تدبیری که می‌تواند مانع مهاجرت بسیاری از نخبگان شود/ آنچه موجب رنجش نیروهای خلاق می‌شود

مهدی تقوی رفسنجانی عضو هیات علمی دانشگاه و دکترای علوم  سیاسی در گفت وگو با خبرنگار تشکل‌های دانشگاهی خبرگزاری فارس گفت: هرساله مقام معظم رهبری در دیدار با نخبگان علمی کشور ضمن تقدیر و تشکر از مجاهدت جوانان نخبه در عرصه علم و فناوری توصیه‌ها و رهنمودهایی خطاب به آنان و همچنین مسئولین و آحاد ملت ایران دارند که می‌تواند نقشه راهی برای آینده کشور باشد.

وی افزود: رهبر معظم انقلاب با اشاره به نقش تاریخی استعمار در نخبه‌کشی و انکار توانایی‌های ملت و ایجاد غفلت از پرداختن جوامع جهان سوم به ریشه‌های عقب‌ماندگی و حل مشکلات داخلی به موضوع غارت پس از غفلت می‌پردازند که به نوعی هدف اصلی استعمار نیز محسوب می‌شود.

این استاد دانشگاه تاکید کرد: معظم‌له در ادامه به موضوع مهاجرت نخبگان اشاره نموده و فرمودند که تشویق جوانان به ترک کشور خیانتی است که نه به نفع کشور و نه به نفع خود جوان است. بحث مهاجرت نخبگان یا به تعبیر معروف فرار مغزها یکی از موضوعات جدی و قدیمی است که همواره نقل محافل سیاسی و علمی بوده‌است به‌نحوی‌که در یافتن علت این پدیده و سهم حاکمیت و جامعه نخبگی همواره شاهد پرتاب توپ قصور و تقصیر در زمین یکدیگر هستیم از یک‌سو برخی مسئولان و متولیان توسعه علمی کشور با ایجاد موانع قانونی به‌زعم خود سعی در جلوگیری از فرار نخبگان می کنند در حالی که چنین امری هیچ‌گاه مانع از مهاجرت نخبگان نبوده و نخواهد شد.

وی ادامه داد: از سوی دیگر بسیاری از جوانان و نیروهای علمی کشور با مشاهده برخی بی‌مهری‌ها از سوی مسئولان و نبود جاذبه‌ها و بستر مناسب برای فعالیت علمی و زندگی مطابق با انتظار، حاکمیت را تهدید به مهاجرت بی‌بازگشت از کشور می کنند. به‌نظر می‌رسد لازم است برای حل این مشکل و استفاده حداکثری از ظرفیت عظیم نخبگانی و استعدادهای علمی کم‌نظیر جوانان ایرانی در جهت  رشد و آبادانی کشور و عبور از مرزهای دانش جهانی به سمت تشکیل تمدن نوین اسلامی چند اقدام بایسته انجام گیرد.

تقوی یادآور شد: نکته اول دستیابی به بانک اطلاعات جامع وضعیت نخبگان و قبول آمارهای مهاجرت نخبگانی به‌مثابه یک واقعیت است انکار واقعیت مهاجرت نیروهای مستعد علمی از کشور و یا تلاش برای توجیه این واقعیت تلخ کمکی به حل مساله نمی‌کند.

این استاد دانشگاه ادامه داد: اقدام لازم بعد شنیدن  نظرات و  انتقادات و پیشنهادات نخبگان درباره مسائل و مشکلات آن‌ها در مسیر تولید علم است موضوعی که هرساله مقام معظم رهبری با صرف وقت مناسب برای شنیدن سخنان نخبگان و استفاده از راهکارهای پیشنهادی آنان و ارجاع به مسئولان ذی‌ربط به آن اهتمام می‌ورزند.

وی افزود: اقدام سوم بسیج امکانات کشور برای مانع زدایی از تولید علم همراه با بیان محدودیت‌ها و شرایط خاص کشور در جهت تامین انتظارات به‌حق نخبگان علمی است یقیناً این مهم صرفاً از راه گفت‌وگو و تشکیل جلسات متعدد و پیوسته با نخبگان از سوی مسئولان عالی‌رتبه نظام و متولیان امر تحقیق و توسعه میسر می‌گردد.

این استاد دانشگاه تاکید کرد: اقدام چهارم تقویت غیرت و همیت دینی و ملی در میان آحاد جامعه به‌ویژه جوانان به منظور تعمیق وفاداری به میهن اسلامی است بدیهی است  این کار با فرهنگ‌سازی مناسب از دوران کودکی و آموزش صحیح از سوی والدین معلمان و اساتید دانشگاه انجام‌پذیر خواهد بود.

وی اضافه کرد: دستورات اکید اسلام در خصوص خدمات علمی در راستای تقویت جبهه اسلام و نظام اسلامی مؤید لزوم این فرهنگ‌سازی است براین اساس پرواضح است ایران اسلامی به‌عنوان پرچم‌دار تمدن نوین اسلامی در اولویت این خدمت‌رسانی به شمار خواهد رفت.

وی تصریح کرد: طبق تحقیقات انجام‌شده فرار مغزها معلول عوامل متعددی است که برخی از مهم‌ترین آن‌ها نرخ بیکاری، دستمزد نیروی کار، شکاف شاخص رفاهی بین ایران و کشورهای پیشرفته است و در ردیف‌های بعدی موضوع رعایت حقوق شهروندی، فساد و بروکراسی پیچیده اداری به عنوان عوامل بعدی تاثیرگذار بر این پدیده به شمار می رود.

تقوی گفت: باید در نظر داشت که گسترش سیل مهاجرت نخبگان از کشورهای درحال توسعه‌ باعث می‌شود که این کشورها توان بهره‌گیری از علم و فناوری روز را از دست داده و این روند بر تولید صادرات و توان رقابت بنگاه‌های اقتصادی اثر منفی خواهد گذاشت و این مسئله نه‌تنها کمکی به مشکل موجود نمی‌کند که وضع توسعه کشور را بغرنج‌تر نیز خواهد کرد باید در نظر داشت که با مهاجرت دائمی هر خانواده‌ای مستعد ایرانی به کشورهای پیشرفته شاهد تکثیر ژن‌های هوشمند در آن کشور و کمک به رشد و پیشرفت بیشتر آن‌ها در آینده خواهیم بود.

این استاد دانشگاه افزود: یکی از مسائلی که بر مهاجرت نخبگان دامن می‌زند و رهبری معظم نیز بر آن تأکید نموده‌اند تشویق به مهاجرت نخبگان از سوی افراد مؤثر و متنفذ است که گاه  از روی دلسوزی و گاه از سر عناد رخ می‌دهد. باید در نظر داشت راه انداختن موج شدید رقابت برای رفتن از کشور با ایجاد این نگرانی که ماندن در کشور نشانگر تحجر و عقب‌ماندگی است نخبه ما را در تصمیم‌گیری دچار اشتباه و نسبت به واکنش در برابر آن بی اختیار می‌کند.

وی گفت: تجربه مهاجرت بسیاری از نخبگان نشانگر آن است که بسیاری با درک اشتباه در تصمیم به مهاجرت خواهان بازگشت به کشور می‌شود درحالی‌که با از دست دادن فرصت‌های داخلی دیگر انگیزه و امیدی به بازگشت باقی نمی‌ماند. نکته‌ لطیف مقام معظم رهبری در خصوص تشویق به ترک کشور و ظلم به جوان و خیانت به کشور در همین دو مطلب اخیر نهفته‌است.

تقوی تاکید کرد:  به‌نظر می‌رسد برای حل مشکل مزبور باید به‌دنبال راه‌حل‌های جایگزین و پیشنهادات سازنده بود تا ضمن تامین نیاز جوانان به استفاده از تجربه علمی کشورهای پیشرفته کشورمان نیز از ثمرات تلاش‌های علمی نخبگان خود به‌نحو احسن بهره‌مند گردد.

وی اظهار داشت: ایجاد فرصت‌های تحصیلی برای نخبگان و کمک به آن‌ها در حضور یافتن در کنگره‌ها و همایش‌ها و راه‌اندازی سفرهای علمی برای بازدیدهای دوره‌ای از مراکز علمی و دانشگاه‌ها یکی از اقدامات در جهت جایگزینی بحث مهاجرت به شمار می‌آید.

تقوی اضافه کرد: از سوی دیگر اگر به همان میزان که مهاجرت نخبگان در برخی علوم بواسطه نیاز به استفاده از دانش و تجربه آنان وجود دارد بتوان به همان میزان جذب نخبگان خارجی در علوم دیگر که برای آنان جاذبه دارد- و کم‌ هم نیست -داشته‌باشیم این تبادل نخبگان پدیده‌ای مبارک و مورد تأیید عقل و تجربه و شرع می باشد؛ چراکه تبادل نخبگان هم‌اکنون در کشورهای پیشرفته کاملاً معمول بوده و هرگز یک ضایعه بشمار نمی‌رود.

این استاد دانشگاه اضافه کرد: نکته دیگر آن است که عده‌ای از نخبگان از موانع تحقیق و عدم امکانات کافی در کشور برای پژوهش سخن می‌گویند. مقام معظم رهبری در این بار فرمودند که جوان نخبه باید با سختی‌ها بسازد و گاهی اوقات لازم است که با موانع مبارزه کند به‌نحوی‌که نباید با دیدن موانع بلافاصله از ادامه کار دلسرد شود چراکه به تعبیر معظم له ایستادگی در برابر مشکلات و تلاش برای رفع آن خود بخشی از شکر نعمت نخبگی و استعداد ذاتی خداوندی است.

وی گفت: این نکته را باید افزود که اصولاً نخبگی صرفاً در حوزه پژوهش هم نیست و از این حوزه مهم‌تر حوزه آموزش و فرهنگ است که بستر فعالیت آن در کشور برای علاقه‌مندان بحمدالله به‌طور کامل فراهم است. جوانان نخبه ما قبل‌از هر تصمیمی در خصوص ترک کشور لازم است ابتدا دانشگاه‌های دنیا را ببینند و شرایط اجتماعی فرهنگی کشور هدف را بدانند تا خدای‌ناکرده دچار هیجانات مهاجرت از کشور نشوند. این‌جا است که نقش اساتید و دلسوزان آگاه به‌ویژه کسانی که تجربه اقامت در آن کشورها را دارند در ارائه اطلاعات صحیح و دادن یک تصویر مطابق با واقع از مشکلات و پیامدهای احتمالی مهاجرت بی‌بازگشت به جوانان و نخبگان علمی کاملاً برجسته و ضروری می‌نماید.

تقوی در پایان خطاب به مسئولان و دولت‌مردانی که به چیزی جز پیشرفت و آبادانی کشور و استفاده از ظرفیت عظیم نخبگانی در راه اعتلای کشور نمی اندیشند، اظهار داشت: بزرگ‌ترین چیزی که نخبگان علمی را رنج می‌دهد عدم شایسته‌سالاری در اعطای فرصت‌های سیاسی‌اقتصادی و اجتماعی است و اگر همین یک مسئله به‌درستی تدبیر و حل شود به‌طور قطع جلوی مهاجرت جمع عظیمی از نیروهای مستعد و خلاق کشور گرفته خواهد شد و به تبع آن با اتکاء به این ظرفیت عظیم نیروهای علمی شاهد گام‌های بلند توسعه و تعالی به سمت تحقق آرمان تمدن نوین اسلامی خواهیم بود.