تقریری بر آثار تربیتی نزول تدریجی قرآن

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از ایکنا؛ حجت‌الاسلام سیدحسین مومنی با اشاره به روایتی از امام علی(ع) بیان کرد: حضرت(ع) در روایتی از اشد الاعمال پرده برداشته و می‌فرمایند که سخت‌ترین کارها انصاف، مواسات با برادران و پرداختن به ذکر در همه حال است. البته مراد از سخت‌ترین اعمال نیز می‌‌تواند این باشد که این مسائل ضرورت و اهمیت دارند اینکه بگوییم مراد سختی بدست آوردن آنها است.
وی در ادامه افزود: در مورد انصاف باید این توضیح دارد که انسان باید در تمام امور فردی و اجتماعی انصاف را در نظر بگیرد. انسان منصف هیچ‌گاه لباس حق را به باطل نمی‌پوشاند و باطل را نیز به حق نخواهد پوشاند. ذیل این بحث می‌توان به روایت دیگری از امام علی(ع) اشاره کرد که فرموداز کذب اجتناب کنید حتی اگر به نفع شما باشد و به صدق توجه داشته باشید حتی اگر به ضرر شما باشد.
مومنی با اشاره به مورد دوم یعنی رعایت مساوات بیان کرد: ذیل مساوات بحث خیرخواهی مطرح می‌شود و البته نکته سومی که در روایت آمده نیز اشاره به ذکر دارد که در اینجا باید به روایتی از امام صادق(ع) اشاره کنم که به عنوان بصری فرمود برای هر ساعت از شبانه‌ روز خود برنامه و ذکر دارم. امام در ادامه می‌فرمایند بهترین چیزی که می‌تواند بین انسان و گناه فاصله بیندازد ذکر است و اگر کسی به ذکر الله اهتمام داشته باشد شیطان در او نفوذ نخواهد داشت.
وی در ادامه تصریح کرد: خداوند در قرآن این تعبیر را دارد که شیطان همواره دور ما در حال طواف است و اندک غفلتی موجب می‌شود که ما به گمراهی کشیده شویم. اینکه فرمود «لا تکلنی الی نفسی» یعنی این که انسان به صورت مداوم مشغول ذکر باشد و از ذکر لسانی به ذکر قلبی منتقل شود. در سلسله مراتب ذکر نیز بالاترین ذکر نماز و بعد از آن قرآن است.
مومنی بیان کرد: امام علی(ع) می‌فرمایند که قرآن افضل اذکار است و سپس دو فایده مادی و دنیوی برای قرآن بیان می‌کنند که عبارت از شرح صدر و زدوده شدن زنگار از قلوب است. همچنین در دستورالعمل‌های اولیا نیز توجه به قرآن وجود دارد.
مومنی در ادامه به طرح بحث در زمینه نزول قرآن و ارائه ادله قائلان به نزول دفعی و تدریجی پرداخت و بیان کرد: بی تردید قرآن معجزه رسول خدا(ص) است و در عظمت آن همین بس که هیچ‌گاه فرسوده نمی‌شود. اما بین علما بحثی وجود دارد که آیا قرآن تدریجی به رسول خدا(ص) نازل شده یا نزول آن به صورت دفعی بوده است که قبل از ارائه ادله مختلف باید اشاره کنم که قرآن در طول مدت ۲۳ سال و به صورت تدریجی نازل شده است و برای این نزول تدریجی نیز آثار تربیتی خاصی مترتب است.
وی تصریح کرد: در قرآن، نزول به دو صورت تعبیر شده است. گاه تعبیر به انزل شده است که به معنای نزول دفعی است، همواره تعبیر تنزیل را داریم که به معنای نزول تدریجی است. بنابراین هر دو تعبیر را داریم
مومنی با اشاره به آیات مورد استناد قائلان به نزول دفعی بیان کرد: آیاتی که این گروه بدان استناد می‌کنند عبارت از این آیات است: «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أُنْزِلَ فیهِ الْقُرْآنُ»؛ «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَهِ الْقَدْرِ»؛ «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَهٍ مُّبَارَکَهٍ». البته باید اشاره کنم که در این زمینه علاوه بر آیات شواهد روایی نیز دال بر نزول دفعی وجود دارد.
وی در ادامه به ادله قائلان به نزول تدریجی پرداخت و بیان کرد: آیاتی که از آنها نزول تدریجی استنباط می‌شود نیز عبارت از «وَقُرْآناً فَرَقْنَاهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَى النَّاسِ عَلَى مُکْثٍ وَنَزَّلْنَاهُ تَنزِیلاً»، در اینجا باید توضیح دهم که در زمینه نحوه تلاوت قرآن روش‌های مختلفی وجود دارد. برای نمونه روش تحقیق را داریم که با سرعت پایین قرآن تلاوت می‌شود که البته عامه خیلی به آن توجه ندارند، روش دیگر تحدیر است که عامه بیشتر به این روش توجه دارند که در واقع قرآن به سرعت و بدون توجه به لفظ و معنا خوانده می‌شود اما روش دیگری که مطلوب است روش ترتیل است که امام علی(ع) نیز در نهج‌البلاغه نسبت به این روش توجه داده‌اند. این آیه اشاره دارد که قرآن نیز قطعه قطعه نازل شده و باید در آن تانی کرد و با تانی برای مردم خواند. لذا به صورت تدریجی نیز نازل شده است.

مومنی در ادامه بیان کرد: از دیگر آیات در این زمینه باید به آیه «وَ قالَ الَّذینَ کَفَرُوا لَوْ لا نُزِّلَ عَلَیْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَهً واحِدَهً کَذلِکَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤادَکَ وَ رَتَّلْناهُ تَرْتیلاً» اشاره کرد. همچنین از دیگر دلایل نزول تدریجی سیره رسول خدا(ص) است که بحث هدایت مردم توسط ایشان به صورت تدریجی صورت می‌گرفته است و آیات به مناسبت ارائه می‌شده است. لذا گفته‌اند که قرآن به صورت دفعی در شب معراج و یا شب قدر بر قلب پیامبر(ص) نازل شده است و بعد از آن به صورت تدریجی و در مناسبت‌های خاص در مکه و مدینه نزول پیدا کرد.
وی تصریح کرد: بنابراین می‌توان اینطور نتیجه‌گیری کرد که بزرگان قائل به نزول تدریجی هستند. پیامبر(ص) که مبعوث به رسالت شدند، منتظر وحی بودند اما خطاب آمد که نباید در این زمینه حریص باشید بلکه باید به صورت تدریجی مردم هدایت شوند. همچنین خداوند وقتی می‌خواهد افراد غافل را به فضای هدایت منتقل کند این انتقال به صورت آرام و تدریجی است.
مومنی در ادامه به ارائه آثار تربیتی نزول تدریجی آیات پرداخت و بیان کرد: یکی از آثار نزول تدریجی هماهنگی در سنت تدریج است که در سنت الهی نیز بحث تدرج وجود دارد به این معنا که هدایت مردم باید به صورت تدریجی باشد. چراکه اگر مطلبی به صورت آرام بیان شود مردم نیز به آن توجه خواهند داشت. برای مثال می‌توان سرم را مثال زد، اگر با سرنگ‌های بزرگ تزریق شود اثر ندارد اما وقتی که قطره قطره به رگ تزریق شد می‌تواند اثرگذاری داشته باشد. لذا در هدایت مردم نیز باید به این نکته توجه داشت.
وی تصریح کرد: علامه طباطبایی می‌گویند که برای رسیدن به بلوغ و درک معارف اعتقادی نیاز به تدرج است، چون از این رهگذر است که علم و عمل با یکدیگر تقارن پیدا می‌کنند. لذا مطلب باید آرام آرام هضم شود. دلیلی که مردم به رسول خدا(ص) جذب شدند نیز این بود که ایشان اخلاق حسنه داشتند و اگر این حسن خلق نبود پیامبر(ص) نمی‌توانست آن اثرگذاری را داشته باشد. بنابراین قدم اول ارتباط درست است و از رهگذر این ارتباط شعور تفصیلی حاصل خواهد شد.
مومنی در ادامه افزود: لذا امکان ندارد که شور باشد اما شعور وجود ندارد اما باید توجه داشت که شعور نیز به اجمالی و تفصیلی تقسیم می‌شود و از رهگذر شعور فردی و اجمالی است که شعور تفصیلی حاصل می‌شود. زمانی که منطق تدریجی جا افتاد و افراد در این وادی سلوک کردند در واقع علم و عمل نیز برابر می‌شود. همچنین باید به این نکته توجه داشته باشیم که باید به سمت جذب حداکثری پیش رویم. دشمن بر خلاف ما جذب حداکثری می‌کند اما ما اینگونه نیستیم در حالی که سیره رسول خدا(ص) نیز اینطور بود که به عیادت کسی رفت که روی سر ایشان خاکستر ریخته بود. بنابراین برای رسیدن افراد به بلوغ، تدرج در سنت الهی بسیار مهم است.
این مفسر قرآن بیان کرد: امروزه در جامعه مسائلی را در مورد حجاب می‌شنویم، در دین نحوه پوشش مردان و زنان مشخص شده است، اما هنر این است که انسان در ابتدا افرادی که حجاب خوبی ندارند را جذب و اعتماد آنها را جلب کند و سپس بگوید که منطق صحیح چیست و دلیل حجاب را تبیین کند. لذا برای اینکه علم و عمل تقارن پیدا کنند انسان باید به سنت الهی تدرج اشراف داشته باشد.
وی با اشاره به دومین اثر تربیتی نزول تدریجی تصریح کرد: دومین اثر تاثیرپذیری تدریجی مردم از آیاتی است که به اقتضاء نیازها نازل شده است. مثلا زمانی بحث حجاب یا جنگ یا دیگر مسائل مطرح بوده است که به مناسبت هر یک از رخدادها آیات خاصی نازل می‌شده است و مردم نیز به مناسبت تطبیق می‌دادند. برای نمونه می‌توان به داستان قوم لوط یا قوم هود اشاره کرد که در واقع اتفاقاتی افتاده بود و خداوند برای عبرت آیاتی را نازل کرد. باید توجه داشت که قرآن کتابی متعلق به گذشته نیست و ما باید آیاتی که هزار سال قبل نازل شده است را با نیازهای امروز خود تطبیق دهیم. دین ما به روز است و عدم توجه با آن موجب به وجود آمدن بسیاری از آسیب‌ها می‌شود.
مومنی بیان کرد: سومین اثر نزول تدریجی نیز این است که نشان است اتصال لحظه به لحظه رسول خدا(ص) با خدا است. اینکه خداوند در طول ۲۳ سال به پیامبر(ص) خود می‌گوید که به بندگان من بگو که فلان کار را انجام دهند و … نشان از این ارتباط مستمری است که بین خدا و رسولش وجود دارد.
وی در ادامه با اشاره به چهارمین اثر تربیتی نزول تدریجی قرآن تصریح کرد: چهارمین مورد تثبیت قلب پیامبر(ص) در مقابل حوادث و جریانات مختلف است. روایتی وجود دارد که می‌فرماید پیامبر برای اکمال و اتمام مکارم اخلاق مبعوث شده است و عرب جاهلی نیز از فرهنگ برخوردار نبود که مسائل را بفهمد لذا است پیامبر(ص) فرمود هیچ پیامبری به اندازه من اذیت نشد. لذا برای اینکه رسول خدا(ص) در مقابل آنها عزم راسخ داشته باشد آیات قرآن به صورت تدریجی نازل شده است.
فراگیری بیشتر مردم در حفظ نیز مورد پنجمی بود که مومنی بدان پرداخت و بیان کرد: اگر مطاب به صورت یکباره به مردم گفته شود ممکن است که نتوانند خوب آن را بفهمند، بنابراین باید به صورت تدریجی و آرام‌آرام باشد. اگر مطلبی برای فرد به صورت تدریجی گفته شود موجب می‌شود که بهتر آن را بفهمد. لذا باید تبیین کرد که چرا باید نماز خواند یا روزه گرفت.
وی در ادامه افزود: ششمین اثر تربیتی نزول تدریجی قرآن آشکار ساختن اعجاز این کلام است. امروزه بیشتر این مسئله برای ما روشن است که همه چیز در کتاب مبین وجود دارد. آنها با قرآن ارتباط دارند آلوده نمی‌شود و در اعجاز این کتاب همین بس که فرسوده نمی‌شود و شما وقتی به تلاوت آن می‌پردازید اثر آن را در قلب خود احساس می‌کنید.
مومنی بیان کرد: هفتمین اثری که در نزول تدریجی قرآن وجود دارد نیز عبارت از نزدیکی زمان نزول آیات با حوادث است. الآن نیز اموراتی در جامعه وجود دارد که با مراجعه به آیات قرآن می‌توان آنها را برطرف کرد. در نتیجه نوع نگاه بزرگان در مسئله نزول این است که آنها قائل به نوزل تدریجی هستند. همچنین قاعده مسلم عقلی تدرج را مطرح کرده‌اند که در منطق الهی نیز وجود دارد. آخرین مطلب نیز ولایت است که در این زمینه در جلسات آتی نکاتی اشاره خواهد شد.
یادآور می‌شود این سخنان در جلسه تفسیری که روز چهارشنبه ۱۹ دی‌ماه در حسینیه قتیل العبرات تهران برگزار شد ایراد شده است.
انتهای پیام