پالایش فضای مجازی؛ حکم و مسائل آن از دیدگاه فقهی

چکیده

یکی از اقدامات سیاستی سلبی در سطح حاکمیت‌های ملی در جهت سالم‌سازی فضای مجازی، «پالایش فضای مجازی» است. در کشور ما، ایران نیز این اقدام در دستور کار جدی است و هر از گاهی شاهد خبر‌ساز شدن آن و به راه افتادن گفتمان‌های موافق و مخالف آن در جامعه هستیم. این مقاله دارای دو سؤال است: ۱- پالایش فضای مجازی از نظر فقهی چه حکمی دارد؟‌ (حکم‌شناسی) و ۲- اجرای پالایش مجازی،‌ چه مسائل و مشکلات مستحدثه‌ای دارد؟ (مسئله‌شناسی)
پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی به این نتیجه رسیده که پالایش فضای مجازی بر اساس «وجوب نهی از منکر» و «حرمت تعامل با کتب ضلال»،‌ می‌تواند یک فعل واجب تلقی گردد. بر اساس این حکم فقهی، ۸ مسئله مهم فقهی مرتبط با اجرای پالایش مطرح شده است. مهم‌ترین یافته‌های به‌دست‌آمده عبارت‌اند از:‌ 1- قدر متقین محتوای پالایش‌شده، «گمراه‌کننده یقینی» است. ۲- عامل و بازیگر پالایش هم حاکمیت است و هم مردم. ۳- هشدار دادن و ارتقای سواد رسانه‌ای به‌عنوان نهی قولی از منکر لازمه اعمال پالایش به‌عنوان نهی فعلی از منکر است. ۴- از باب حرمت تجسس،‌ باید پالایش در سمت ارتباط‌گران و نه ارتباط‌گیران اعمال شود. ۵- خودپالایشی و دیگرپالایشی هر دو مورد تأکید شرع است. ۶- پالایش محتوای مجرمانه بر مسدود‌سازی تارنما و شبکۀ اجتماعی اولویت دارد. ۷-مخاطب‌محوری در کنار محتواگرایی اصل مهمی در پالایش است که ما را به‌سمت پالایش رده‌بندی‌شده رهنمون می‌کند. ۸- اصل برائت،‌ توصیه به پالایش مبتنی بر فهرست سیاه دارد. ۹- از نظر موضوع‌شناسی فقهی،‌ اصل بر پایش ماشینی است و پایش انسانی عندالاضطرار و با حفظ شرایط است.
 

کلیدواژگان:پالایش؛ فیلترینگ؛ ‌ فضای مجازی؛ ‌ اینترنت؛ نهی از منکر؛ کتب ضلال؛ پیام گمراه‌گر؛ ممیزی

نویسندگان:

محسن اسماعیلی: دانشیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

محمدصادق نصراللهی: دانشجوی دکتری معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات،‌ دانشگاه امام صادق (ع)

دو فصلنامه دین و ارتباطات – دوره ۲۳، شماره ۴۹، تابستان و پاییز ۱۳۹۵.

برای مشاهده کامل مقاله روی فایل مقابل کلیک کنید.