اشرافی‌گری مسئولان، پایه‌های نظام را متزلزل می‌کند

حجت‌الاسلام محمدحسن حائری، استاد گروه فقه و مبانی حقوق دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد، عصر روز گذشته، ۲۷ بهمن ماه در همایش «از شرافت تا اشرافیت» که با محوریت معیشت‌شناسی مسئولان در حکومت اسلامی از منظر دین برگزار شد، به طرح سئوالی مبنی بر اینکه آیا در حکومت اسلامی، مسئولان آزاد هستند که هرگونه زندگی اشرافی داشته باشند یا اینکه محدودیت‌هایی در سبک زندگی، برای آن‌ها در نظر گرفته شده است؟ پرداخت و در پاسخ به آن اظهار کرد: حکم اولیه در نظام اسلامی این است که همه افراد در کسب درآمد، به شرط اینکه درآمدشان را از راه مشروع و با حفظ ضوابط و مقررات به دست آورده باشند، آزاد هستند.
وی با بیان اینکه صرف ثروتمند بودن مسئولان با فرض اینکه درآمدشان از محل مشروع به دست آمده باشد، ایرادی ندارد، افزود: در این راستا چند نکته را باید مورد توجه قرار داد؛ یک اینه هر چند پولدار بودن مسئولان در نظام اسلامی، غیر مشروع نیست اما در نهج‌البلاغه و سیره پیامبر و اهل بیت(ع) گفته شده که مسئولان حکومت اسلامی باید از لحاظ سطح زندگی، سطحی هم طراز با طبقه متوسط یا حتی پایین‌تر داشته باشند.
وی با اشاره به اینکه پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) هیچ کدام در زمان حکومتشان، مستقلات و خانه‌های گران قیمت نداشته‌اند، تصریح کرد: حضرت علی(ع) در خطبه ۱۲۰ نهج‌البلاغه گفته‌اند؛ یکی از ویژگی‌های اهل بیت(ع) این است که ثروت‌اندوزی نداشته‌اند.
حائری با بیان اینکه حضرت علی(ع) در دوران حکومتشان وقتی یکی از کارگرانشان خانه‌ای نسبتا گران خریده بود نگاه خشم‌آلود به او کردند و نسبت به این موضوع معترض شدند.
وی با تاکید بر اینکه انباشته نکردن ثروت برای مسئولان، یک امتیاز است و پیامبر(ص)، حضرت علی(ع) و سایر اهل بیت(ع) هم اینگونه بوده و به کارگزارانشان هم توصیه می کردند که چنین باشند، اظهار کرد: عده‌ای می پرسند آیا کسب درآمد قابل توجه مشروع برای مسئولان که در خدمت نظام و مردم هستند و دوران مسئولیتشان طولانی است، آیا درست است؟
مسئولی که طبق سیره اهل بیت در خدمت مردم باشد، امکان کسب ثروت ندارد
وی ادامه داد: به نظر من امکان ندارد مسئولی طبق سیره پیامبر و حضرت علی(ع) در خدمت مردم باشد و بتواند به انباشت ثروت از راه مشروع بپردازد.
وی به ذکر مثالی پرداخت و افزود: یکی از یاران انقلابی و مریدان سرسخت امام صادق(ع) روزی به ایشان گفت؛ اگر این حکومت بنی عباس که حق شما است و از شما قصب شده، در اختیار ما بود، زندگی و وضعیت بهتری داشتیم ولی حضرت بلافاصله در پاسخ او می‌گویند: هرگز؛ این چنین نیست اگر حکومت در اختیار ما قرار می‌گرفت، من و شما باید روزها مشغول کار و خدمت برای مردم بودیم و شب‌ها، برنامه‌ریزی امور را انجام می‌دادیم و به حساب و کتاب می پرداختیم.
وی ادامه داد: همچنین امام صادق(ع) فرمودند: اگر شما دنبال رفاه می گردی، خوشحال باش که حکومت دست ما نیست و این ظلمی است که از نظر شخصی، به نفع ما شده است.
وی با ذکر مثالی دیگر اظهار کرد: امام حسن مجتبی(ع) روزی وارد شهری شدند، کیسه پولی را به مردم آن شهر نشان دادند و گفتند ای مردم امروز که من به شهر شما وارد شدم سرمایه‌ام همین کیسه پول است روزی که از شهر شما خارج شدم از من حساب بخواهید و اگر بیشتر از این مقدار پول داشتم، بدانید که از بیت‌المال است.
وی با تاکید بر اینکه زندگی تجمل گرایانه و یا به اصطلاح اشرافی‌گری از جهات گوناگون برای مسئولان و کارگزاران نظام اسلامی ممنوع و از لحاظ فقهی حرام است، گفت: یکی از دلایل ممنوع بودن این نوع زندگی برای مسئولان، این است که تجمل‌گرایی، خودش اسراف است و اسراف در اسلام، حرام عنوان شده است.
اشرافی‌گری مسئولان، موجب طغیان مردم علیه نظام می‌شود
وی با اشاره به سخن مقام معظم رهبری مبنی بر اینکه روحانیونی که خودروهای چند صد میلیونی سوار می‌شوند، حرام است، اظهار کرد: وجود این سبک زندگی اشرافی در بین مسئولان نظام اسلامی موجب تزلزل پایه‌های نظام می‌شود.
وی افزود: وجود اشرافی گری در نظام اسلامی، یک براندازی خزنده و تدریجی را برای نظام به دنبال دارد که آثار مخرب آن از براندازی حکومت با جنگ و اسلحه بدتر است.
وی با بیان اینکه در زمان طاغوت، هر قدر فساد در حکومت بیشتر می‌شد اهرم مردم انقلابی قوی‌تر می‌شد، افزود: هم اکنون هم هرقدر فساد در نظام و بین مسئولان بیشتر شود، پایه‌های نظام سست‌تر می‌شود.
وی با اشاره به خطبه ۲۰۹ امیرالمومنین در نهج‌البلاغه اظهار کرد: حضرت علی(ع) گفته‌اند مسئولان نظام اسلامی باید طراز زندگی‌شان با طبقات متوسط یا پایین جامعه باشد چراکه اگر مسئولان، زندگی اشرافانه داشته باشند، فقرا در مقابل مسئولان گرفتار هیجان درونی و طغیان علیه نظام می‌شوند.
وی ادامه داد: حضرت علی در نامه ۴۵ نهج‌البلاغه به یکی از کارگزارنشان که در یک مهمانی اشرافی شرکت کرده بود اعتراض می کنند و با وجود اینکه این کارگزار خودش ثروتش از راه حرام نبوده و میهمانی هم از ثروت حرام نبوده اما باز حضرت علی(ع) نسبت به شرکت این کارگزار در مهمانی اشرافی که فقرا و قشر متوسط اجازه ورود به آن را نداشتند اعتراض می‌کنند و در ادامه می‌گویند: ما از شما توقع نداریم که مانند ما باشید اما از شما می‌خواهم که با پرهیزکاری از حرام، تلاش زیاد، پاکدامنی، وثبات و استواری، من را در حکومت داری کمک کنید.
وی تصریح کرد: اینکه حضرت علی از کارگزارش خواسته که او را در اداره امور حکومت، کمک کند معنایش این است که اگر در حکومت اسلامی، کارگزاران دنبال اشرافی گری رفتند حتی اگر در راس امور، حضرت علی باشد باز هم دست نظام و رهبری بسته می‌شود و نظام روبه تزلزل می‌رود.
وی با بیان اینکه اشرافی‌گری مسئولان یک براندازنده خزنده است و نه تنها موجب تزلزل پایه‌های نظام بلکه موجب تزلزل ایمان افراد هم می‌شود، گفت: وقتی مردم، اشرافی‌گری مسئولانشان را می‌بینند، می‌گویند اگر دین ما این را گفته، دین را نمی‌خواهیم و اگر دین ما غیر از این است، پس این مسئولان را نمی‌خواهیم.
وی اعتماد مردم را، سرمایه عظیم مسئولان دانست و افزود: اشرافی زندگی کردن مسئولان باعث می‌شود که اعتماد مردم نسبت به مسئولان از بین برود لذا حتی اگر مردم قیام نکنند به مرور و در طول زمان، نظام دچار انحطاط می‌شود.
وی با تاکید بر اینکه صرف داشتن ثروت برای مسئولان، حرام نیست، گفت: اگر مسئولان زندگی اشرافی داشته باشند حرام است و این ثروت نباید سبک زندگی‌اش را عوض کند، ضمن اینکه اگر مسئولی واقعا طبق اسلام در خدمت مردم باشد، نمی‌تواند ثروت سرشار کسب کند.
هنگام گزینش مسئولان، دارایی‌شان محاسبه شود/نقص قانون
وی در ادامه تصریح کرد: من معتقدم که در نظام اسلامی هنگام گزینش مسئولان، همانطور که از لحاظ عدالت، اخلاق، صداقت و … مورد ارزیابی قرار می گیرند، میزان دارایی آن‌ها هم باید مورد بررسی قرار گیرد اما متاسفانه در حال حاضر در قانون اساسی چنین قانونی نداریم.
وی تصریح کرد: در قانون فقط برای رهبر، رئیس جمهور معاونین رئیس جمهور، وزرا و همسرانشان، ثروتشان اندازه‌گیری می‌شود که در این اندازه‌گیری به ثروت قبلی و اینکه از کجا تامین شده هم کاری ندارند و فقط بررسی می‌شود که ثروتشان نسبت به آینده افزایش چشمگیر نداشته باشد.
حائری یادآور شد: اینجا دو ایراد مطرح است یکی اینکه ثروت اولیه که از کجا تامین شده، مورد بررسی قرار نمی‌گیرد و دوم اینکه فقط محدود به رهبر و رئیس جمهور و وزرا است و سایر مسئولان را در بر نمی‌گیرد.
وی با بیان اینکه اموال این افراد هم توسط رئیس قوه قضائیه مورد بررسی قرار می‌گیرد، ادامه داد: متاسفانه اموال خود رئیس قوه قضائیه و قوه مقننه و مجریه مورد بررسی قرار نمی‌گیرد و این به نظر من یک نقص در قانون است.
وی افزود: مجلس طرحی را ارائه داد مبنی بر اینکه اموال نمایندگان مجلس هم مورد بررسی قرار گیرد اما این طرح وقتی رفت شورای نگهبان، آن را خلاف قانون عنوان کردند و رد شد.
وی در ادامه با بیان اینکه قدرت و پول، فساد آور هستند لذا باید نظارت قوی وجود داشته باشد، تصریح کرد:  در اینجا امر به معروف و نهی از منکر اثر بسیار زیادی می تواند داشته باشد و همانطور که حضرت علی در حکمت ۳۷۴ گفته‌اند؛ همه اعمال نیک انسان در برابر امر به معروف و نهی از منکر مانند یک قطره آب در مقابل اقیانوس است.
وی ادامه داد: امر به معروف و نهی از منکر همین تذکر دادن که خانم  حجاب داشته باش یا آقای راننده کرایه گران نگیر، نیست بلکه باید نخبگان و دانشگاهیان وارد عرصه شده و نسبت به ناهنجاری‌هایی که در بدنه نظام می‌بینند، نظارت کنند و هشدار دهند؛ این تنها راه حل برای برون رفت از مشکلات کشور است.
وی یادآور شد: مردم عامه به عنوان مثال برای حفظ نظام می‌توانند در راهپیمایی ۲۲ بهمن شرکت کنند یا برای جنگ به سوریه بروند اما کاری بیشتر از این از دستشان بر نمی‌آید اما نخبگان و دانشگاهیان باید احساس وظیفه کرده و هر ناهنجاری را که می‌بینند تذکر دهند.
صدا و سیما وظیفه‌اش را به خوبی انجام نداده است
وی ادامه داد: به عنوان مثال وقتی دانشگاهیان می‌بینند روال جاده سازی به گونه‌ای است که در آن تصادفات و اختلاس وجود دارد باید این را به مسئولان مربوطه تذکر دهند.
وی اظهار کرد: در بسیاری از موارد، مسئولان وقتی خودشان را جمع و جور می‌کنند که ببینند در معرض دید مردم هستند و در این زمینه نقش رسانه ملی مخصوصا صدا و سیما بسیار زیاد است چرا که اگر مسئولان، خود را در برابر دوربین صدا و سیما ببینند بسیاری از کارهای خلاف را انجام نمی‌دهند اما به نظر من صدا و سیما در این زمینه وظیفه‌اش را به خوبی انجام نداده است.