بازیابی مفاهیم و مصادیق عاشورایی و بیان آن به زبان تئاتر ویژه کودک و نوجوان

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) پرداخت مستقیم به واقعه عاشورا در قالب تولیدات نمایشی، صرفنظر از فرهنگسازی آن و اینکه دربردارنده مفاهیم عمیق انسانی و ارزشی است، به جهت آنکه در مواجهه با یک فاجعه بزرگ بشری قرار داریم اگرچه در بدو امر برای مخاطب بزرگسال امری رایج و متداول تلقی می‌شود اما اثر تولیدی چندان مناسب دنیای پرعاطفه و به دور از خشونت کودکان و نوجوانان نیست.

از سویی دیگر، از آنجا که این واقعه به عنوان بزرگترین رویداد فرهنگساز تاریخ بشری مطرح است، می‌توان با تولید آثار فرهنگی و هنری و به ویژه تئاتر غالباً به شکل غیرمستقیم و یا حتی فارغ از مقطع واقعه جانگداز کربلا، آثاری را تولید کرد و آن را در معرض تماشای قشر کودک و نوجوان قرار داد.

با این فرض، مقوله‌ای مطرح می‌شود تحت عنوان «مناسب‌سازی واقعه تاریخی عاشورا» و یا دستمایه قرار دادن برخی مفاهیم و مضامین انسانی و ارزشی آن برای تولید آثار نمایشی ویژه کودک و نوجوان و اینکه باید در این روند از چه شیوه‌ای استفاده کرد و چه مؤلفه‌هایی را در نظر داشت؟

مهدی سیم‌ریز، نویسنده و کارگردان تئاتر کودک و نوجوان از جمله هنرمندانی است که با توجه به سابقه هنری در این عرصه با او در مورد چگونگی تولید آثار نمایشی عاشورایی ویژه کودک و نوجوان به گفت‌و‌گو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.

سیم‌ریز، کارنامه پرباری در حوزه تولید، نگارش و کارگردانی آثار نمایشی دینی کودک و نوجوان به ویژه نمایش‌های رضوی دارد و در چند دوره جشنواره تئاتر کودک و نوجوان رضوی «ضامن آهو» به عنوان کارگردان برگزیده انتخاب شده است.

ـ با توجه به خشونت حاکم بر فضای رویدادهای رخ داده در کربلا و شهادت امام حسین(ع) و جمعی از یاران ایشان و همچنین وقایع بعد از آن یعنی به اسارت رفتن زنان و بچه‌ها و رفتار غیرانسانی که با آنها در کوفه و شام شد. به نظر می‌رسد که در حوزه کودک و نوجوان نتوان اثر نمایشی را مبتنی بر پرداخت مستقیم این وقایع تولید کرد، نظر شما چیست؟

وقایع خونبار کربلا مربوط به یک مقطع زمانی صبح تا عصر روز عاشوراست و البته پس از آن که همانطور که به درستی اشاره کردید، شاهد صحنه‌های رقت‌بار و دلخراشی از سر نیزه کردن سرهای شهدا، تاختن اسب بر پیکر مطهر ایشان و به آتش‌کشیدن خیمه‌ها، اسارت و جسارت به خاندان اهل بیت(ع) در دارالاماره کوفه و بارگاه یزید هستیم.

با این تفاصیل مبحث تولید آثار نمایشی ویژه کودک و نوجوان پیرامون فرهنگ عاشورا با این فرض که قصد پرداخت مستقیم به آن داشته باشیم را می‌توان محدود و منحصر به پیش از واقعه کرد، صحنه‌هایی سرشار از رشادت، از جان‌گذشتگی، مهرورزی، ایمان به خدا و بسیار چیزهای دیگر که در صورت نگاهی درست می‌تواند برای نسل کودک آموزنده و برای نوجوانان فرهنگساز برای زندگی آینده آنها باشد.

حتی اگر قرار است فرازهایی از زندگی افرادی که در واقعه کربلا حضور داشته‌اند را نیز به شکل دراماتیک بپردازیم، در مواجهه با مخاطب کودک و نوجوان می‌توان پیرامون شخصیت‌هایی از عاشورا این اقدام را صورت داد؛ قطعاً مقطع کوتاه زندگی حضرت علی اصغر(ع)، حضرت رقیه(س)، عبدالله بن حسن(ع) و یا حتی قاسم بن حسن(ع) تا پیش از واقعه کربلا در صورت تبدیل شدن به آثار نمایشی برای مخاطب کودک و نوجوان جذاب و آموزنده خواهد بود.

ـ اگر خواسته باشیم مفاهیم و مصادیقی از عاشورا را اقتباس کنیم و آنها را دستمایه تولید یک اثر نمایشی قرار دهیم؛ آیا می‌توان این ادعا را داشت که اثر عاشورایی در حوزه کودک و نوجوان تولید کرده‌ایم؟

بله، عاشورا هرچند که یک واقعه تاریخی است اما یک مکتب انسان‌ساز و فرهنگساز است و دلیل آنکه تاکنون با همان قوت و اقتدار به آن پرداخته می‌شود این است که همواره پیامی انسانی و الهی برای همه ادوار و نسل‌ها داشته و دارد، بسیاری از مسائلی که در این واقعه از سوی امام حسین(ع) به آن توصیه شده است می‌تواند دستمایه تولید اثر نمایشی حتی در حال و هوای امروزی و معاصر باشد، درس حریت و آزادگی، زیربار ذلت نرفتن و مقاومت در برابر تمامی مظاهر تلقی نادرست از دین و انحرافاتی که در آن ممکن است به وجود آید و مسائلی دیگر که البته تا اینجا به اهتمام دوستان کارهایی به این شکل در ژانر کودک و نوجوان تولید شده است.

ـ تولید این آثار حکم آثار نمایشی دینی را پیدا می‌کند و شاید به جهت پرداخت مصداقی نتوان به آنها نمایش عاشورایی اطلاق کرد، درست است؟

گاهی می‌توان حتی به فرض چنین پرداختی در فرازهایی از نمایش اشاره و رجعتی تاریخی به اصل واقعه داشت تا هم مخاطب متوجه شود که مثلاً این توصیه‌ای که به زبان نمایشی به آن تأکید شده است چه سرمنشأیی دارد و هم اینکه به این واسطه چندان هم از موضوع پرداختن به عاشورا دور نمانیم.

به طور مثال یکی از نکات مورد توجه که توصیه امام حسن(ع) است اقامه نماز آن هم نماز اول وقت است که به ویژه برای نسل کودک و نوجوان باید پرداختی جدی در این عصر و روزگار داشت، چه اشکالی دارد به فرض استفاده از زبان محاوره‌ای و در قالب یک داستان امروزی علاوه بر تأکید بر این موضوع در جریان قصه‌پردازی، کارگردان در ساختار روایی خود نقبی هم به ظهر عاشورا و اقامه نماز جماعت توسط امام حسین(ع) بزند که در کوران جنگ و مصایبی که بر آن حضرت واقع شد اما نماز اول وقت را هیچگاه ترک نکردند.