن المنکر، و تعاونوا على البر، فإذا لم یفعلوا ذلک نزعت منهم البرکات، و سلط بعضهم على بعض، و لم یکن لهم ناصر فی الأرض و لا فی السماء؛ مردم همواره در خیر و برکت‏ هستند تا هر زمان که امر به معروف و نهى از منکر کنند و یکدیگر را بر کار خیر کمک رسانند، پس هر گاه آن را به جا نیاورند، برکات از آنان سلب می‌شود و گروهی بر گروه دیگر مسلط شود، به طوری که براى آنان یاوری نه در زمین ‏باشد و نه در آسمان.»

و اما دلیل سوم اینکه، علما به علت دارا بودن موقعیت اجتماعی و مقبولیت خاص نزد مردم می‌توانند افکار عمومی را به سمت وحدت سوق دهند، ولی متأسفانه در طول تاریخ عده‌ای با هیبت و لباس علمایی ظاهر شده – و خواه و ناخواه – به علت تعصب بی‌جا و کورکورانه موجب تضعیف روحیه وحدت، میان امت واحده شدند. با وجود این مشکلات، ایجاد وحدت و یگانگی، تلاش مضاعف و همکاری تمام علمای مذاهب و فرق را می‌طلبد.

چه تجربه‌های عملی در تونس به منظور ایجاد و گسترش وحدت میان مذاهب مختلف وجود دارد؟

** خوشبختانه اختلافات مذهبی که در برخی کشورها مشاهده می‌کنیم، هنوز به تونس نرسیده و این موضوع جای شکر دارد که امیدوارم هیچ وقت گرفتار چنین گرفتاری نباشیم؛ ضمن اینکه تفکر افراطی به نام دین در میان مردم تونس جایگاهی ندارد و افراد جامعه این کشور از تعصب و جمود متنفر هستند. همین موضوع سبب شده که تاکنون وحدت اسلامی برقرار باشد، گرچه ممکن است گاهی برخی شیطنت‌ها مشاهده شود، ولی در کل تاکنون عملکرد در این زمینه مثبت بوده است.

گفت‌وگو و تنظیم از آزاده غلامی