جایگاه امر به معروف و نهی از منکر در فرآیند تعلیم و تربیت رسمی کشور

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از کانون خبرنگاران ایکنا، نبأ؛ به‌مناسبت فرارسیدن ایام عزاداری سرور و سالار شهیدان حضرت حسین بن علی(ع) و یاران با وفایش و نیز هفته امر به معروف و نهی از منکر، پایگاه اطلاع‌رسانی دبیرخانه ستاد همکاری‌ها به‌منظور تبیین این مهم به بررسی جایگاه امر به معروف و نهی از منکر در فرآیند تعلیم و تربیت رسمی کشور در گفت‌و‌گو با حجت‌الاسلام‌والمسلمین احمد فرخ‌فال از اساتید سطح عالی حوزه علمیه قم و رئیس مجمع عمومی جامعه مدرسین، پرداخته است.
آنچه در ذیل می‌آید مشروح گفت‌و‌گو با این مدیر ارشد حوزوی است.
ترویج امر به معروف و توجه به آن در آموزش و پرورش را چگونه ارزیابی می‌کنید، به‌طور کلی نظرتان در خصوص جایگاه امر به معروف و نهی از منکر در فرآیند تعلیم و تربیت اسلامی چیست؟
ضمن قدردانی از مسئولان دبیرخانه ستاد همکاری‌های حوزه و آموزش و پرورش که این گفت‌و‌گو را تدبیر کردند، در مورد امر به معروف و نهی از منکر اگر بخواهیم مبنا و منبع اصیل و جدی وجوب آن را از منابع اسلامی ذکر کنیم، بهتر آن است که به این آیه شریفه تمسک بجوییم «کُنتُمْ خَیْرَ أُمَّهٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَر»؛ خداوند تبارک و تعالی به پیامبر(ص) فرمود به مردم بگو شما در صورتی از بهترین انسان‌ها خواهید بود که فریضه امر به معروف و نهی از منکر را عمل کنید و در جامعه آن را پیاده کنید، در واقع بهترین انسان‌ها و امت‌ها آن‌هایی هستند که خیر و صلاح خود و دیگران را متذکر می‌شوند و آن چه از نظر شریعت مذموم است را نهی می‌کنند، اگر جامعه‌ای این فریضه را فراموش کرد دچار بلایای متعدد خواهد شد.
قرآن و اهل بیت(ع) نسبت به این فریضه راهکارهایی ارائه کرده‌اند اهتمام مدیران و حاکمان جامعه به این مهم را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
مدیران ارشد کشور، نقش هدایت‌گر اصلی جامعه را عهده‌دار هستند بخش عظیمی از ضمانت اجرایی احکام شریعت در جامعه بر عهده مدیران و مسئولان است، زیرا ابزار کار در دست مدیران است، اگر مسئولان نهادها و جوامع مختلف به فریضه امر به معروف و نهی از منکر اهتمام داشته باشند و قوانین و آئین‌نامه‌هایی را که در جهت اجرای این فریضه توسط مجلس شورای اسلامی تصویب و ابلاغ شده است تمکین کنند، قطعا در فرهنگ‌سازی و عمل به این مهم بسیار کارساز خواهد بود.
ما یقین داریم چیزی که فریضه شده منفعت، خیر و صلاح بندگان خدا در آن است و عموم مردم چه آن‌هایی که در مسیر صراط مستقیم قرار دارند و یا ندارند، فطرتاَ طالب خیر و صلاح و منفعت اخروی و دنیوی خود هستند، لذا اگر مدیران اهتمام و تدبیر کنند و آئین‌نامه‌های اجرایی در جهت اجرا شدن فرایض الهی را دنبال کنند، قطعا جامعه نیز آن را می‌پذیرد.
خانواده و جامعه چه نقشی در پیاده کردن این فریضه دارند؟
در فرآیند امر به معروف و نهی از منکر از قرآن کریم استمداد کنیم، قرآن می‌فرماید «قوا أنفسکم»، ابتدا فرد خود را امر به معروف و نهی از منکر کند و به تهذیب نفس بپردازد، یعنی اول به سراغ خودتان بروید، پیامبر اسلام(ص) نیز ابتدا با چله‌نشینی‌های خود در غار حرا خود را آماده کرد، وقتی به رسالت مبعوث شد، اطرافیان را نیز هدایت کرد، پس در ابتدا باید بر روی خودمان کار کنیم تا فرآیند دوم فرا برسد، یعنی «قوا أنفسکم وأهلیکم» در واقع بعد از خودسازی و فراخواندن نفس به انجام فرایض، باید خانواده و فرزندان و نزدیکان را نیز دعوت کرد، آن وقت فرآیند سوم امر به مروف و نهی از منکر در جامعه فرا می‌رسد، خداوند در قرآن به پیامبر(ص) دستور می دهد «فَاصْدَعْ بِمَا تُؤْمَرُ وَأَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِکِینَ إِنَّا کَفَیْنَاکَ الْمُسْتَهْزِئِینَ» این جاست که پیامبر(ص) رسالت و بعثت خود را در کوه صفا علنی می‌کند و مردم را به‌طور عمومی دعوت به اسلام می‌کند، بنابراین، اول باید تهذیب نفس کرد، مرحله دوم خانواده و مرحله سوم جامعه است.
آموزش و پرورش متولی تعلیم و تربیت ۱۳ میلیون دانش‌آموز در سنین مختلف است این نهاد چه وظایفی را در این خصوص دارد؟
امروزه همه نهادهای آموزشی و تربیتی به این اذعان دارند که تعلیم و تربیت نونهالان به مراتب از تحصیل‌کردگان در سطوح عالی سخت‌تر و مشکل‌تر است، سنگ اول را که نهد معمار کج، تا ثریا می‌رود دیوار کج! اگر نونهالان ما در فرآیند آموزشی صحیح قرار بگیرند مسیر و هدف خود را به گونه‌ای تنظیم می‌کنند که در دنیا و آخرت سعادتمند خواهند شد، پیامبر (ص) می‌فرماید «السعید سعید فی بطن أمه و الشقی شقیٌ فی بطن اُمّه» این مسئله مهم دارای مباحث بسیار سنگین و علمی است، مرحوم آخوند خراسانی در کفایه بحث مستوفایی را در بحث طلب و اراده در این جا دارد، پیامبر (ص) می‌فرماید؛ به عقب‌تر برگردید، اصلا سعادت و شقاوت بعد از انعقاد نطفه افراد شکل می‌گیرد و سهم عظیمی از آن بسته خواهد شد، یعنی رفتار پدر و مادر و لقمه‌ای که استفاده می‌شود و آن لقمه تبدیل به خون برای ارتزاق کودک می‌شود، بخش عظیمی از سعادت و شقاوت انسان را رقم می‌زند، البته این مسئله منافاتی با فطرت خداشناسی ندارد، چراکه پیامبر(ص) فرمود «کل مولود یولد على الفطره» یعنی حتی آن که با لقمه بد منعقد شده با فطرت خداشناسی به‌دنیا می‌آید، منتها آن که با لقمه حلال منعقد شده سعادت را در جاده‌ای هموار می‌پیماید و کسی که با لقمه شبهه‌ناک نطفه‌اش منعقد می‌شود، مانند این است راهی را در جاده‌ای سنگلاخ بپیماید وگرنه هر دو به یک راه هدایت شده‌اند، خداوند می‌فرماید «إنَّا هَدَیْنَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاکِراً وَ إِمَّا کَفُوراً» یعنی همه را هدایت می‌کنیم، گاهی راه سعادت را می‌پذیرند، گاهی راه شقاوت را قبول می‌کنند.
بنابراین در سنین نونهالی و طفولیت، تربیت اهمیت زیادی دارد و در مراکزی که نونهالان به‌عنوان پیش دبستانی آموزش می‌دهند، محافل قرآنی در هموار کردن مسیری که این فرد می‌خواهد بپیماید اثرگذار است.
ترک این فریضه چه پیامدهای اجتماعی به همراه دارد؟
ترک این فریضه موجب می‌شود به مرور، معروف منکر شود و منکر معروف، البته آثار تکوینی دیگری هم خواهد داشت، وقتی در جامعه‌ای حرفی از معروف نشد، بر اساس القائات شیطانی و شیطان صفت‌ها، منکر معروف و معروف منکر می‌شود، وقتی انقلاب اسلامی شکل گرفت آن دختر خانم‌هایی که با چادر وارد محافل آموزشی و علمی می‌شدند تحسین می‌شدند و تعداد معدودی بدون چادر بودند، اما بعد از گذشت چند دهه از انقلاب باید دید آیا باز به همین منوال است، اگر به مراکز آموزشی دختران مراجعه کنیم می‌بینیم کسی که چادر دارد تقبیح می‌شود! دراوایل پیروزی انقلاب حجاب کامل معروف بود، اما آیا بعد از چند دهه از عمر انقلاب آن علاقه و توجهی نسبت به حجاب در محافل عمومی وجود دارد؟ متأسفانه الان شرایط به‌گونه‌ای است که حجاب کامل را استیضاح می‌کنند، این نتیجه ترک امر به معروف و نهی از منکر است، وقتی مسئول مربوطه نسبت به حجاب کامل گفتمان و فرهنگ‌سازی نمی‌کند و آن را رها می‌کند و در این زمینه احساس مسئولیت نمی‌کند، نتیجه‌اش این می‌شود که حجاب کامل در نظام جمهوری اسلامی مورد استیضاح قرار می‌گیرد و حجاب ناقص مدح می‌شود.
وضعیت امر به معروف و نهی از منکر در نظام چگونه است؟
با نگاهی به گذشته در ارتباط با امر به معروف و نهی از منکر در می‌یابیم، ترک امر به معروف و نهی از منکر، عواقب وخیمی دارد و جامعه‌ای که معروف در آن منکر شود و خوبی‌ها جای خود را به بدی‌ها بدهد، دچار بحران و نوسانات اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و و حتی سیاسی خواهد شد.
در ادیان گذشته، گاهی بر اثر اینکه تعدادی از افراد جامعه امر به معروف و نهی از منکر را ترک می‌کردند، بلا نازل می‌شد. از امام صادق(ع) نقل است که قوم حضرت شعیب ۱۰۰ هزار نفر بودند، چهل هزار نفر آن‌ها امر به معروف می‌کردند، اما بلا آمد و حتی آن تعداد را نیز از بین برد، ممکن است، سؤال شود گناه آن ۴۰ هزار نفر چه بود؟ در برخی از قوم‌ها، خوب‌ها جدا می‌شدند، اما در قصه قوم شعیب، جامعه به‌گونه‌ای شد که اکثر مردم امر به معروف را ترک کردند، هرچند آنان گناهی نداشتند، اما خوب‌ها در بین بدها آسیب دیدند، خاصیت این فریضه الهی آن است که اگر فراموش شود عواقب وخیم آن گریبان‌گیر همه می‌شود.
می دانید، نزول بلا فقط به معنای قهر و غضب خداوند به وسیله بلایای طبیعی ارضی و سماوی نیست، بلکه گاهی بر اثر بی‌توجهی ملتی به ارزش‌های دینی، الهی و عدم توجه به معروف و منکر، جامعه دچار بلای واگذار شدن امور به خود می‌شود و خداوند آنان را رها می‌کند.
اگر بخواهیم منطبق با شعارمان، شعور دینی و انقلابی را در جامعه داشته باشیم، وقتی بگوییم انقلاب اسلامی، باید مفاهیم دینی را برقرار و آن را استوار کنیم، امر به معروف و نهی از منکر دو عنصر بسیار مهم برای استقرار اسلام ناب است، امام فرمود؛ اگر امر به معروف و نهی از منکر نباشد، ممکن است پوسته‌ای از اسلام برای نظام نگه داریم! کما اینکه در برخی کشورها و جوامع اسلامی، فقط پوسته‌ای از اسلام را در بسیاری از جاها یدک می‌کشند، کشورهایی که به ظاهر اسلامی هستند اما، یا مبتلا به اسلام آمریکایی شدند یا تشیع لندنی، بنابراین باید مسئولان، فرهیختگان و نخبگان از این فریضه مراقبت کنند، اگر خدای ناکرده معروف منکر شود و منکر معروف، ماهیت و هویت اسلام ناب از جامعه رخت برمی‌بندد.
مثلا اگر بخواهیم علل نوسانات اقتصادی این روزها را بررسی کنیم ریشه اصلی آن عدم توجه به معروف و منکر است، و الا معنا ندارد در کشور اسلامی ایران، این همه بحران اقتصادی و فرهنگی و سیاسی داشته باشیم، وقتی به معروف بی‌توجه باشیم، آن بازاری و تاجری که نظام و دولت به او اطمینان کرده و ارز دولتی را برای واردات کالاهای اساسی در اختیار او قرار داده است به یکباره دست به احتکار بزند و بازار مسلمانان را متلاطم کند.
برای اینکه نسلی تربیت کنیم که دغدغه امر به معروف و نهی از منکر داشته باشد چه تمهیداتی لازم است؟
باید آثار و برکات و صفحات نموداری تاریخ امر به معروف و نهی از منکر را بیان کرد، باید گفت اگر امر به معروف شود، جامعه مدنی زمان پیامبر(ص) می‌شود و اگر این فریضه ترک شود زمان بنی‌امیه و بنی‌مروان و بنی‌العباس می‌شود که تمام سعی آن‌ها این بود معارف دینی دفن شود.
امام علی(ع) می‌فرماید «و انّ شرّ النّاس عند الله امام جائر ضلّ و ضلّ به، فامات سنّه مأخوذه، و احیا بدعه متروکه» بدترین زمامدار در جامعه کسی است که خود هدایت نشده و انگیزه دینی نداشته باشد و بخواهد جامعه دینی را به حرکت در بیاورد، نتیجه‌اش این می‌شود که اول خود به گمراهی می‌افتد، سپس جامعه را منحرف می‌کند و سنت پیامبر(ص) را دفن می‌کند و بدعت و خرافات زمان جاهلیت را احیا می‌کند.
نخبگان، فرهیختگان و رسانه‌ها باید اطلاع‌رسانی بر اساس رشد و تعالی فرهنگ دینی داشته باشند، یکی از جاهایی که می‌تواند مبنا و پایه این ارزش دینی باشد، آموزش و پرورش، معلمان و فعالان عرصه تعلیم و تربیت رسمی هستند، مشکلی که گیربان‌گیر جامعه ما شده این است که در فرهنگ‌سازی این فریضه کوتاهی شده است، ما باید از ظرفیت آموزش و پرورش دراین خصوص بیشر استفاده کنیم، همان‌گونه که پلیس به خوبی برای مهار رشد تصادفات از آموزش و پرورش کمک گرفت و دانش‌آموزان را به‌عنوان همیار پلیس به کمک گرفت، مدیر، معلم و اولیای دانش‌آموزان نیز می‌توانند با بیان شیوای معروف و تقبیح منکر، زمینه تربیتی دانش‌آموز را به‌گونه‌ای فراهم کنند که نهاد پاک و زلال دانش‌آموز به معروف‌ها واکنش مثبت نشان داده و مروج آن باشد و در قبال منکر برآشفته شده آن را ترد کند.
البته این مهم نیازمند برنامه‌ریزی و تدوین متون آموزشی و تربیتی است، نه فقط برای دانش‌آموزان، بلکه برای کسانی که می‌خواهند در آینده به عنوان معلم و مربی در آموزش و پرورش خدمت کنند، می‌خواهم عرض کنم شرایط و احکام ب امر به معروف باید تحت عنوان منشور این فریضه، از آموزش عالی گرفته تا مدارس، دبیرستان‌ها و خانوداه‌ها نیازمند فرهنگ‌سازی در قالب‌های نو کارشناسانه است.
فعالیت‌های ستاد با توجه به یک دهه فعالیت را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
این ستاد در مدیریت‌های مختلف تلاش‌های ارزنده ای داشته، اما ظرفیت در بین این دو نهاد عظیم و گسترده حوزه و آموزش و پرورش فوق فعالیت‌های فعلی است، امیدواریم با تدبیر مدیران و کارگزاران و همکاری همه نهادها و ابعاد مختلف این دو نهاد بزرگ، این ستاد بتواند از همه ظرفیت‌های خود استفاده کند.
اکبر پوست‌چیان
انتهای پیام