حاشیه‌های امنیت تحت لوای فریضه نهی‌از‌منکر

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از ایکنا از استان مرکزی، جامعه‌های انسانی برای مدیریت امور خود و جلوگیری از بروز هرج‌و‌مرج، ناچار از داشتن نظام و حکومتی هستند، حال اگر روحیه این حکومت صالح و مردمی باشد، سعادت دنیا و آخرت را برای آن جامعه به ارمغان می‌آورد و اگر غیرصالح باشد، عقب‌افتادگی و تباهی را به مردم تحت‌سیطره خود تحمیل خواهد کرد.
آن‌چیزی که تاریخ بارها‌و‌بارها بیانگر آن بوده است، این می‌باشد که چه بسا ملت‌هایی با فداکاری و ایثار و تحمل سختی‌های فراوان، نظام ایده‌آل و مورد‌نظر خویش را روی کار آورده ولی بعد از مدتی همان نظام به یک نظام ضدمردمی بدل گردیده و آمال و آرزوهای آن ملت را بر باد داده است .بحث حیاتی که وجود دارد این نکته می‌باشد که باتوجه به تجارب تلخ تاریخی چگونه می‌توان از انحراف حکومت‌ها و نظام‌ها جلوگیری کرد و با عوامل و بسترهای آن مقابله نمود؟
در دنیای پیشرفته کنونی،مشارکت عمومی و نظارت همگانی مردم یکی از سازوکارهای مهمی است که برای کنترل نظام‌های حکومتی پیش‌بینی کرده‌اند که امروزه با گسترش فضای مجازی این مهم از نقدترین مسائل پیش‌روی مردم است.

سازوکار مهمی که در دین مبین اسلام برای نظارت بر مسئولین نظام حکومتی پیش‌بینی شده،همان فریضه بزرگ امر به معروف و نهی از منکر است که به مانند دیگر فرایض دینی از قبیل نماز و روزه، عمل به آن بر مسلمانان واجب شمرده شده است. بنابر آیات و روایات این فریضه بزرگ‌ترین واجب دینی است که تقابل آن با سایر فرایض قیاسی است همچون قطره‌ای در برابر دریا.
حالا مسئله اصلی این است که چنین فریضه‌ای با این میزان از اهمیت چگونه باید اجرا شود که آثار آن در اجتماع مشهود و ملموس گردد؟ آیا تاکیدات اسلام بر اهمیت این فریضه به خاطر مسائلی درجه دوم همچون انتشار تصاویری در فضای مجازی می‌باشد؟ یا از متخلفان این موارد اعتراف گرفتن؟ آیا در صورت اصلاح این چند مورد، زمین آباد، راه‌ها امن و حکومت تحکیم می‌یابد؟ آیا منظور حضرت امام(رحمه الله علیه) و رهبر معظم انقلاب(مدظله العالی) از اجرای این فریضه مهم، همین چند مورد بوده است؟ آیا تشکیل ستاد احیاء امربه معروف و نهی از منکر و گسترش آن در سراسر کشور برای نهی از چند منکر خیابانی و دم‌دستی بوده است؟ زمانی از سخنرانی رهبر معظم انقلاب(مدظله العالی) در حرم رضوی نمی‌گذرد که فرمودند:
«معنای مهمّ امر به معروف و نهی از منکر را نباید به مسائل زیر نصاب اهمّیّت منحصر کرد؛ مهم‌ترین قلم امر به معروف و نهی از منکر عبارت است از امر به بزرگ‌ترین معروف‌ها و نهی از بزرگ‌ترین منکرها، بزرگ‌ترین معروف عبارت است از: اعتلای فرهنگ، رونق دادن به اقتصاد و تولید، همگانی کردن اخلاق اسلامی، گسترش علم و فنّاوری، استقرار عدالت قضائی و عدالت اقتصادی، نقطه‌ مقابل این‌ها هم عبارت است از منکرها. ابتذال اخلاقی منکر است، کمک به دشمنان اسلام منکر است، تضعیف نظام اسلامی منکر است، تضعیف فرهنگ اسلامی منکر است، تضعیف اقتصاد جامعه و تضعیف علم و فنّاوری منکر است؛ این منکرها را باید نهی کرد.»(94/1/1)

آنچه باتوجه بر آیات قرآن و سیره اهل‌بیت علیهم‌السلام به نظر می‌رسد، اهمیت این فریضه به خاطر امر به چند معروف و نهی از چند منکر عمومی و دم‌دستی نبوده و اهداف آن بسیار بالاتر از آن چیزی است که در حال حاضر در بسیاری از جاها اجرا و به آن پرداخته می شود. آنچه در سطح جامعه مشهود است در اولویت‌بندی و هدف‌گذاری و هم در شیوه اجرایی این فریضه مهم، یک سری غفلت‌ها، بی‌توجهی‌ها و کم‌دقتی‌ها صورت گرفته است.
یکی از مباحث مهم در ارتباط با اجرای فریضه امر به معروف و نهی از منکر، تفکیک و بازشناختن درست و دقیق مراتب معروف و منکر و ترتیب اولویت‎ها در آن است. منحصرا با بررسی دقیق و نگاه تیزبینانه به شرایط فرهنگی جامعه در هر برهه‌ای از زمان و با آگاهی درست از مضامین دین تعالیم مورد اهتمام در متون قرآن و سنت می‏‌توان به دسته‌بندی و رتبه‌بندی درست معروف و منکر دست پیدا کرد. پر واضح است بسیاری از معروف و منکرها با یکدیگر رابطه طولی داشته و برخی زمینه‌ساز برای برخی دیگرند، برای برخی می‏‌توان نقش تسبیبی نسبت به بعضی دیگر قائل شد و خلاصه اینکه تأثیر علی و معلولی معروف و منکرها در یکدیگر غیر‌قابل انکار است. از نشانه‌های نمایان ساده‌اندیشی این است که آدمی در شرایطی که معروف‏‌های برتر به تعطیلی کشیده شده و منکرهای بزرگتر فاش باشد، به سوی معروف و منکرهای ساده‌تر و کم‌اهمیت‌تر برود و توان خود را در راستای آن صرف کند. به جای اینکه علاج بیماری را در ریشه دنبال کند از شاخ و برگ سراغ گیرد. معلوم است که اقدام‏‌های این چنینی نخواهد توانست اثر لازم و تعیین‌کننده در رواج معروف و رد منکر به‌جا نهد.
در قسمتی از خطبه امام حسین علیه‌السلام در منا چنین آمده است: (وَ ذَلِکَ أَنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَرِ دُعَاءٌ إِلَى الْإِسْلَامِ مَعَ رَدِّ الْمَظَالِمِ وَ مُخَالَفَهِ الظَّالِمِ وَ قِسْمَهِ الْفَیْ‏ءِ وَ الْغَنَائِمِ وَ أَخْذِ الصَّدَقَاتِ مِنْ مَوَاضِعِهَا وَ وَضْعِهَا فِی حَقِّهَا)
«امر به معروف و نهی از منکر دعوت به اسلام، بازگرداندن اموالی که ظالمانه ربوده شده، مخالفت در برابر ستمگر، تقسیم عادلانه ثروت‏ عمومی، گرفتن مالیات شرعی از توانگران و ثروتمندان، نهادن آن در موضع حق و مصرف کردن آن برای تأمین نیازمندی‌های حقیقی است.»

با توجه به این خطبه به خوبی می‌توان دریافت که نابسامانی‏‌های اقتصادی و معیشتی، شکاف طبقاتی عمیق که حاصل تبهکاری‏‌های طبقات برخوردار و نبود عدالت توزیعی در سیستم‏‌های اقتصادی ظالمان است به مثابه منکری بزرگ محسوب شده و ضروری است نگاه‏‌ها در وهله نخست به سمت آن متوجه گردد. در جامعه‏‌ای که بسیاری از مردم آن از کمترین حقوق مادی و امکان رفاهی و امتیازات شهروندی برخوردار نباشند می‏‌توان انتظار داشت که ناهنجاری‏‌های اخلاقی و رفتاری و تمایلات بزه‌کارانه در سطح وسیع بروز کند و در این هنگام اهتمام مقدس مآبانه برای رفع منکرها و رواج معروف‎های کم اهمیت‎تر چه ثمری دارد؟
پرواضح است که لایه‌های متعدد و پیچیده امر به معروف و نهی از منکر قابل انکار نیست اما آنچه هم‌اکنون انجام می‌شود صرفا پرداختن به لایه ظاهری این فریضه است و در رابطه با منکرهای بزرگی همچون تبعیض، بی‌عدالتی، گران‌فروشی، ثروت‌اندوزی، تجمل‌گرایی، دروغ، غیبت، بردن آبروی دیگران، تنبلی، عدم تکریم ارباب‌رجوع، عدم انضباط اجتماعی و اقتصادی، اسراف، سوءاستفاده از بیت‌المال، رابطه‌بازی، پارتی‌بازی، رشوه، بکارگیری افراد ناصالح و ناتوان در ادارات، سوءاستفاده از مقدسات و ده‌ها مورد دیگر که برای نظام و جامعه همچون سمی مهلک بوده و وجود آنها بنیان یک جامعه و نظام را به شدت متزلزل می‌نماید، اثری از حضور این فریضه مشاهده نمی‌شود.
خلاصه کردن این واجب الهی به چند مورد ظاهری و عوام‌پسند که اتفاقاً آثار آن بسیار ناچیز و موقتی است حاصلی جز کوچک کردن و بدنام نمودن کارکرد این ساز‌و‌کار مؤثر نظارتی اسلام ندارد.

در اینکه پدیده‌هایی همچون بدحجابی و پوشیدن لباس‌های غیر‌متعارف و ترویج فرهنگ مبتذل در سطح جامعه توسط فضای رسانه‌ای و مجازی و نمونه‌هایی از این دست منکر بوده و نسبت به آ‌ن‌ها در جای خود باید عکس‌العمل مناسب انجام پذیرد بحثی نیست، اما آنچه لازم است به آن توجه شود اینست که اولا: همه مأموریت و کارکرد فریضه امربه معروف و نهی از منکر فقط منحصر به این چند مورد ساده نیست. ثانیا: این منکرهای درجه دوم، ریشه در وجه منکرهای بزرگ و بزرگ‌تری دارد که اگر آن ریشه‌ها قطع گردد، این شاخ و برگ‌ها نیز به تدریج خشک خواهد شد.
عدم نگاه تیزبین و بصیر به سرنوشت معروف و منکر در جامعه و کج‌سلیقگی‌ها و به نوعی ناتوانی در درک صحیح و پی‌بردن به اولویت‌ها نتایج نا‌مطلوبی را در پی خواهد داشت. از جمله اینکه با برخورد‌های این چنینی فریضه امر به معروف و نهی از منکر در سطح جامعه از پیش شکست خورده خواهد بود و فرصت خوبی خواهد شد تا ظالمان و تبهکاران با مشغول کردن مقدس مآبان به امور فرعی، حاشیه امن خویش را گسترده‌تر بینند و به تبهکاری‏‌های خود وسعت و دامنه بخشند و بسیاری از مردم بی‏خبر از نقش سازنده‎ تعالیم و فرایض دینی، دین را توجیه‏‌گر نابسامانی‏‌های فرهنگی، رفتاری جامعه بیابند و این امر عملاً به وهن دین بیانجامد.
یادداشت از علی عقیلی
انتهای پیام