حقایقی درباره‌‌ی تعاملات دین و دولت در جمهوری آذربایجان

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به نقل از آناج، پس از الحاق قلمروهای ایرانی قفقاز به امپراتوری روسیه در اوایل سده نوزدهم میلادی که بعدها به ۱۷ شهر قفقاز مشهور شدند، موقعیت و جایگاه دین اسلام و مسلمانان در این مناطق دگرگون شد. سیاست روسیه تزاری ایجاد تفرقه در جامعه مسلمانان و تضعیف ساختارهای دینی بود تا بتواند برتری نژاد روس را در تمام قلمروهای خود، به کرسی بنشاند.

در این مقطع بین ساختارهای دینی و مذهبی قفقاز با جهان اسلام فاصله به وجود آمد. بعد از انقلاب سوسیالیستی و در دوره اتحاد جماهیر شوروی به دلیل دین‌ستیزی این فاصله بیشتر شد و ارتباط مسلمانان روسیه با جهان اسلام قطع شد و نوعی جدید از اسلامی سیاسی و دولتی در قفقاز و دیگر مناطق مسلمان‌نشین روسیه شکل گرفت.

در آن روزها در شوروی دین را افیون توده‌ها معرفی می‌‌کردند و سعی براین بود تا مبارزه با دین را با فرهنگ مردمی عجین کنند و نویسندگان، شعرا و متفکران مکتب کمونیسم، به مبارزه با تفکر دینی پرداختند. تکمیل و ساخت مساجد رسماً ممنوع شد، شیعیان فقط برای مرگ عزیزان خود می‌توانستند عزاداری کنند. در آن سال‌‌ها اسلام مانند سایر مذاهب، از صحنه زندگی اجتماعی بیرون رانده شده و امر خصوصی شهروندان کشور اعلام شد.

اکثر مساجد تعطیل و گاهی ویران شدند و از جمله مراکزی که ویران شد بارگاه بی‌بی هیبت بود که به اعتقاد شیعیان آذربایجان، وی خواهر امام رضا علیه السلام است. آموزش اسلامی و همه انواع ابراز دیانت مانند مراسم عزاداری در ایام عاشورا، ممنوع شدند و کشتار عالمان و فعالان شیعی در فضای شوروی آغاز شد و صدها روحانی و فقیه شیعه به طرق مختلف شهید شدند.

وقتی در سال‌‌های ابتدایی دهه ۹۰ استقلال آذربایجان مطرح شد، علیرغم میل باطنی بسیاری از مردم، طبق ماده ۶ از قانون اساسی، آذربایجان به عنوان دولت سکولار و غیر دینی معرفی شد و باز هم فضای باز سیاسی برای رشد و فعالیت روحانیون و متفکران دینی مسدود گردید.

درطی این سال‌ها علیرغم اینکه محدودیت‌های فراوانی برای قشر مذهبی و متدین در جمهوری آذربایجان ایجاد شده است ولی بسیاری از مردم باورهای دینی خود را مشتاقانه و داوطلبانه اشاعه می‌دهند و در راه دین فداکاری کرده و آماده‌ی شهادت نیز هستند. اما حکومت در جمهوری آذربایجان علیرغم اینکه جمهوری آذربایجان به عنوان دومین کشور شیعه جهان معروف است، بر اساس قوانین لائیسم اداره می‌شود.

 در سال‌های گذشته رشد چشمگیر حجاب در جامعه جمهوری آذربایجان باعث تعجب بسیاری از صاحب‌نظران شده است. هرچند بسیاری از مردم به دلیل ناآگاهی از احکام شرعی بعضا حجاب کاملی هم ندارند ولی همکلامی با ایشان نشان می‌دهد که به اصل حجاب معتقدند ولی از فروع لازم آن بی‌خبرند. حتی دیده شده است که برخی از زنان با ناخن‌های لاک‌زده وضو می‌گیرند و در حالی که بی‌حجاب هستند نماز می‌خوانند!

قطعا یکی از دلایل اصلی غربت احکام دینی در بین مردم جمهوری آذربایجان، حذف علمای دینی و طلاب تحصیل‌کرده به دلایل واهی از جامعه‌ی این کشور می‌باشد. امروز هم فعالیت‌های دینی در جمهوری آذربایجانی محدود به مساجد شده است و از وجود تمام مظاهر دینی در سطح جامعه جلوگیری می‌شود.

دولت جمهوری آذربایجان در حوزه‌ی مسائل دینی به گونه‌‌ای عمل کرده است که شائبه دخالت دولت در دین در ظاهر ایجاد نشود. کمیته مرتبط دولتی در این زمینه کمیته امور تشکل‌های دینی است که گویا به طور مستقیم به مسائل دینی نمی‌پردازد، بلکه رسیدگی به امور تشکل‌های دینی را مدنظر دارد، ولی در عمل حوزه اختیارات دولت به گونه‌ای است که با تعطیل کردن تشکل‌ها و نیز ثبت و قانونی نمودن تشکل‌های جدید عملاً در امور دینی تأثیرگذار است.

رویکرد چند سال اخیر مقامات و نهادهای دولتی در ایجاد محدودیت برای گروه‌های دینی شیعی و تساهل و تسامح در برخورد با سایر گروه‌ها این فرضیه را قوت بخشیده است که دولت به دلیل اعمال فشار از سوی برخی کشورهای غربی و مجامع دینی و مدنی غرب در مواجهه با گروه‌های مسیحی سهل‌انگارانه برخورد می‌کند و محدودیت زیادی برای آنها قائل نیست و در برابر گروه‌های مذهبی سنی نیز به دلیل ملاحظات خاص سیاسی با ترکیه و برخی کشورهای عربی سخت‌گیری نمی‌کند. ولی برای گروه‌های شیعیه به دلایل متعدد سختگیری می کند و اجازه ی ترویج تشیع را نمی‌دهد.