ناگفته‌هایی از حال و هوای درس خارج فقه رهبر معظم انقلاب

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، حجت‌الاسلام و المسلمین مرتضی چیت‌سازیان علاوه بر حضور مستمر ۲۶ساله در درس خارج فقه مقام معظم رهبری، سابقا مدیر سابق امور روحانیون دفتر مقام معظم رهبری بوده است و مسئولیت اجرایی برگزاری جلسات درس خارج فقه معظم له را بر عهده داشته است و به واسطه همین مسئولیت، از نزدیک با ویژگی‌های این جلسه علمی و مستمعان آن آشناست. در همین راستا با وی به گفت‌وگو نشستیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.

ایکنا: سابقه جلسات مقام معظم رهبری در برگزاری جلسه خارج فقه به چه زمانی برمی‌گردد؟

مقام معظم رهبری ابتدا درس تفسیر قرآن را شروع کردند. دانشجویان از دانشگاه‌های تهران می‌آمدند و در این درس تفسیر که هفته‌ای یک جلسه برگزار می‌شد شرکت می‌کردند .سال ۱۳۶۹ اوایلی که ایشان به‌عنوان رهبر انتخاب شده بودند. بعد از مدتی که از درس تفسیرشان گذشت، ایشان درس خارج فقه را شروع کردند. من توفیق داشتم از روز دوم درس ایشان در جلسات شرکت کنم. تا امروز که حدود ۲۶ سال از آن زمان می‌گذرد مستمرا در درس حضور داشته‌ام. اولین جلسه درس ایشان مبحث جهاد بود در سال ۱۳۶۹. معمولا این درس در طول سال بجز ایامی که حوزه‌های علمیه تعطیل‌اند برگزار می‌شود. درس ۳ روز در هفته از راس ساعت ۷ صبح به‌مدت ۴۵ دقیقه برگزار می‌شود. البته اوایلی که ایشان درس را شروع کردند جلسه درس بعد ازظهرها برگزار می‌شد و نیم ساعت مانده به غروب درس تمام می‌شد تا شرکت کنندگان به نماز جماعت برسند.

ایکنا: چنانکه فرمودید شما از جلسه دوم در جلسه درس ایشان حضور داشتید. ویژگی این جلسات چه بود؟

ایشان ابتدائا مثل شیوه مرسوم در حوزه‌های علمیه وقتی برای درس تشریف می‌آوردند روی زمین می‌نشستند و حلقه درس در حضورشان تشکیل می‌شد. تا این که تعداد شرکت کنندگان تاحدی زیاد شد که افراد انتهای جلسه، چهره حضرت آقا را مشاهده نمی‌کردند لذا از ایشان درخواست کردند که هنگام درس روی صندلی بنشینند. البته حضرت آقا با اکراه این موضوع را پذیرفت. یادم هست نخستین باری که روی صندلی نشستند در ابتدای درس نکات اخلاقی در رابطه با این که اساتیدشان هنگام درس روی زمین می‌نشستند بیان فرمودند. بعدا جلسه به حسینیه امام خمینی منتقل شد که سخنرانی های عمومی در آنجا برگزار می‌شود.

ایکنا: چه افرادی می‌توانند در این جلسات شرکت کنند؟

قضات، روحانیون عقیدتی سیاسی، نماینده‌های مجلس، اعضای هیئت علمی و مدرسین حوزه در این جلسات شرکت می‌‌کنند. برای شرکت در درس یک شرایطی هست که افراد باید حتما این شرایط را احراز کنند. دفتر حضرت آقا خیلی مراقبت دارند تا افرادی که در این جلسات حضور پیدا می‌کنند در حد درس خارج باشند، و به عبارتی جزء فضلا باشند. یکی از شرایط، گذراندن پایه ۱۰ حوزه است یعنی افراد باید از شورای مدیریت حوزه گواهی پایه ۱۰ بیاورند مبنی بر این که رسائل، مکاسب و کفایه را خوانده‌اند و نمره‌ قبولی گرفته‌اند. علاوه بر آن، باید گواهی صلاحیت اخلاقی هم همراه مدارکشان باشد. در کل، این روند زیاد طول نمی‌کشد. آن اوایل از افرادی که نمی‌توانستند مدارک بیاورند امتحان گرفته می‌شد و اگر امتحانشان موفقیت‌آمیز بود در جلسه شرکت می‌کردند.

ایکنا: کرسی درس خارج مقام معظم رهبری چه امتیاز و ویژگی‌ خاصی دارد؟

من خودم در درس بعضی از بزرگان حوزه شرکت کرده‌ام. انصاف آن است که درس ایشان از پویایی خوبی برخوردار است. اگر نگویم کمتر از مراجع قم و نجف نیستند، برابر آنها هستند و نسبت به بسیاری از مقتضیات زمان و مکان اهتمام دارند.

ایکنا: تاکنون به چه ابواب فقهی‌ای در درس ایشان پرداخته شده؟

در این مدتی که ایشان درس خارج گفته‌اند نخست بحث جهاد را شروع کردند، بعد بحث قصاص را شروع کردند، بعد بحث مکاسب محرّمه، الان هم بحث نماز مسافر و صلاه‌القصر را دارند مطرح می‌کنند. طرح درس ایشان هم بدین صورت است که وقتی می‌خواهند درس را بیان کنند ابتدا دقیقا نظر قدما و معاصرین را می‌گویند، نظر اساتید خودشان را می‌گویند، سلسله سند را خوب مطرح می‌کنند، در مباحث رجالی با قوت وارد می‌شوند، سپس مبنا و نظریات خود را صریحا مطرح می‌کنند و چاشنی اصولی هم با آن همراه می‌کنند.

ایکنا: باتوجه به جایگاه سیاسی معظم له در کشور، ایشان به چه میزان به مباحث فقه حکومتی می‌پردازند؟

ببینید، درسی که ایشان می‌دهند بر اساس نیاز است. اتفاقا خودشان بارها این نکته را گفته‌اند. مبحث قصاصی که ایشان مطرح کردند نیاز قوه قضاییه بود. بحث قصاص در اصل، بحثی است مربوط به حکومت، چون قوه قضاییه از ارکان اساسی جمهوری اسلامی است. یا آن زمان که مکاسب محرمه را مطرح کردند اتفاقا خیلی از مباحثش ارتباط به حکومت داشت. در مباحث مکاسب محرمه ایشان بحث قاچاق را مطرح کردند، بحث غنا و موسیقی را مطرح کردند، بحث رقص را مطرح کردند. اینها تماس زیادی با مسائل حکومتی دارد لذا بحث مکاسب ایشان که چند سال طول کشید نوعا مباحثی بود که مورد نیاز جامعه اسلامی بود.

ایکنا: «اجوبه‌الاستفتائات» در چه زمانی منتشر شد؟

همان اوایلی که ایشان درس می‌گفتند، بحث مرجعیتشان مطرح شد. ایشان مرجعیت را به این دلیل پذیرفتند که بیشتر افرادی که خارج از کشور حضور داشتند و محل رجوع بودند از ایشان درخواست رساله کردند. در پاسخ به این افراد، ایشان کتاب اجوبه الاستفتائات را نوشتند. حالا اینطور نیست که بگویید ایشان رساله ندارند، از همان اوایل کتاب اجوبه‌الاستفتائات از ایشان منتشر شد که می‌تواند جایگزین رساله باشد چون نوعا نظراتشان در این کتاب تکمیل شده است. الان اجوبه‌الاستفتائات به گونه‌ای چاپ شده که نوع مسائل مورد نیاز مردم در این کتاب هست.

ایکنا: فارغ از محتوای جلسات، مقام معظم رهبری در مقام یک معلم چگونه‌اند؟

ایشان وقتی درس می‌گویند انصافا ما ایشان را ممحّض در درس می‌بینیم. یعنی گویا وقتی درس می‌گویند تمام وجودشان این است که مسائل فقهی را بگویند. ابتدا ایشان درس را با یک حدیث شروع می‌کنند. حدیث را از کتاب تحف‌العقول می‌گویند. ۵-۶ دقیقه مسائل اخلاقی می‌گویند مورد نیاز جامعه را می‌گویند. صبح زود که انسان در درس این مسائل اخلاقی را می‌شنود از نظر پرورش روحی و معنوی خیلی مفید است. بعد مسئله‌ای که می‌خواهند بیان کنند را شروع می‌کنند.

عین حوزه‌های علمیه که طلاب و دانشجویان وسط کلاس از استاد سوال می‌کنند، بین درس ایشان هم حاضرین سوالات خود را می‌پرسند و ایشان هم با متانت جواب می‌دهد. یعنی اینطور نیست که یک طرفه درس بدهند. حوزه‌ی درسشان حوزه‌ درس گرمی است. اگر کسی بخواهد سر درس سوال کند آزاد است و راحت سوالش را می‌پرسد. حتی خواهران هم در درس ایشان شرکت می‌کنند.

یک مزیت دیگری هم که این درس دارد در سالهای متمادی درس ایشان به صورت جزوه می‌شود و در اختیار دانش‌پژوهان قرار می‌گیرد.

ایکنا: ارتباط معظم له با شاگردان چطور است؟

کلاس درس آقا جاذبه خاصی دارد. برخی‌ از شرکت‌کنندگان منزلشان تا محل درس دور است اما با یک علاقه‌ای در بحث شرکت می‌کنند. برخی از کرج، ورامین و قم از نماز صبح حرکت می‌کنند تا در درس حاضر شوند. برخی قبل از درس می‌آیند و موضوعات را با هم مباحثه می‌کنند. خود درس یک مجمعی از فضلاست.

خیلی عجیب است. چند مورد تا حالا پیش آمده است که برخی از شاگردان درس فوت کرده‌اند ، حضرت آقا از آنها سراغ می‌‌گیرند و از ایشان در سر جلسه یاد می‌کنند. ایشان به گونه‌ای با شاگردان صمیمی‌اند که بعضا برخی از آنها را از نزدیک می‌شناسند.

گفت‌وگو از مصطفی شاکری