مسلمانان روس چه کتاب‌هایی می‌خوانند؟/رمان رمانتیک یک امام جماعت

خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ و اندیشه: رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در فدراسیون روسیه در تازه‌ترین مطلب ارسالی خود به مهر به معرفی کتاب‌هایی برگزیده پرداخته که توسط ناشران مسلمان این کشور منتشر شده و در جامعه مسلمانان طرفدار دارد. شمارگان این کتاب‌ها بین ۳۰۰ نسخه تا ۱۰ هزار نسخه در نوسان است. با این کتاب‌ها در ادامه آشنا شوید.

پس از جمع‌بندی فعالیت ناشران روسی در ارتباط با آثار نوشته‌شده اسلامی تصمیم داریم فهرستی از ۱۰ عنوان کتاب در اختیار شما قرار دهیم که توسط مسلمانان روسی نوشته شده و در این سال به انتشار رسیده‌اند. ابتدا متذکر می‌شویم که در این لیست فقط کتاب‌هایی با محتوای مربوط به الهیات گنجانده نشده بلکه شامل خاطرات، کتاب‌هایی در باب روانشناسی‌اسلامی و آثاری ادبی است که در آنها زندگی مسلمانا ن روسیه منعکس شده و توسط نویسندگان مسلمان به رشته تحریر درآمده‌اند.

ما در این لیست ترجمه‌های قرآن و آثار متکلمان خارجی را که به زبان روسی منتشر شده‌اند، قرار نداده‌ایم. این کتاب‌ها در طول سال با تیراژ بالا منتشر شده‌اند و قطعاً «کلام شریف» (ترجمه قرآن بدون متن عربی) را می‌توان در شمار یکی از پرفروش‌ترین‌های سال ۲۰۲۰ دانست. این کتاب توسط یک گروه متخصص به سرپرستی «کامیل سامیگوللین» مفتی جمهوری تاتارستان به انجام رسید و به زبان‌های روسی و تاتاری منتشر شد.

این کتاب در میان مسلمانان روسیه مورد توجه زیادی واقع شد و جغرافیای توزیع نسبتاً وسیعی نیز داشت. باوجود این، هنگام تهیه لیست کتب اسلامی به چاپ رسیده در سال ۲۰۲۰، بر این اصل تکیه داشتیم که کتاب به زبان روسی و نوشته یک نویسنده روس باشد. بدین ترتیب در اینجا ۱۰ کتاب برتر مسلمانان روس در سال ۲۰۲۰ معرفی می‌شود:

دایره‌المعارف قوانین و قواعد اسلام در پرتو چهار مذهب

نویسنده: عبدالرئوف زبیروف. منتشر شده در کازان انتشارات «کتاب اسلامی». این کتاب در ۸۳۲ صفحه و شمارگان دو هزار نسخه روانه کتابفروشی‌ها شده است.

نویسنده این کتاب «عبدالرئوف زبیروف» یکی از متکلمان فعال صوفی اهل تاتارستان و امام جماعت مسجد «میرقاضیان» در «کازان» است. این اثر مهم درباره عقیده، اعمال‌نماز، احکام روزه، زکات، حج و عمره و ماهیت جشن قربان نوشته شده و نقطه قوت کتاب در این است که اصول اسلام را نه فقط از موضع یک اهل سنت (حنفی) بلکه از منظر هر چهار مذهب توضیح می‌دهد.

آثار شرعی امام اعظم ابوحنیفه درباره عقیده

نویسنده: فرید سلمان، منتشر شده در کازان انتشارات «خانه نشر مِددُک».این کتاب در ۲۲۸ صفحه و شمارگان ۳۰۰ نسخه در دسترس مخاطبان قرار گرفته است.

این کتاب مجموعه آثار امام «ابوحنیفه» (۶۹۹-۷۶۷) موسس مذهب حنفی است که توسط «فرید سلمان» متکلم تاتار سنی مذهب و مدیر مرکز مطالعات قرآن وسنت در کازان جمع آوری و تحلیل شده‌اند. مذهب حنفی، مذهب رایج در ترکیه، آسیای مرکزی، اورال-پاوالژ، کریمه، و بخشی از قفقاز شمالی است. کتاب از این نظر جالب توجه و مهم است که همه آثار ابوحنیفه برای اولین بار به زبان روسی ترجمه و در یک جلد جمع‌آوری شده است. این کتاب با حمایت آکادمی اسلامی بلغارستان منتشر شده و بین کتاب‌های روسی که «الاظهر» به چاپ رسانده، از نظر ما یک اثر عالی محسوب می‌شود.

جریانات و گروه‌های اسلامی

نویسنده: دمیر شاگاویف. منتشر شده در کازان خانه نشر «حضور» در دو هزار نسخه و ۳۱۲ صفحه.

«دمیر شاگاویف» مدیر دپارتمان مطالعات رشته‌های دینی انستیتوی اسلامی کازان و یکی از بهترین کارشناسان فرقه‌شناسی اسلام در روسیه است. نویسنده در این کتاب به تفصیل ویژگی‌های جریانات امروزی در اسلام را تحلیل می‌کند، طبقه‌بندی آنها را ارایه کرده و به بررسی شالوده‌های ایدئولوژیک آنها می‌پردازد. این کتاب می‌تواند به عنوان یک راهنما و مرجع در دسترس کسانی باشد که می‌خواهند وجه تمایز سنی از شیعه، وهابی از تکفیری و اخوانیون را از جماعه التبلیغ و… بدانند.

گذشته را حفظ می‌کنیم، از آینده مراقبت می‌کنیم

نویسنده: منصور جلال‌الدینف. منتشر شده در کازان، انتشارات «رکز فناوری‌های نوآورانه» در هزار نسخه و ۲۹۶ صفحه. کتاب «منصور جلال‌الدینف» امام مسجد «مرجانی» در کازان در نوع خودش اثری ممتاز است. این کتاب هم یک منبع تاریخی جالب و هم خاطرات مسیر طولانی رنسانس اسلامی تاتارها از دهه ۱۹۸۰ تا به امروز است. خاطرات نویسنده در کتاب این مساله را روشن می‌کند که از دید او مخالفت با اسلام در روسیه بعد از شوروی چطور اتفاق افتاد. باید گفت که روحانیون مسلمان به‌ندرت خاطرات خود را از عصری که شاهد آن بوده‌اند می‌نویسند و تا به حال اثر مشابهی توسط همکاران وی نوشته نشده است که به وقایع زندگی جامعه روسیه در قرن ۲۰ تا ۲۱ پرداخته باشد.

تاریخی که گذشت ولی در قلب ما ماندگار شد

نویسنده: دنیس احمدشین، منتشر شده در کازان انتشارات «چاپخانه ایمان» در هزار نسخه و ۹۸ صفحه. «دنیس احمدشین» امام مسجد ترویتسک در کتابش تاریخ پیدایش «صوفیزم» در منطقه ولگا-اورال را شرح می‌دهد. او مفصلاً به بیوگرافی، فعالیت‌ها و آثار شیخ صوفی «زین الله رسول‌اُف» (۱۸۳۳-۱۹۱۷) پرداخته و سلسله پیروان این شاخه از طریقت «نقش‌بندی» را توصیف می‌کند. کتاب در حکم یک تک‌نگاری علمی درباره تاریخ اسلام در منطقه اورال-پاوالژ است و می‌تواند برای خواننده لائیک نیز جالب باشد.

انسان در اسلام

نویسنده: امین رامین. منتشر شده در مسکو انتشارات «آردی پی» با شمارگان دو هزار نسخه و ۶۶۷ صفحه. کتاب «امین رامین» واعظ شیعه روس‌زبان مجموعه سخنرانی‌هایی است که در آنها نویسنده ماهیت شیعه و تفاوت آن را با مذهب تسنن روشن کرده و به رایج‌ترین کلیشه‌ها و شبهه‌ها درباره شیعیان که به‌ویژه بین اکثریت سنی‌مذهب رواج یافته پاسخ می‌دهد. منحصربه‌فرد بودن کتاب در این است که «انسان در اسلام» اولین تجربه نویسندگی اوست؛ امین رامین بیشتر به خاطر وعظ‌های صوتی و تصویری و پادکست‌هایش در اینترنت معروف بوده و یکی از معروف‌ترین مترجمان ادبیات کلاسیک شیعی به زبان روسی است.

تئولوژی نوین

نویسنده: حیدر جمال، منتشر شده در مسکو انتشارات «اِکسمو» با شمارگامن هزار نسخه و ۵۹۲ صفحه. «حیدر جمال» (۱۹۴۷-۲۰۱۶) متفکر مسلمانی است که میراث او به طور فعال توسط شاگردان وفادارش بازنشر می‌شود. وی شخصیتی بحث‌برانگیز در جامعه مسلمانان در دوره پس از شوروی بود که نمی‌توان براساس دیدگاه‌هایش او را به گروه خاصی مثلاً شیعه (خاستگاه)، صوفی‌ها و یا وهابیونی که خودش با آنها همدردی می‌کرد منسوب دانست. نام کتاب به خوبی بازتاب دهنده ماهیت دیدگاه‌های جمال است که باعث ایجاد جنبش مذهبی جدیدی در محل تلاقی اسلام، باطن‌گرایی و سوسیالیسم شد. در این کتاب سخنرانی‌های طولانی او بین سال‌های ۱۹۹۸-۲۰۰۵ گردآوری شده است که نه در مسجد یا دانشگاهی اسلامی بلکه در «دانشگاه دولتی مسکو» ایراد شده‌اند.

اسلام؛ عقیده، عبادت، اخلاق، قانون

نویسنده: راویل عین‌الدین، منتشر شده در مسکو خانه نشر «مدینه» با شمارگان ۱۰ هزار نسخه و ۵۱۲ صفحه. «راویل عین‌الدین» رییس «اداره دینی مسلمانان روسیه» در این کتاب به شکلی قابل فهم درباره عقیده اسلامی توضیح داده و به شرح اصول شریعت (عبادت)، اخلاق (نیکی و احسان) و حقوق (شریعت) می‌پردازد. نویسنده آن را در چارچوب مکتب دینی و حقوقی «حنفی-ماتُریدی» ارایه می‌کند ولی سعی دارد آن را به نحوی شرح دهد که اطلاعات برای مخاطبان دیگر مثل مسلمانان سایر مذاهب هم قابل‌استفاده باشد. برخلاف آنچه اغلب در آثار سایر رجل مذهبی دیده می‌شود که گاهی به شکل ضرب‌الاجلی و بدون هیچ انعطافی از نقطه‌نظر خودشان دفاع می‌کنند، سبک بیان این کتاب ملایم و غیرتهاجمی است.

(برای) دو نفر

نویسنده: رینات آختیاموف، منتشر شده در مسکو انتشارات «داری کنیگی» در ۱۰۸ صفحه. رُمان امام مسجد شهر «کامنکا» منطقه «پنزا» قطعاً غیرمنتظره‌ترین کتابی بوده که تا به امروز نوشته شده است. این کتاب با عناصری از یک اتوبیوگرافی در زمره متون ادبی قرار می‌گیرد ضمن اینکه تاکنون کسی از روحانیون مسلمان در ژانر نثر عاشقانه و رمانتیک مطلبی ننوشته بود. کتاب ظرف یکسال به چاپ دوم رسید: در چاپ اول نسخه اصلی با تیراژ ۵۰۰ و در دومین چاپ، نسخه ویرایش شده با تیراژ ۷۵۰ تایی منتشر شد. صرف‌نظراز خاص بودن خود ژانر، با این حال مقابل ما نمونه‌ای غیرمتعارف از ادبیات اروتیک در جامعه اسلام قرار دارد که توسط یک امام نوشته شده است.

نویسنده، فروش این کتاب را به درخواست رهبران مذهبی به خاطر محتوای مغایر با موازین اسلامی متوقف کرد.

روانشناسی: گفتمان اسلامی

نویسنده: اُلگا پاولوا. منتشر شده در مسکو، انتشارات «انجمن کمک‌های روانشناسی به مسلمانان، مرکز «الوسطیه-اعتدال» با شمارگان هزار نسخه و ۲۰۸ صفحه. تک‌نگاری «اُلگا پاولوا» (نماینده انجمن کمک‌های روانشناختی به مسلمانان) بر مبنای قرآن و سنت و با تکیه بر آثار اسلامی دوره‌های مختلف نوشته شده است. این کتاب ویژگی‌های مختلف مشاوره روانشناختی برای مسلمانان در روسیه و خارج از روسیه را توضیح می‌دهد. اهمیت کتاب در میان‌رشته‌ای بودن کتاب آن است و نمونه‌ای از تلفیق روانشناسی و الهیات محسوب می‌شود.