دفن مظلومیت گوهرشاد در سینمای ایران / حقی که هرگز ادا نشد

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از خبرگزاری فارس از جیرفت، دوازدهمین جلسه سینما انقلاب به مناسبت روز عفاف و حجاب و سالروز واقعه گوهرشاد با اکران فیلم کوتاه «خانه پنجم» ساخته رضوانه فتحی در چهارشنبه‌های سینمایی مسجدالرسول (ص) جیرفت برگزار شد.

۲۱ تیر به مناسبت سالروز واقعه کشتار مسجد گوهرشاد، روز حجاب و عفاف نامگذاری شده است در این روز در سال ۱۳۱۴ به دستور رضاخان پهلوی دیکتاتور، صدها زائر و مجاور حرم رضوی که در اعتراض به استبداد فرهنگی و در اعتراض به اقدامات حکومت مبنی بر ایجاد تغییر در پوشش و ظاهر اسلامی جامعه که در صحن مسجد گوهرشاد گرد هم آمده بودند مورد حمله نظامیان مسلح قرار گرفته و طبق روایت‌های مستدل تاریخی حداقل ۶۰۰ نفر در این کشتار بی‌رحمانه به شهادت رسیدند عددی که تا یک‌هزار و ۲۰۰ و بیش از آن هم ذکر شده است.

سال‌های بین ۱۳۱۴ تا ۱۳۲۰ اوج اقدامات جنایتکارانه رضاخان علیه زنان محجبه در سراسر ایران است، دیکتاتوری مستبدانه‌ای به اسم آزادی، ترقی و پیشرفت حرمت زنان مسلمان ایرانی را زیر ضربات باتوم‌ها، لگد چکمه‌ها و ساچمه تفنگ‌ها زخمی کرد جنایت کرد و عجیب است امروز عده‌ای از او به عنوان مظهر تمدن و آزادی نام می‌برند.

میمون مقلد صفتی که با دیدن ظاهر تمدن غربی وحشیانه دستور می‌دهد تا زنان حجاب از چهره خود بر دارند تا در سایه آن پیشرفت محقق شود و عجیب است هنر انقلاب نتوانسته این جنایت فرهنگی را تا امروز به زبان خود به مخاطب امروز برساند.

معین عارفی، پژوهشگر و منتقد سینما:

واقعه گوهرشاد در دل خود صدها سوژه و داستان سینمایی دارد

واقعه گوهرشاد در دل خود صدها سوژه و داستان سینمایی دارد، از داستان‌های شهدای این واقعه، شهدای دفاع فرهنگی تا اردات مردم مشهد به این شهدا، سال‌ها مردم در صحن مسجد گوهرشاد به یاد این شهدا شمع روشن می‌کردند و برای آنها نذر می‌کردند، چون مظلومیت آنها را دیده و سینه به سینه برای نسل بعد نقل کرده بودند.

یک ماجرای دراماتیک و سینمایی در ماجرای واقعه گوهرشاد حضور روحانی جوانی به نام محمدتقی بهلول است که با سخنرانی عدالتخواهانه و روشنگرانه جنایت و استبداد رضاخان را بر ملا می‌کند و مجبور می‌شود بعد از واقعه به افغانستان فرار کند.

در آنجا نیز به مبارزات سیاسی خود ادامه می‌دهد و دستگیر و تبعید می‌شود، به مصر می‌رود و در انجا به روحانی تاثیرگذار مبدل می‌شود بعد حضور او در ایران و به خصوص دفاع مقدس، این داستان بسیار زیبا است و نمی‌دانم چطور چشمان هنرمندان این ماجرای زیبا را نمی‌بیند. 

مقام معظم رهبری در پیامی که به مناسبت درگذشت او در سال ۸۴ منتشر کردند، می نویسند «شیخ محمدتقی بهلول از شگفتی‌های روزگار ما بود» و در بخشی از پیام می‌نویسند: «در سال‌های دفاع مقدس همه جا دلهای جوان و نورانی رزمندگان را از فیض بیان رسا و صادقانه‌ خود نشاط و شادابی بخشید، 90 سال از یک قرن عمر خود را به خدمت به مردم و عبادت خداوند گذرانید، زهد و وارستگی او، تحرک و تلاش بی‌وقفه‌ پیکر نحیف او، ذهن روشن و فعال او، حافظه‌ بی‌نظیر او، دهان همیشه صائم او، غذا و لباس و منش فقیرانه‌ او، شجاعت و فصاحت و ویژگی‌های اخلاقی برجسته‌ او، از این مؤمنِ صادق، انسانی استثنائی ساخته بود.»

صدها داستان با قابلیت‌های دراماتیک با موضوع حجاب داریم

امروز با گذشت بیش از ۸۰ سال از واقعه کشتار مسجد گوهرشاد و ماجراهای مرتبط با کشف حجاب ما هیچ فیلم سینمایی در این مورد نداریم و فقط سهم سینمای ایران از این واقعه یک دیالوگ فیلم مادر مرحوم علی حاتمی است، آنجا که رقیه چهره‌آزاد (مادر) تعریف می‌کند که پدر خانواده در واقعه گوهرشاد از فرمان قتل عام مردم سرپیچی می‌کند و مورد غضب قرار می‌گیرد.

در مورد ماجراهای مرتبط با کشف حجاب هم فیلم غزال مجتبی راعی را داریم که  متاسفانه نتوانسه در روایت سینمایی و مخاطب‌پذیری فیلم موفقی باشد.

نکته جالب این است  در دیدار رمضانی رهبر انقلاب با شعرا در سال ۹۵، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری با انتشار حاشیه‌ها به توصیه رهبری به ساخت فیلم در مورد واقعه گوهرشاد اشاره کرده و نوشته است: «وحید جلیلی سر سفره نزدیک‌تر می‌شود، آقا در آغوشش می‌گیرد و او را می‌بوسد، جلیلی مجموعه‌ای از خاطرات شفاهی درباره قیام گوهرشاد را نشان می‌دهد و فعالیت‌هایی که در این حوزه داشته است. آقا می‌فرمایند: «کاش این کار زودتر اتفاق می‌افتاد چون خیلی‌ها دیگر نیستند.» ذکر خیری هم از آقای بهلول می‌کند، جلیلی با لبخند می‌گوید: مادر خود ما البته خاطرات زیادی دارد، آقا می‌گویند این کارها خوب است، اما تاریخ نگاری صرف کفایت نمی‌کند، باید فیلم ساخته شود، نام کارگردانی را هم می‌برند و می‌گویند مثلاً فلانی باید در این باره فیلم سینمایی بسازد».

آقا در ان دیدار از آقای ابوالقاسم طالبی که فیلم موفق قلاده‌های طلا و فیلم تاریخی یتیم‌خانه ایران را در کارنامه دارند یاد می‌کنند.

در موضوع حجاب که نسبت به ماجرای کشف حجاب و گوهرشاد عام‌تر هم هست، متاسفانه ما تا امروز هیچ فیلم سینمایی نداریم، با اینکه صدها داستان با قابلیت‌های دراماتیک با موضوع حجاب داریم، داستان‌های واقعی، از زنان مبارز زمان انقلاب و دفاع مقدس که با حجاب کامل اثرگذاری‌های بالا داشته‌اند.

شهدای حجاب مثل بانو فاتحی، همچنن شهدای بین‌المللی حجاب مثل شهیده مروه شربینی، زن مسلمان محجبه ساکن آلمان که به واسطه حجابش مظلومانه به شهادت می‌رسد سوژه‌های مثل جشن تکلیف دختران که هر دختر ایرانی حداقل یک خاطره از آن دارد.

موضوع داراماتیک حضور ورزشکاران زن محجبه در مسابقات ورزشی بین‌المللی و حضور افتخارآمیز ایشان، اینها فقط بخشی از صدها سوژه‌ای است که درباره حجاب می‌توان به آنها توجه کرد.

باید نهضت رسانه‌ای علیه سانسور واقعیت و تاریخ در سینمای ایران شکل بگیرد

متاسفانه سینماگرانی که امروز به ناحق علیه سانسور در سینما موضع می‌گیرند و بی‌هنری خود را پشت آن پنهان می‌کنند، سوژه‌های همچون، حجاب و عفاف را در سینما سانسور کرده‌اند و همیشه از موضع طلبکارانه با رسانه‌ها مواجه می‌شوند.

به نظرم امروز باید نهضت رسانه‌ای علیه سانسور واقعیت و تاریخ در سینمای ایران شکل بگیرد و به خصوص از دستگاه‌های دولتی متولی امر سینما خواسته شود که چرا تا امروز کارنامه و دست ما اینقدر خالی است؟

در این چند سال گذشته به واسطه شکل‌گیری جشنواره مردمی فیلم عمار سینماگران انقلابی جوان دست به تجربه‌ای مغتنم زده و در حد بضاعت خود سراغ این سوژه‌ها رفته‌اند مثلا ما در مورد واقعه گوهرشاد فیلم کوتاه «لحاف چهل تیکه» و در مورد ماجراهای کشف حجاب فیلم کوتاه «خانه پنجم» را داریم که امشب با هم به تماشای آن نشستیم.

تجربه‌ای از خانم رضوانه فتحی که روایتگر داستانی عاشقانه در گیر و دار درگیری‌های کشف حجاب است، شاید فیلم نتوانسته در فرم و روایت به پختگی برسد و نه التهاب و ترس و نه عشق را تبدیل به حس کند اما یک شروع خوب برای انتخاب سوژه‌های کمتر پرداخته شده است.

این فیلم کوتاه با تمرکز بر وحشت و التهاب خارج از درب خانه‌ها و میزانسن بهتر می‌توانست حس زنان سال ۱۳۱۴ را به مخاطب امروز بهتر انتقال دهد در پی رنگ عاشقانه داستان هم بچه‌ای تعلیق بر مبنای ندادن اطلاعات که متاسفانه ضعف فیلمنامه اکثر فیلم‌های کوتاه است با فلاش بک‌ها می‌توانست هم داستان را حسی‌تر و هم اثرگذارتر تصویر کند و فقط به حدس و غافلگیری بیننده اتکا نکند.

یک نکته مهم در مورد بحث حجاف و عفاف این که حجاب و عفاف بخشی از یک منظومه تفکر دینی است و نگاه تک بعدی به آن بعضا می‌تواند نتیجه سوء داشته باشد.

حجاب برای زن مسلمان جواز ورود به مسئولیت اجتماعی فارغ از دغدغه نگاه جنسیتی است و تازه با حجاب وظیفه اجتماعی زن مسلمان آغاز می‌شود، بعد از انقلاب اسلامی، سردمداران عرصه خدمت به مردم، بانوان محجبه بودند که سبب می‌شد افراد غیر محجبه با دیدن این مجاهدت‌ها به حجاب گرایش پیدا کنند که به این موضوع در سینمای ایران متاسفانه پرداخته نشده است.

با گذشت بیش از ۸۳ سال از واقعه گوهرشاد و ۴۰ سال از انقلاب اسلامی هنوز سینما نتوانسته به حق حجاب و داستان‌هایش را ادا کند این بار وظیفه را امروز با هنرمندان و به خصوص زنان هنرمند سنگین‌تر می‌کند که هم باید فرصت گذشته را قضا کرد و هم وظیفه امروز را اقامه.