معاد جسمانی ـ روحانی در ترازوی عقل نقدی بر منکران معقولیت معاد جسمانی ـ روحانی

چکیده

بیشتر متفکران مسلمان، به معاد، با کیفیتی جسمانی ـ روحانی باور دارند. باور به معاد با بدنی جسمانی حتی به نحو تقلید از شریعت، اثبات معقولیت یا عقل‌ستیز نبودن این آموزه را پیش‌شرط دارد. قائلان به انحصار معاد در شکل روحانی یا معتقدان به معاد با جسمی مثالی، پذیرش معاد با بدنی عنصری را با محذوراتی عقلی همچون محذور تناسخ و عبث بودن بدن عنصری در آخرتْ روبه‌رو دیدند. اشکالات فلسفی‌ای از این دست، عمدتاً مبتنی بر علم‌النفسی است که یا قائل به روحانیه الحدوث بودن نفس و رابطه‌ای از سنخ اضافه مقولی بین نفس و بدن است و یا از رابطه شأن و ذی‌شأن بودن بدن و نفس غفلت کرده است. در این مقاله کوشیده‌ایم با روشی توصیفی تحلیلی تبیین کنیم که با تحلیلی خاص از رابطه نفس و بدن، نه محذور تناسخ سینوی (وجود دو نفس در یک بدن) و نه محذور تناسخ صدرایی (بالقوه شدن امر بالفعل) لازم می‌آید. در این تبیین، حقیقت انسان نه روح مجرد است و نه بدن مادی؛ بلکه وجودی جامع همه این مراتب است و لذا اگر بناست در عالم آخرت، انسانْ عود کند، با این دو بُعد عنصری و روحانی خواهد بود.

کلید‌واژه ها: معاد، معاد جسمانی، معاد عنصری، معاد روحانی، تناسخ، معقولیت.

نویسنده:

علیرضا کرمانی / دانشیار مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره

فصلنامه معرفت فلسفی – سال پانزدهم، شماره ۱ (پیاپی ۵۷)، پاییز ۱۳۹۶.

برای مشاهده کامل مقاله روی فایل مقابل کلیک کنید.