بحران «غیرقابل پیش‌بینی بودن»

روزنامه بهار: برف کم سابقه اخیر در پایتخت و چند شهر دیگر کشور سبب ایجاد مشکلات بسیاری برای مردم شده است. مسئولان هم مطابق معمول بر این عقیده‌اند که تا جایی که توانسته‌اند برای کاهش مشکلات به وجود آمده برای شهروندان تلاش کرده‌اند. این بار دیگر موضوع حوادث طبیعی غیرقابل پیش‌بینی نبود که تصمیم گیران و مدیرانی که موظف به جلوگیری از ایجاد بحران و مدیریت آن هستند پشت نقاب غیر قابل پیش بینی بودن حوادث طبیعی پنهان شوند و به توجیه اشتباه‌های خود بپردازند. این بار ما با یک پدیده هواشناسی مواجه بودیم، پدیده‌ای که مردم کوچه و بازار هم با یک جستجوی ساده در فضای مجازی می‌توانستند آن را پیش‌بینی کنند. اما ظاهرا این بار هم مسئولان غافلگیر شده‌اند و برخی از مدیران از این نکته می‌گویند که این اتفاق پیش بینی نشده بود!

لایه اولیه این موضوع آن است که نوک پیکان انتقادات را به سمت و سوی سازمان هواشناسی ببریم و بگوییم که چرا این وضعیت به دقت پیش بینی نشده است، سطح دوم انتقادات به سمت مدیران شهری است که چرا به وظایف حرفه‌ای خود آن طور که باید و شاید در چنین شرایطی توجه نشان نمی‌دهند و سبب شده‌اند که شهروندان به جای لذت بردن از اولین برف زمستانی دچار گرفتاری‌های متعددی شوند. اما شاید بتوان لایه زیرین این موضوع را در این نکته جستجو کرد که ما سال هاست که در کشورمان با فضای غیرقابل پیش بینی طرف هستیم و لزوما بحث برف زمستانی این بار و یا عدم مدیریت بحران ناشی از حوادث طبیعی هفته‌ها و ماه‌های اخیر نیست.

مشکل اساسی را باید در این جا جستجو کرد که مدیران کشور درک درستی از اهمیت پیش بینی پذیر بودن شرایط ندارند. به عنوان مثال در همین روزهای برفی اگر مدیران کشور اندکی زودتر به فکر مقابله با شرایط ناشی از تغییر شرایط جوّی افتاده بودند و در عمل هم شاهد آمادگی کامل آنان بودیم آیا باز هم این خستگی به جان شهروندان می‌نشست؟ بیاییم از این بحث کمی فاصله بگیریم و از همین زاویه به اقتصاد و معیشت روزمره مردم نگاهی بیندازیم. از جمله موضوعاتی که می‌توان با آن موفقیت و یا ناکامی اقتصاد هر کشوری را فهم کرد موضوع پیش بینی پذیر بودن وضعیت اقتصاد است. اقتصاد ایران را می‌توان یکی از غیرقابل پیش بینی‌ترین اقتصادهای دنیا دانست.

نمونه واضح و روشن آن که هر ساله با آن درگیر هستیم تلاطم‌ها و بی ثباتی‌های بازار ارز است. یا در موضوع گرانی‌ها و معیشت مردم، ادعای دولت کاهش نرخ تورم است اما واقعیت این است که همین تورم کاهش یافته هم در مقایسه با میانگین نرخ تورم در سایر کشورهای جهان که وضعیت مشابهی همچون شرایط کلی اقتصاد ایران و حتی بدتر از کشورمان دارند هم نرخ تورم بسیار بالایی است که فشار شدیدی را بر معیشت روزمره مردم وارد می‌آورد. اما آنچه از میزان تورم مهمتر و غیرقابل تحمل‌تر است پیش بینی پذیر نبودن میزان افزایش قیمت هاست، به شکلی که ممکن است از یک شب تا صبح یک کالای اساسی مورد نیاز مردم چندین و چند درصد افزایش قیمت پیدا کند.

از سویی دیگر بحران غیر قابل پیش بودن در اقتصاد خود را بیشتر از همه در موضوع سرمایه گذاری نشان می‌دهد. برای حل و فصل مسئله بحران بیکاری به عنوان مهمترین مسئله این سال‌های ایران که سبب افزایش احتمال بروز اعتراضات اجتماعی و ناآرامی‌های خشونت بار می‌شود و از طرف دیگر افزایش آسیب‌های اجتماعی را هم در پی دارد راهی جز جذب سرمایه داخلی و خارجی وجود ندارد. این سرمایه‌ها هنگامی وارد اقتصاد ایران خواهند شد که شاهد پیش بینی پذیر بودن شرایط اقتصادی باشیم.

در حوزه‌های اجتماعی و سیاسی نیز وضعیتی بهتری حکمفرما نیست و همین موضوع غیر قابل پیش بینی بودن وقایع را شاهد هستیم. روزی از تغییرات بزرگ سخن به میان آورده می‌شود تا مردم گروه  گروه به صندوق‌های رای مراجعه کنند و فردای انتخابات همه چیز به فراموشی سپرده می‌شود و در بر همان پاشنه قبلی می‌چرخد، روزی از عدم اجبار در موضوع حجاب گفته می‌شود اما حالا و بعد از گذشته چهار دهه از آن روز همچنان «حجاب اجباری» یکی از مهمترین دغدغه‌ها و انتقادات زنان است، روزی از حضور همه طیف‌ها در فضای سیاسی استقبال می‌شود و وعده آزادی و مردمسالاری داده می‌شود و بعد از سال‌ها همچنان دل خوش به گام‌های کوچک هستیم، حتی در موضوعات فرهنگی هم شاهد وضعیتی پیش بینی ناپذیر هستیم؛ به طوری که در موارد بی شماری در بیش از یک دهه اخیر شاهد آن بوده‌ایم که ارکان قدرت بیش و پیش از گروه‌های فشار قانون شکنی کرده و مجوزهای رسمی صادر شده از سوی مراکز ذیربط را بی اهمیت جلوه می‌دهند و از آن عبور می‌کنند.  

اما نتیجه این وضعیت چیست؟ حقیقت آن است که این رفتارهای مبتنی بر پیش بینی ناپذیری و فراموشی وعده‌های مدیران و سیاستمداران علاوه بر خسارت‌های بی شماری که به کشور وارد می‌آورد سبب صدمات جبران ناپذیر روحی به شهروندان نیز شده است. از برف و حوادث طبیعی تا اقتصاد و سیاست، از مسائل فرهنگی تا معضلات اجتماعی در همه این عرصه‌ها شاهد آن هستیم که همه از مسئولان تا مردم گرفتار وضعیتی شده‌اند که در آن بحران «غیر قابل پیش بینی بودن» حرف نخست را می‌زند.