امامزادگان قطب ارزشمند گردشگری مذهبی زنجان

خبرگزاری مهر-گروه استانها: گردشگری مذهبی یکی از رایج ترین اشکال گردشگری در سراسر جهان است که سابقه آن به قرون و اعصار گذشته مرتبط می گردد و بطور کلی شامل سفرها و بازدیدهایی می شود که اصلی ترین هدف از آنها تجربه ای مذهبی است.

جاذبه های مذهبی، زیارتگاهها و اماکن مقدس هر ساله تعداد زیادی از گردشگران را به سوی خود جذب می کنند، تأسیسات اقامتی و پذیرایی این نوع از گردشگری مانند مسافرخانه ها و زائرسراها با توجه به بافت اجتماعی – فرهنگی و عقیدتی گردشگران و جامعه میزبان دارای ویژگی های خاص خود است که در هر کشوری از تنوع بسیار بالایی برخوردار است و نکته قابل توجه در این زمینه این است که گردشگری مذهبی تنها شکل از اشکال گردشگری است که بر موانع آب و هوایی غلبه می کند.

استان زنجان در کنار اماکن تاریخی و گردشگری دارای اماکن و مزیت های مهم در زمینه گردشگری مذهبی است که این امر در استان زنجان فراموش شده و یا کمتر به آن اهمیت داده شده است.

امامزاده سید ابراهیم(ع)

بقعه امامزاده سید ابراهیم ، یکی از بقاع معتبر شهر زنجان است این آرامگاه مبارکه در داخل شهر زنجان در قبرستان متروکه واقع در منتهی الیه سمت شرقی شهر قدیم ، مشرف به دیوار حصار شهر قرار گرفته که امروزه قسمتی از قبرستان مزبور به دبستان ، دبیرستان و قسمتی دیگر به خیابان صدرجهان تبدیل شده است . علمای فن درشجره نامه آن حضرت اختلاف نظردارند.جمعی ایشان  را ابراهیم بن موسی بن جعفر(ع ) دانسته اند و جمعی دیگر همانند ابوالفرج اصفهانی و ابونصر بخاری در سر الانساب ایشان را ابراهیم بن محمد بن عبداله بن الحسن بن العباس بن علی ( ع ) ذکر کرده اند

بنای امامزاده ابتدا به سبک چهار طاقی بوده که گنبد زیبایی آن را پوشش می داده است . در سال ۱۳۴۰ ه . ش این مجموعه تخریب و مجددا منطبق بر بنای قدیمی نو سازی گردیده است . گنبد ،از نوع تک پوششی بوده که با واسطه چهار گوشواره بر جرزها استوار گشته و حد فاصل گوشواره ها و گنبد ، هشت نورگیر تعبیه شده است .

تزیینات گنبد از داخل مقرنس و گره سازی بوده و سوره ی جمعه به خط زیبای ثلث و به قلم استاد جواد میر محمد رضایی زنجانی بر آن نوشته شده است . در نمای بیرونی نیز آیات قرآنی به خط ثلث زنجیری نوشته شده است . ضریح حرم که در اصفهان ساخته شده در سال ۱۳۵۸ ه . ق نصب گردیده است . قدیمی ترین قسمت این بقعه ، سر در ورودی سمت شمالی و مناره های واقع در طرفین آن است . این سر در به سال ۱۳۴۱ ه . ش توسط معمار ابراهیم سلطانی ساخته شده و بالای مناره ها ، آیه ی ۵۵ سوره ی احزاب به خط زیبای ثلث به قلم استاد اخیرالذکر رقم گردیده است

امامزاده ابراهیم ( سلطانیه )

این آرامگاه در سجاس ، در پنج فرسخی غرب سلطانیه واقع و بنایی ساده و کوچک است . پوشش گنبد آن به کمک چهار ترنبه انجام گرفته که بر روی یکی از آنها و بر حاشیه ی پا کار گنبد نشانه هایی از تزئینات گیاهی مشابه آثار دوران سلجوقی به جای مانده است . در این بقعه صندوق چوبی منبتی قرار دارد که با توجه به وضع ساخت آن و کتیبه ه روی صندوق ، مکرر مورد مرمت قرار گرفته است . وجود چند قطعه چوب منبت کاری شده ی بسیار نفیس در داخل بقعه که از زیبایی و ظرافت خاصی بهره مند است ، موید این امر است که صندوق اولیه بقعه دست کم به حدود قرن ششم هجری مربوط می شده است .

امامزاده حیدر (گیلوان)

در ۷۰۰ متر سمت شمالی روستای گیلوان در داخل باغات انجیر و انار ، قبرستان وسیعی وجود دارد که در وسط این قبرستان بقعه ای موسوم به امام زاده حیدر قرار گرفته است . شجره نامه این امام زاده بدرستی معلوم نیست اما احتمال دارد که ایشان از سادات علویان بوده باشد.

این آرامگاه در اثر زلزله اخیر تخریب و از حیزّ انتفاع ساقط گردیده است . اما آنچه که باقی مانده گویای این حقیقت است که تارپود این آرامگاه با استفاده از سنگ لاشه ساخته شده و دارای پلان ۱۲ .جهی بوده باشد . با عنایت به پلان آرامگاه احتمال دارد که گنبد این آرامگاه از نوع گنبد های مخروطی بوده است . بنا مستلزم بازسازی و احیاء است و به جهت تخریب شدن بنا تهیه نقشه امکان پذیر نگردید.

بقعه حضرت قیدار نبی (ع):
 
بنای بقعه متعلق قیدار ابن اسماعیل ابن ابراهیم (ع) از پیامبران الهی و بیست و پنجمین جد حضرت رسول اکرم (ص) است که این مسئله با استشهاد ۶۵ نفر از علمای طراز اول مورد تأئید قرار گرفته‌است همچنین در کتاب جلاء العلوم تألیف محمدباقر مجلسی نبز به همین منوال شجره قیدار نبی را به ابراهیم و آدم (ع) نسبت داده است.

در تاریخ یعقوبی آمده است حضرت اسماعیل (ع) دوازده پسر داشت که بزرگترین آنها حضرت قیدار (ع) بود. برخی گفتند: “قیدار یعنی سیاه پوست، پسر دوم اسماعیل است. او پدر مشهورترین قبایل عرب بود”. بلاد و مملکت ایشان نیز، قیدار خوانده شده است. فرزندان اسماعیل در جستجوی آب پراکنده شده‌اند. برخی هم ماندن در جوار حرم را بر خود لازم شمردند. مرقد حضرت قیدار در مجوعۀ تاریخی خدابنده در دره کوه قیدار قرار گرفته است.
 

این مجموعه بقعۀ قیدار نبی (ع) صحن و مسجد جامع خدابنده را تشکیل داده و از نظر قدمت تاریخی از قدیمی‌ترین مناطق تاریخی است.
 
نخستین و قدیمی‌ترین سند متعلق به سال ۷۱۹ هجری قمری است و حکایت از تجدید بنای بقعه به دستور بلغان خاتون زن غازان خان ایلخانی دارد دومین کتیبه متعلق به سال ۷۵۱ هجری قمری است و کیفیت احداث گنبد را بازگو می‌کند.

 
مفاهیم و سبک گچ‌بری‌های شبستان قابل مقایسه با کارهای دوران صفوی است. بنابراین به روشنی می‌توان گفت که این بقعه در اوایل قرن هشتم هـ. ق  (سال۷۱۹) به دستور بلغان خاتون تجدید بنا شده سپس گنبد آن در سال ۷۵۱ هـ . ق به دست استاد تیمورخان سلطانیه‌ای احیاء و در قرن ۱۱هـ . ق گچ‌بری گردیده است. گنبد این بقعه در عین سادگی بسیار جالب و به سبک خاصی ساخته شده و از نوع گنبدهای زنگوله‌ای است.

امام زاده عبدالله (صومعه بر)

روستای صومعه بر در شمال غربی گیلوان از بخش طارم علیا قرار گرفته و از آن حدود پنج کیلومتر فاصله دارد . در قلب این روستا بقعه امام زاده عبدالله قرار دارد . شجره صاحب بقعه به اعتقاد روستائیان محلی به امام موسی الکاظم (ع) می رسد . بنای این بقعه در زلزله اخیر طارم تخریب گردیده و از حیز انتفاع ساقط شده است و تهیه پلان اصلی مستلزم پی گردهای باستانشناسانه می باشد . اما آنچه که از ظاهر این محوطه قابل تشخیص است ، این بقعه از دو واحد کم حجم تشکیل یافته ، حجم نخست بعنوان ایوان یا هشتی بوده و هر ضلع ۳ متر قابل اندازه گیری است .

سقف هر دو فضا با توجه به گوشواره های باقیماده بدون شک گنبدی شکل بوده است ، قوس گوشواره های مزبور از نوع قوسهای سه مرکزی ( پنج او هفت کند ) و کل بنا با استفاده از لاشه سنگ رودخانه ای و ملات ساروج ساخته شده است . داخل بنا با اندودی از گچ پوشانیده شده ودر نما هیچگونه تزئیناتی باقی نمانده است .

به گفته رو ستائیان محلی ، این امام زاده در فسمت جلو (جبهه جنوبی ) محوطه به طول ۵.۴ متر و به عرض ۵.۳ متر داشته است . از نظر تاریخی هیچگونه عنصر قابل اطمینان برای تعیین قدمت وجود ندارد . اما نوع قوسهای گوشوارهها ، ملات و سبک کلی کار این بنا را حداقل در ردیف بناهای دوره صفویه می توان طبقه بندی کرد .

امام زاده محمد باقر – کله سیران طارم

روستای کله سیران یکی از دورترین روستاهای بخش طارم علیا بوده و در مرکز این روستا امام زاده محمد باقر قرار گرفته است این روستا از گیلوان ۵۵ کیلومتر فاصله داشته و در ساحل راست رودخانه قزل اوزن است .
به استناد شجره نامه خطی که بر روی کاغذ معمولی و با خط ثلث نوشته شده و مورّخ به سنه ۱۳۸۴ هجری قمری است صاحب بقعه را « شاهزاده سید محمد باقر بن موسی بن جعفر علیهما السلام » معرفی نموده است

امام زاده محمد ماهوری

امامزاده محمد ماهوری در محلی به نام امامزاده محمد باقر ماهوری مشهور بوده و طبق تحقیقاتی که بعمل آمد هیچ نوع نسب نامه برای مشارالیه پیدا نشده است فقط با تحقیق بسیار مشخص شد نوشته ای در امامزاده بوده که سالها قبل تحویل آقای جواد منتظری نامی شده که فعلا” ساکن زنجان و امام نماز مسجد اسلامیه در امجدیه است با مراجعه به مشارالیه چون به سختی بیمار و بستری بودند نتوانستند اطلاعات بیشتری در اختیار قرار دهند طبق اظهار اهالی محل نسب ایشان به امام محمد باقر علیه السلام می زسد این بنا مربوط به قرن ۷ هجری بوده که با چند قطعه سنگ قبری که بدست آمده در زمان صفویه مورد مرمت قرار گرفته است .بقعه امام محمد ماهوری در ۱۴۰ کیلومتری از روستای شیت در طارم علیا از توابع چورزق واقع شده و برای رسیدن به این بنا می بایست از چورزق به طرف روستای شیت حدود ده کیلومتر طی طریق کرد .

امام زاده یحیی صائین قلعه

شهر صائین قلعه در ۲۵ کیلومتری سمت غربی شهر ابهر قرار گرفته و از مناطق آباد و پر جمعیت آن شهرستان محسوب می شود. در قلب قسمت مسکونی این شهرک بقعه موسوم به امامزاده یحیی ( ع ) قرار گرفته است . محققین شرح الانساب کنیه صا حب بقعه را به امام موسی الکاظم ( ع ) رسانیده و وی را از اولاد و احفاد آن حضرت دانسته اند . این بنا از نظر عناصر تزئیناتی ضعیف و کل آرایش منحصر به ردیف کاشی در پاطاق گنبد است . در وسط این شبستان قبر امام زاده قرار گرفته و بر روی آن یک واحد ضریح چوبی نصب شده است.

مقبره امام زاده اسماعیل شناط

شناط نام ناحیه ای است در شمال شهر ابهر که این بنای آرامگاهی را در خود جای داده است . براساس اسناد و متون تاریخی ازجمله کتاب شرح الانساب نسبت امامزاده اسماعیل بایستی با ۹ واسطه به نخستین پیشوای شیعیان جهان باز گردد .و به روایت دیگر بر اساس نوشته ی تذکره نویسان ، نسب این امامزاده به امام حسن ( ع ) می رسد.

شکل و پلان معماری این مقبره که مطابق با الگوی متعارف مقابر دوره صفوی ساخته شده و دارای تزئیناتی در سطوح داخلی و خارجی است از جمله تزئینات مقرنس گچی از نوع معلق در نمای بیرونی فضاهای چهارگانه ورودیها و طاقنماهای تزئینی مزین به خط بنایی یا معقلی در حد فاصل هر یک از این بخشها ست همچنین گنبد این بنای مذهبی که از نوع دو پوشی می باشد در نمای خارجی دارای تزئینات کاشیکاری با طرحهای معقلی کلوک بندان حصیر باف مربع زیبا است که طرح و نقش صلیب شکسته یا مالت بر ساق یا گلوی گنبد قابل توجه است.

 نقش صلیب شکسته در تاریخ هنر فلات ایران دارای جایگاه و اهمیت فوق العاده ای است و قدمت آن به هزاره های دوم و سوم ق.م همزمان با ورود اقوام آریایی باز میگردد . همانطور که ذکر گردیده شیوه معماری مقبره امام زاده اسماعیل به گونه ای است.

امامزاده عبدالخیر

این بنای آرامگاهی در غرب روستای قروه از توابع شهرستان ابهر در مسیر تاکستان به ابهر قرارگرفته است. طرح خارجی بنا عبارت است از یک هشت ضلعی منظم که طول آن ۵.۵ متر می باشد ، درنمای هر دو ضلع طاقنماهایی با قوس جناغی وجود داشته که در تعمیرات بعدی بنا از میان رفته اند ، در حال حاضر در نمای شرقی یک ایوان مانندو در نماهای جنوبی و غربی ورودیهای با قوس هلالی قرار دارد ، همچنین گنبد دو پوش بزرگی به ارتفاع ۶ متر بر فراز بنا قرار دارد که در گذشته دارای تزئینات کاشی بوده است . بقایای کاشیهای باریک قیروزه ای بر روی پایه های خارجی این مقبره روشنگر آن است که بنا در اصل دارای نما سازی تزئینی از آجر و کاشی بوده است.ارتفاع این بنا حدوداً ۱۲ متر می باشد که در نمای داخلی فضای چهار ضلعی یا چلیپایی با سه ورودی تشکیل می دهد.

همچنین برای اعمال پوشش اول گنبد تزئینات زیبای کاربندی بر روی پوشش گچی وجود دارد . مقبره امام زاده عبد الخیر در مجموع با بنای مولانا حسن کاشی واقع در سلطانیه قابل مقایسه است و از آثار دوران صفوی به شمار میرود. این بنا به شماره ی ۹۷۹ به ثبت رسیده است.

امامزاده کهریز سلطانیه

این بنای آرامگاهی در یک کیلومتری غرب محوطه تاریخی سلطانیه قرار دارد و به دلیل مجاورت با قنات (کهریز) به امامزاده کهریز معروف شده است ،

این بنا را که اهالی امامزاده قاسم و امامزاده عبدا… نیز میگویند ، دارای سبک معماری و متعارف مقبره سازی دوره صفویه است.
گوشه سازی برای اجرای این گنبد دو جداره به زیباترین شکلی اجرا شده ، همچنین نمای داخلی بنا که دارای پوشش گچکاری ش ای است به همراه محرابی در سمت جنوبی ، نورگیرهای قرینه بر روی بدنه گنبد جلوه خاصی به این اثر بخشیده است .

سنگ قبر این آرامگاه که اکنون در گنبد سلطانیه نگهداری می گردد دارای تکنیک و شیوه تزئینی بسیار پرکاری است که بر غنای هنری و تاریخی این بنا بیش از پیش می افزاید.
این بنا به شماره ۲۳۷۲ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است

امام زاده یعقوب صائین قلعه

دومین امامزاده معتبر صائین قلعه امام زاده یعقوب می باشد . این بقعه در سه کیلومتری سمت جنوبی شهر در بالای یک تپه طبیعی قرار گرفته است . در رابطه با شجره نامه آن حضرت اختلاف نظر وجود دارد که از احفاد و نوادگان حضرت امام جعفر صادق(ع) دانسته اند . مجموعه امام زاده یعقوب به جهت توجه و عنایت مردمی از رونق زیاد برخوردار است و هجوم زائرین موجبات گسترش فضاهای عمومی ، زائرسرا ، کشتارگاه و بالاخره آشپزخانه در این مجموعه است .

این امامزاده بر روی دماغه ی کوهی در بالای قریه خانقاه ،در فا صله ی دو کیلومتری جاده –ی اصلی زنجان – بیجار و ۴۹ کیلو متری زنجان واقع و بنایی مستطیل شکل به ابعاد ۶۰.۱۰ ×۵۰.۷ متر است که در جلوی آن راهروی مسقفی با تیرهای چوبی معمولی ساخته اند فضای زیرگنبد ، هشت ضلعی به قطر ۷۰.۴ متر است ودر جلوی آن اتاقی به طول ۵۰. ۵ و عرض ۵۰.۲ متر قرار گرفته است۰ساختمان امامزاده از خشت بر روی پی سنگی بنا شده است

مسجد جامع زنجان (مسجد سید) 

مسجد و مدرسهٔ جامع زنجان معروف به مسجد سید، در قلب بافت تاریخی و قدیمی شهر قرار گرفته است. این مسجد از ضلع غربی با بازار قیصریه، از ضلع شرقی از راه کوچهٔ‌ مسجد سید و از جبههٔ‌ شمالی با خیابان امام و سبزه‌میدان در ارتباط است.

بزرگترین و زیباترین مسجد شهر زنجان در بافت بازار قدیم (بازار بالا) در راسته قیصریه قرار گرفته است، این مسجد اولین و بزرگترین مسجد و مدرسه شهر بوده، همچنین تنها مسجدی است که در میان مساجد شهر زنجان به سبک چهار ایوانی ساخته شده و کلیه قوانین و قرار دادهای مفروض در معماری مساجد سنتی در ایران با تاثیر پذیری از سلیقه ها و امانات محلی در خود جای داده است.

این بنای مذهبی توسط عبدالله میرزا ملقب به دارا پسر یازدهم فتحعلی شاه قاجار ساخته شده که به سال ۱۳۲۴ هجری قمری در سن ۱۳ سالگی به حکومت زنجان منسوب شد و میرزا محمد تقی علی آبادی که از منشیان خاص شاه بود به وزارت وی اختصاص یافت و به زنجان روانه گردید.

این مسجد دارای اسامی متعددی می باشد که تعدد این اسامی و دلائل اطلاق آنها می تواند در خور توجه و اهمیت باشد بدین ترتیب که این اثر تاریخی بدلیل پویایی و جامعیت، وسعت فضا و اجرای صحیح و زیبای اصول معماری و تزئینی همواره از سوی مردم و حکومت های وقت بعنوان مسجد جامع شهر ساخته شده.

دومین نام می تواند ملهم و متاثر از نام بانی آن باشد، از این رو این مسجد را در کتب و اسناد تاریخی بنام سازنده آن مسجد دارا یا مسجد عبدا… میرزا می نامند.

مسجد خانم زنجان

مسجد خانم زنجان از بناهای دوره قاجار می‌باشد که در محله قدیمی فخیم‌الدوله شهر زنجان قرار دارد. این مسجد فاقد گنبد بوده و دارای ۲ مناره بسیار زیبا است که در سال ۱۳۲۳ هجری قمری و به درخواست یکی از زنان مقتدر ایران به نام جمیله خانم دختر حسین قلی خان نظام‌العداله (ذوالفقاری) و توسط استاد اسماعیل ساخته شد.

بنای مسجد مشتمل بر سردر ورودی با دو مناره کوتاه، صحن، شبستان تابستانی و زمستانی، حجره‌های متعدد جهت سکونت طلّاب علوم دینی و تزئینات کاشی‌کاری و گچ‌بری است. مناره‌های قطور و کوتاه با تزئینات آجر و کاشی و محراب زیبا با تزئینات پرکار کاشی معقلی در صحن شبستان ستون‌دار، از ویژگی‌های خاص این بنا می‌باشد. تزئینات روی ایوان‌ها و مناره‌ها به سبک دوره قاجار و بیشتر با استفاده از رنگ‌های زرد، سیاه، فیروزه‌ای و سفید انجام شده است. اخیراً بر روی این بنای مهم تاریخی مرمت‌ها و تعمیراتی صورت گرفته است. به موجب وقفنامه این مسجد که در ۲۲ ماه محرم سال ۱۳۲۶ هجری قمری تنظیم گردید، این بانوی مجلله که قبل از اتمام و انجام ساخت بنا وفات نمود، دختر خود به نام قمرتاج خانم را به عنوان نخستین متولی آن برگزید.

مسجد جامع قروه زنجان یکی از شاهکارهای دوره سلجوقی

یکی از دوران های درخشان هنر در ایران متعلق به دوران سلجوقی است که این مسجد از نظر معماری، به آن دوران منتسب می شود. این مسجد از تلفیق حیاط چهار ایوانی و تالار مربع گنبددار (چهار طاقی)، به بوجود آمده است به گونه ای که حیاط مرکزی و چهار ایوان اطراف آن به گونه ای معماری مذهبی ایران در آن دوران را معرفی می کند.

مسجد جامع قروه، یکی از بناهای تاریخی رو‏‏ستای قروه در کیلومتر ۱۵ جاده ترانزیتی ابهرـتاکستان است. این مسجد که به مسجد جمعه نیز معروف می‌باشد از آثار دوران سلجوقی (قرن پنجم هجری قمری) است که همانند مساجد دوران سلجوقی به سبک چهار ایوانی ساخته شده است و گنبد زیبای آن بر چهار فیلپوش استوار است. فضای اصلی مسجد، صحن گنبدداری است که دو شبستان را در غرب و شرق خود جای داده است.

تزئینات برجای مانده در این بنا شامل کتیبه‌ای به خط ثلث مزین به نگاره‌های گیاهی (سنه۵۸۵ ه.ق.) در پای فیلپوشها و کتیبه به خط نسخ بر فراز محراب (سنه۴۱۳ ه.ق.) همراه با ترنجهای درهم بافته شده گچی و سطوح زیبا با طرحهای آجرچینی، این مسجد دوره سلجوقی را تبدیل یه یکی از شاهکارهای هنری قرون میانی اسلامی ساخته‌است

با عنایت به تحقیقات انجام یافته می‌توان اظهار داشت بنای مسجد جامع با استفاده از مصالح بنای قدیمی، به جای بنای قبلی در تاریخ ۴۱۳ ه.ق. احداث گردیده‌است بنا از سه قسمت اصلی گنبد خانه و شبستان در اضلاع شرقی و غربی تشکیل یافته‌است که بعد از گذشت زمان و بر اثر عوامل طبیعی و غیر طبیعی تخریب گردید، و مجددا” در تاریخ ۵۷۵ ه.ق. مورد مرمت و باسازی قرار می‌گیرد.