چشم همسایه را دربیار

«مجبور بودم خانه را بفروشم؛ هزینه خرید سرویس چوبی که حداقل برای جهاز دخترم ۷۰ میلیون خرج بر می داشت را نداشتم، کنار آنها باید فکری هم برای لوازم برقی مورد نیاز آشپزخانه و باقی بخش های خانه آینده دخترم می کردم. وقتی جهاز را به خانه دامادم فرستادیم حساب کردم نزدیک ۳۰۰ میلیون تومان خرج همین جهازی شد که خانه ام هم به پایش رفت و مرا به اجاره نشینی کشاند».
این جمله ها را مردی می گوید که با اصرار خانواده برای خرید جهیزیه به قول همسرش آبرومند، مجبور به فروش خانه و تامین هزینه های خرید آن شده است.
آری، این واقعیت دارد که پدر خانواده ای اینقدر هزینه کرده باشد و برای آن مجبور به فروش خانه اش شده باشد و دست آخر هم دختر با بچه ای در بغل به همراه جهیزیه به خانه بازگشته باشد؛ «ن.موسایی» که حدود ۶۰ سال دارد ساکن غرب پایتخت است و می گوید: جایی در تبلیغاتی که روی در و دیوار شهر نصب کرده بودند خواندم «تمام هزینه های خرید جهیزیه تا برپایی عروسی با ما فقط با ۴۲ میلیون تومان» و در عجبم مگر می شود با همین پول حتی یک تخته فرش دستباف هم خرید؟
وی که کل جهاز همسرش را شامل دو دست رختخواب، یک اجاق گاز دو شعله رو میزی، با اسباب غذا خوردن، یک کمد و یخچال نام برد از مقایسه فاصله نجومی دو جهیزیه برای دو زندگی متفاوت طی این سال ها اظهار تعجب کرد.
خبرنگار ایرنا خانواده ای را می شناسد که حدود یکسال قبل دخترش را عروس کرد؛ این خانواده که از تمکن مالی بالایی برخوردار بود در کنار هر یک از لوازم لوکسی که با عنوان جهیزیه خریده بود، یک عدد سکه بهار آزادی هم قرار می داد و به عنوان هدیه به داماد اهدا کرد.
شاید داماد و خانواده اش تنها افراد خوشحالی بودند که خانواده دختر به تعداد هر قلم از وسایل جهیزیه یک سکه طلا هدیه داده بود زیرا مهمانانی که در مراسم نمایش جهیزیه ( جهاز بَرون)نشسته بودند با ناراحتی به همدیگر می گفتند: این فرد اینطوری جهیزیه همراه دخترش کرده، فردا ما چطوری دخترمان را به خانه بخت بفرستیم؟
«ر.کبیری» بانویی که مناطق مرکزی شهر تهران سکونت دارد پنج سال قبل ازدواج کرده و اکنون صاحب دو فرزند است. وی در مورد خرید جهیزیه اش می گوید: دقیق به خاطر ندارم چه هزینه ای کردم اما کل جهیزیه ام شامل دو دست رختخواب، یک تخته فرش ماشینی، کمد، اجاق گاز، یخچال، ظروف غذاخوری، جارو برقی، لباسشویی و تلویزیون بود.
کبیری در مورد تهیه جهیزیه اش به نکته ای اشاره می کند که در برخی ازدواج های کنونی کمتر به آن توجه می شود و ادامه می دهد: بتدریج باقی وسایل مورد نیاز زندگی را با کمک همسرم خریدیم اما آن زمان هزینه ای که صرف شد به اندازه ای بود که خانواده با ازدواجم در فشار مالی قرار نگیرند و البته مرا هم دست خالی خانه شوهر نفرستاده باشند.
به واقع در جامعه با یک حساب سر انگشتی می توان فاصله ساده ترین و مجلل ترین جهاز عروس را مشاهده کرد؛ جهازی که می تواند با ۳۵ میلیون تومان، وسایل ضروری اولیه زندگی تازه ای را تامین کند یا با مبلغی بیش از ۳۰۰ میلیون تومان هم نتواند آسایش و رضایت زندگی را برای زوجین فراهم سازد.
البته دکتر جبار رحمانی رفتارشناس معتقد است که در برخی کشورهای شرق آسیا، هزینه ها و رسوم تهیه جهازیه از ایران هم سنگین تر است اما این را هم می گوید که تهیه جهیزیه، سنتی است که از قدیم برای تامین نیازهای اولیه زندگی بود و اما در سال های گذشته در مسیر تجملاتی قرار گرفت و به بهانه ای برای چشم و هم چشمی تبدیل شد.
رحمانی اضافه می کند: در گذشته دور، با هر ازدواج، خانواده دختر نیروی مولد و کار خود را از دست می داد؛ از همین رو در مقابل، هدایای بسیاری هم می گرفت.
این جامعه شناس و عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری می افزاید: هر ازدواج چون مبادله نیروی انسانی است همراه با آن مبادله اقتصادی نیز رخ می دهد و در گذشته هرچه ارزش زنان بیشتر بود، جهیزیه بیشتری هم ارائه می شد.
وی از این گلایه دارد که امروز نبود تناسب میان درآمد و جهیزیه، آشکارا دیده می شود، فرزندان هم همواره با این انتظارات (ضرورت تهیه جهیزیه سنگین) بزرگ می شوند و خانواده ها، فرزندان و سایرین هم تهیه چنین جهیزیه سنگینی را تایید می کنند.
رحمانی می گوید: تا زمانی که روابط بین خانواده ها و فرزندان، عقلانی و هر شخصی از حق و حقوق خود مطلع نباشد، نمی توان انتظار اصلاح این رویه را داشت.
این رفتارشناس تاکید دارد که این الگوهای تربیتی را باید تغییر داد تا جوانان بپذیرند با شرایط مناسبی زندگی کنند و نیازی نباشد در شرایطی آرمانی وارد زندگی مشترک شوند.
به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از ایرنا برپایه اطلاعات سالنامه آماری سال ۹۶ مرکز آمار، ۶۰۸ هزار و ۹۵۶ ازدواج در این سال به ثبت رسیده که ۱۷۴ هزار و ۵۷۸ مورد آن (حدود ۳۴ درصد) به طلاق ختم شده، اما این وضعیت در استان تهران شرایط دیگری دارد و خبر می دهد که طی همین سال ۷۸ هزار و ۹۷۲ فقره ازدواج به ثبت رسیده سپس ۳۵ هزار و ۸۱۸ هزار مورد آن مهر طلاق خورده است.
براساس این آمار در استان تهران به ازای هر دو ازدواج، یک مورد به متارکه انجامیده است.
ختم شدن سرنوشت حدود نیمی از ازدواج های ثبت شده استان تهران به طلاق، حکایت از به هدر رفتن سرمایه های معنوی، روانی و البته مادی صرف شده برای شکل گیری چنین ازدواج هایی می دهد.
واقعیت دیگری که همه بر آن اذعان دارند این است که طی سال های گذشته جهیزیه سنگین و لاکچری خوشبختی نیاورده زیرا نگاهی به آمار طلاق نشان می دهد پیوند مبارک و واقعی بین زن و شوهر و زندگی مشترک وابسته به میزان و نوع جهیزیه نیست؛ بلکه مولفه های دیگری دارد.
دکتر مجید ابهری آسیب شناس و رفتارشناس اجتماعی هم این موضوع را قبول دارد که رقابت های غیرمنطقی، نامعقول و چشم و هم چشمی آزاردهنده در تهیه جهیزیه، کار را به جایی رسانده که با توجه به مشکلات اقتصادی روزگار ما، والدین دختر برای حفظ آبرو، گرفتار قرض و ربا شده اند و حتی مشاهده شده است که گاه، بعضی شهروندان به اجبار دست به فروش کلیه زده اند.
ابهری سبک زندگی را چراغ راه، نقشه مسیر تفکر، روابط اجتماعی و تشکیل زندگی می داند و ریشه رسوم و آداب ایرانیان را مساعدت به جوانان در تشکیل کاشانه و تحکیم روابط زناشویی معرفی می کند.
این جامعه شناس، جهیزیه را شامل اقلام مورد نیاز اولیه برای زندگی یک زن و مرد که از سوی خانواده دختر و گاه با کمک پسر تهیه می شود، می خواند و تاکید می کند: باقی وسایل زندگی می تواند طی سال های آینده تهیه شود اما متاسفانه این عرف اجتماعی مانند بسیاری از آداب و رسوم ما ایرانیان دستخوش تغییرات فرهنگی شده است.
وی یکی از علل سپری شدن سن ازدواج بسیاری از دختران را ناتوانی خانواده آنان در تهیه جهاز برای دختران یا هزینه های انجام مراسم برای پسران می داند و تاکید دارد که زندگی جدید بدون وجود یخچال «ساید بای ساید» آن هم خارجی و تلویزیون ۶۰ اینچ هم می تواند شکل بگیرد.
ابهری این رفتار برخی خانواده ها در تهیه جهیزیه سنگین را موجب حسرت و افسردگی دیگر دختران فاقد تمکن مالی می داند و می گوید: جوانان توان تهیه این اقلام را در خانواده خود نمی بینند در حالی که با توجه به این سنت انتظار مهیاسازی آنها را هم دارند.
رئیس هیات مدیره بنیاد صیانت از تحکیم خانواده وابسته به قوه قضاییه ادامه می دهد: از سوی دیگر پسران هم توقع دارند همسرشان جهیزیه آنچنانی به خانه بیاورد در غیر این صورت اعلام می کنند که توقع مهریه یا عروسی نداشته باشد.
وی این چشم و هم چشمی و رقابت های نادرست را از عوامل اصلی کاهش آمار ازدواج و گرفتاری والدین در انواع مشکلات می داند و بر لزوم ایجاد تغییر در این حرکت غلط با آموزش های مستمر و ریشه کنی این ویروس فرهنگی که به رویگردانی جوانان از ازدواج منجر شده است، تاکید می کند.
تهیه جهیزیه که از قدیم رسمی برای مشارکت دختر در شکل گیری زندگی مشترک و همکاری خانواده وی در تامین اقلام اولیه و ضروری زندگی بود، امروز در خلاء فرهنگ سازی و آموزش های مورد نیاز به خانواده ها، به آشِ کشکِ پُر ملاتِ خاله ای تبدیل شده که پای هر دختر دم بختی است.