یاقوت‌هایی که به زندگی معنا می‌بخشند/مهاجرت‌های معکوس بعد از ۲۵ سال به «روار»+فیلم و عکس

خبرگزاری فارس کردستان/شیرین مرادی؛ لبخند زیبای آفرینش بر لبان طبیعت زیبا و دلربای اورامان آرامش و آسایش لحظات را بر آراستگی و آسودگی به یک آشنایی ماندگار مبدل می‌کند و کلام نوازشگر طبیعت کوهستانی این منطقه زیر سایه‌سار درختان انار با تمام بضاعتش عشق را در معنای راستین به مهمانان هدیه می‌کند.

اینجا اورامان است سرزمین یاقوت‌های سرخ منطقه‌ای زیبا و بکر که زبانزد خاص و عام است، سرزمین تاریخی و کهنی که تمدنی به درازای ۷ هزار سال دارد و از وجب به وجب خاک کوهستانی و صعب‌العبورش یاقوت بهشتی می‌روید همانجا که نام قطب‌ اصلی تولید انار کردستان را یدک می‌کشد و انارهای ترش و شیرینش شهره جهانی دارد.

فصل انار است، زمین خوان کرمش را به روی مردمان سخت‌کوش این دیار با مهربانی گشوده است، درختان انار به بار نشسته و لبخند زیبای یاقوت‌های سرخ بر درختان شکفته است.

هر ساله اواخر مهرماه از فصل برگ‌ریزان فصل برداشت انار در منطقه اورامان آغاز می‌شود و شکفتن لبخند دانه‌های بهشتی در دامن هزار رنگ این منطقه دل مردمان این دیار را شاد می‌کند.

همت بلند فرهاد

مسیر خاکی روستای دگاگا را به سمت انارستان آقای فرهاد کریمی در پیش می‌گیریم، جوان است ولی با تجربه، زمین دیم موروثی را به باغی زیبا و پرثمر تبدیل کرده است.

تا همین چند سال پیش کارگری ساده در تهران بود همراه خانواده در اتاقی کوچک روزگار می‌گذارند، تا اینکه تصمیم به بازگشت گرفت و به سراغ متولیان جهاد کشاورزی سروآباد رفت.

زمین‌های دیم مورثی پدرش به او رسیده بود، زمین‌هایی که در آن وضعیت درآمد چندانی نداشت این بود که تصمیم گرفت آن را به باغ تبدیل کند و با حمایت و راهنمایی‌ صاحب نظران و جهاد کشاورزی توانست پایه‌های این باغ زیبا را که هر گوشه‌ای از آن را به محصولی اختصاص داده بگذارد.

بخش زیادی از باغ را انارستان زیبا و پرثمر تشکیل می‌دهد، تا چشم کار می‌کند درختانی است که شاخ برگ‌هایشان پر از انارهای بزرگ و شیرینی است که برخی‌ها از شیرینی خود شکفته‌اند.

آقا فرهاد روزهای سختی را در تهران و سایر شهرها پشت سر گذاشته، می‌گوید؛ در تهران به من گفتند مگر در شهر و دیار خودت زمین نداری که اینجا کارگری می‌کنی و این تلنگری برای بازگشت هدفمند برای خود و خانواده‌ام شد. بلاخره بازگشتیم می‌دانستم کار سختی در پیش داریم، اما راهی بود که با امید انتخاب کردیم و خوشبختانه نتیجه بسیار مثبتی داشت.

۴۰۰ درخت اصله انار، ۲۰۰ اصله درخت انجیر و نزدیک به ۱۰۰ اصله درخت سایر محصولات در این باغستان وجود دارد، سطح زیرکشت انارستان یک هکتار و عمر آن حدود ۱۰ سال است.

سال گذشته ۱٫۵ تن انار برداشت کردیم، برآورد امسال برداشت حداقل ۳ تن انار است. برنامه زیادی دارم، فراوری محصول تولید شده و عرضه آن هدف بعدی من خواهد بود البته اگر حمایت وجود داشته باشد چرا که بدون حمایت و آسان کاری متولیان امر این مهم عملیاتی نخواهد شد.

سال گذشته ۱٫۵ تن انار برداشت کردیم، برآورد امسال ما حداقل ۳ تن  است

 

اگر در زمینه صدور مجوز برداشت آب از سوی متولیان امر اسانی کاری‌های لازم صورت بگیرد زمینه اشتغال‌زایی برای چند نفر دیگر فراهم خواهد شد.

یکی از مهم‌ترین موانع ما در توسعه باغات، محدودیت‌هایی است که در زمینه برداشت آب وجود دارد، اگر ملاحظه بفرمایید روان‌آب بسیار خوبی در پایین‌دست باغات داریم که در صورت حمایت متولیان امر و  آسان کاری در این حوزه می‌توانیم مابقی اراضی را هم احیا کنیم.

جوانان زیادی در این روستا به ایجاد چنین باغات تمایل دارند، اما برخی موانع و محدودیت‌ها در صدور مجوز و غیره موجب شده برای کارگری به شهرهای دور و نزدیک مهاجرت کنند.

سایت ۱۳۸ هکتاری باغات انار در روستای «روار» 

۱٫۵ ساعت مسیر آسفالته و خاکی ـ سنگی صعب‌العبور ـ از دگاگا به سمت روستای «روار» را در پیش می‌گیریم، این روستا در منتهی‌الیه سمت شرقی دریاچه سد داریان قرار دارد. این دریاچه در دره طویلی در بستر رود سیروان شکل گرفته است.

به دلیل سختی و صعب‌العبوربودن مسیر، خودرو خود را در دگاگا در مکانی پارک کردیم و با خودرو کاپرای جهاد کشاورزی به روستای روار رفتیم.

تا قبل از آبگیری سد داریان، روستای روار یک روستا با معماری پلکانی در شیب کوه در مجاورت رود سیروان بود ولی با آبگیری سد داریان در سال ۹۴ ، این روستای پلکانی به زیر آب رفت و اهالی بعدها خانه‌هایی در بالادست روستا ساختند.

سد داریان بر روستا و باغات و جنگل و آثار تاریخی منطقه هورامان کردستان خسارت زیادی وارد کرد، ولی زیبایی ویژه‌ای را در این منطقه آفریده است و در حال حاضر حمل و نقل مابین روستای روار با روستاهای دیگر جنب دریاچه مانند سلین و ناو بوسیله قایق موتوری انجام می‌شود.

زمین‌های دیم و بلااستفاده روستا الان به انارستان‌های زیبایی تبدیل شده که زیبایی آنها چشم هر بیننده‌ای را به تحسین خالق هستی و تقدیر از دستان زحمت‌کش مردمان این روستا وا می‌دارد. اجرای طرح توسعه باغات انار در روستای روار اتفاق بسیار خوبی بود که موجب احیای این روستا و مهاجرت قابل توجه روستائیان به روستا شد، انارستان‌های این روستا داستان دیگری دارد، داستان زیبای تولید و مهاجرت معکوس، که بسیاری از اهالی مهاجر این روستا بعد از اجرای طرح توسعه باغات انار به روستا بازگشته‌اند و اکنون همه امروز در عرصه تولید نقش‌آفرینی می‌کنند.

پیش‌بینی برداشت ۳۰ تن انار 

انارستان کاک بهاءالدین ۷۳ ساله و دایه طوبی اولین مقصدمان در این روستا است، اگرچه طرح توسعه باغات سال ۹۰ شروع شده ولی انارستان این پیرمرد سختکوش چندین سال بعد یعنی سال ۹۳ کلید خورده است، باغستان بسیار زیبا در دل کوه‌های سر به فلک‌ کشیده روستای تاریخی روار.

کاک بهاءالدین همچون جوانی تازه نفس در بین درختان انار در جست و خیز است در حالی که انارهای ترک خورده را از درخت جدا می‌کند، می‌گوید: زمینی که الان به این انارستان تبدیل شده به خاطر فاصله‌ای که از آب داشت زمانی دیم بود، بیشتر گندم می‌کاشتیم کار سخت بود بچه‌ها که تشکیل زندگی دادند دیگر توان و انگیزه‌ای برای ماندن در روستا را نداشتیم این بود ما هم به مریوان مهاجرت کردیم، اجرای طرح توسعه باغات در سروآباد انگیزه‌ای بود که ما را بعد از ۱۵ سال مهاجرت و شهرنشینی دوباره به روستا بازگرداند، البته ما جزء آخرین کسانی بودیم که از این طرح متنعم شدیم.

اجرای طرح توسعه باغات در روار ما را بعد از ۱۵ سال مهاجرت و شهرنشینی دوباره به روستا بازگرداند

 

اوایل کار قبول نمی‌کردند فاصله ما از آب زیاد بود اما با همراهی و تلاشی که دهیار انجام داد خوشبختانه طرح در اراضی دیم ما هم اجرا شد و زمینی که تقریبا بیش از ۱۵ تا ۲۰ سال بلااستفاده مانده بود به این انارستان زیبا و پربرکت تبدیل شده است.

۵۵۰ اصله درخت انار در این انارستان وجود دارد، سال گذشته ۲۵ تن محصول کاملا ارگانیک برداشت کردیم و پیش‌بینی امسال حدود ۳۰ تن است، ظرفیت توسعه باغ وجود دارد که در صورت حمایت دولت زمینه توسعه آن و اشتغالزایی و درآمدزایی بیشتر برای مردم روستا فراهم خواهد شد.عمر انارستان من ۵ سال است، سایر باغات تقریبا عمری ۱۰ ساله دارند و الان کاملا به ثمر نشسته‌اند، اما انارستان ما هنوز در اول راه است تا رسیدن به بهره فعلا راه داریم هر روز به همراه همسرم تلاش می‌کنیم کار سخت است اما زندگی در این طبیعت و میان این همه زیبایی خستگی را از یاد انسان می‌برد.

فصل برداشت است و تا چند روز دیگر انارها را برای عرضه به بازار می‌چینیم و براساس درجه‌بندی بسته‌بندی و راهی بازار می‌کنیم، بچه‌ها در فصل برداشت به کمک می‌آیند.

امسال دومین سال است که درخت‌ها به بار نشسته است. اگرچه امسال با خشکسالی مواجه بودیم اما به شکرانه خدا وضع تولید بد نیست اما مقداری از محصول به خاطر گرمای شدید آفتاب سوختگی دارد و در مجموع راضی هستیم.

یکی از مشکلات جدی تولیدکنندگان در روستای روار موضوع جاده دسترسی نامناسب است که مسیر رسیدن محصول را به بازار با مشکل و کندی مواجه کرده است، این طرح ارزشمند در این روستا اجرا شده است محصول با کیفیت تولید می‌شود دوست داریم این محصول بدون واسطه با قیمت بسیار منصفانه از دست تولیدکننده به مصرف کننده برسد و دست دلالان کوتاه شود.

رب انار

دانه‌های یاقوت بهشتی با کوبیدن چوب در میان انگشتان دایه طوبی به پایین می‌خزد و در کنار هم قرار می‌گیرند تا سرنوشت تازه‌ای را تجربه کنند.

دایه طوبی با مهربانی و گویش زیبای هوارمی در کنار دیگ بار گذاشته رب انار پذیرایمان می‌شود و می‌گوید: هر سال با آغاز فصل برداشت انار بانوان روستا بساط درست کردن رب انار را مهیا می‌کنند انارهای ترک خورده و یا خیلی ریز دان می‌شود و آب از هسته جدا می‌شود و در دیگ‌ها بزرگ ساعت‌ها روی حرارت زیاد به رب انار تبدیل می‌شود.

رب‌انار درآمد خوبی برای ما دارد البته زحمتش هم خیلی زیاد است، آخرین کار کشاورزی در باغات اورامان چیدن انار و تبدیل آن به رب انار است.

بیشتر همراه همسرم کار می‌کنیم بچه‌هایمان در شهر مریوان زندگی می‌کنند مسیر صعب‌العبور است و به خاطر همین بچه‌ها دیر به دیر می‌توانند سر بزنند هر وقت می‌آیند کمکمان می‌کنند.

سه تا چهار سال است مشغول کار هستیم تا به اینجا رسیده‌ها ۵ پسر و ۳ دختر دارم همگی مریوان زندگی می‌کنند، بعضی اوقات می آیند و کمک حالمان می‌شوند کمکمان می‌کنند اما دور بودن روستا از شهر مقداری رفت و آمد را برایشان سخت کرده است.

بازگشت بعد از ۲۵ سال شهرنشینی به روستا

کاک محمد دل‌آرام هم یکی دیگر از باغداران روستای روار است، وی سال ۹۰ و پس از ۲۵ سال زندگی شهرنشینی به روستا بازگشت و اولین قدم برای ایجاد این باغ برداشت، ۸۰۰ درخت انار تنها بخشی از این باغ بزرگ است که پیش‌بینی می‌کند امسال ۵۰ تن انار از آن برداشت کند.

سودی که دلالان از دسترنج کشاورزان این منطقه به جیب می‌زنند چند برابر خود تولیدکنندگان است.می‌گوید: ۱۰ سال است به همراه همسرم در این باغ تلاش می‌کنیم مشکل اصلی ما راه دسترسی است، نامناسب بودن راه روستا موجب شده محصولات خوب این روستا با کمترین قیمت از ما خریداری کنند، به تعبیری دیگر، سودی که دلالان از دسترنج کشاورزان این منطقه به جیب می‌زنند چند برابر خود تولیدکنندگان است و این ظلم بزرگی است که تنها به خاطر نبوده مسیر دسترسی مناسب به ما روا می‌رود.

وی از مسئولان انتظار دارد در سالی که از سوی رهبر انقلاب به عنوان سال «تولید، پشتیبانی‌ها، مانع‌زدایی‌ها» نام‌گذاری شده موانع را از سر مسیر تولیدکنندگان بردارند، اولویت در بهسازی جاده‌های روستایی باید با مناطقی باشد که ظرفیت اشتغال و تولید در آنها وجود دارد ما به امید به روستا برگشته و الان مشغول کار و تلاش هستیم این انتظار زیادی نیست که بازار مناسب برای محصول با کیفیتی که تولید می‌کنیم فراهم شود.

دایه سعادت هم از دلخوشی‌هایی می‌گوید که بعد از بازگشت به روستا برای او و همسرش ایجاد شده و گشت و گزار در باغ‌های روستا در کنار آب و هوای مناسب را نعمت الهی می‌داند که حاصل هدایت درست جهاد کشاورزی در اجرای طرح توسعه باغات در این منطقه و عزم و اراده خود و همسرش می‌داند.

می‌گوید: کار کشاورزی سخت است، زندگی شهری به مراتب آسان‌تر از زندگی روستایی و کارهایی کشاورزی است، اما من و همسرم به این کار و تلاش خوشحال هستیم، ۵ پسر و یک دختر داریم، همگی در شهر زندگی می‌کنند ولی ما زندگی در روستا و در دل طبیعت را دوست داریم به همین خاطر تمام سختی‌های آن را هم به جان می‌خریم.

امسال هوا گرم بود و بارندگی نداشتیم، ولی به لطف و رحمت الهی با وجود تمام این مشکلات محصول بسیار خوبی را داشته‌ایم که امیدواریم با قیمت مناسب روانه بازار کنیم.

برداشت ۷۲۰۰ تن انار در سروآباد

مدیر جهاد کشاورزی شهرستان سروآباد می‌گوید: در این شهرستان ۴۴۰ هکتار باغات انار با متوسط عملکرد ۱۸ تن در سال حدود ۷ هزار و ۲۰۰ تن انار روانه بازار می‌کنیم.

اسماعیل منوچهری افزود: بیشترین باغات و انارستان‌ها در روستاهای منطقه اورامان و ژاوه‌رود قرار دارد، اما دو سایت باغی شامل سایت ۳۰ هکتاری «دله‌مرز» و سایت ۱۳۰ هکتاری «روار» داریم که مجتمع «روار»در سال ۹۰ توسط جهاد کشاورزی احداث شده است.

به گفته وی، ایستگاه پمپاژ آب و سیستم فیلتراسیون آبیاری قطره‌ای کل این مجتمع را تحت شبکه خود قرار داده که ضمن کاهش میزان مصرف آب، مدیریت آن هم تسهیل شده است.

منوچهری خاطرنشان کرد: در این مجتمع‌ها یک‌هزار و ۱۰۰ نفر مشغول کار هستند و سالانه ۲ هزار تن انار در روستای روار تولید می‌شود.

محصول انار استان کردستان برند است

مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان کردستان هم به خبرنگار فارس گفت: انار جزو محصولات مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری است، اما استان کردستان دارای اقلیم معتدل و سرد است لذا فقط در بخش‌هایی از استان از جمله شهرستان سرواباد و کامیاران که دارای اقلیم نیمه گرمسیری است شرایط پرورش انار وجود دارد.

زاهد حاجی‌میرزایی افزود: ملس، رباب، محلی اورامان، شیرین ساوه و شیشه کپ اصلی‌ترین ارقام انار تولیدی در کردستان است که به دلیل آبدار و شیرین بودن بیشتر بصورت تازه‌خوری مصرف می‌شود.

به گفته وی، انارستان‌های کردستان در دهه ۸۰ حدود ۴۰ هکتار بود که با برنامه‌ریزی‌های مختلف و اجرای طرح توسعه باغات، این میزان در حال حاضر به ۶۰۰ هکتار ارتقا پیدا کرده است.

حاجی‌میرزایی تصریح کرد: میانگین تولید در سطح باغات استان حدود ۱۸ تن در هکتار است و شهرستان سروآباد با ۸۰ درصد بیشترین سطح زیرکشت و بیشترین میزان تولید انار را در استان  به خود اختصاص داده است.

وی افزود: بیشترین باغات سطح زیر کشت انار استان مربوط به روستاهای ژیوار، بلبر، سلین و ناو است و انار تولید شده این منطقه به سنندج، کرمانشاه و تهران ارسال و با توجه به میزان تولید برابر و حتی کمتر از میزان نیاز داخل است دیگر نیازی به صادرات آن به خارج از کشور نداریم. 

مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان کردستان یادآور شد: در حال حاضر بیش از یک هزار بهره‌بردار در حوزه تولید انار در استان مشغول فعالیت هستند که بخش عمده‌ای از این بهره‌برداران شامل ۷۰۰ نفر در شهرستان سروآباد هستند.

وی عنوان کرد: ارزش افزوده انار تولیدی استان برای کشاورزان بیش از ۱۰۰ میلیارد تومان در سال است که البته این رقم باتوجه به افزایش قیمت عرضه در سال‌جاری بیشتر خواهد بود.

 ارزش افزوده انار تولید شده استان برای کشاورزان بیش از ۱۰۰ میلیارد تومان در سال است

 

وی با بیان اینکه محصول انار استان کردستان برند است گفت: با توجه به ارقام موجود اناری که در کردستان تولید می‌شود ضایعات آنچنانی ندارد و اگر مقداری هم در حین برداشت و حمل و نقل ضایع شود مردم بصورت سنتی آن را به رب انار فرآوری می‌کنند.

حاجی‌میرزایی خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه میزان تناژ تولید انار در کردستان کم است ایجاد صنایع تبدیلی در این زمینه توجیه اقتصادی ندارد.

و اما…

هورامان را خالق جهان انگار مخصوصاً آراسته است، آن همه شگفتی طبیعی و جاذبه گردشگری و طبعاً مردمان این جغرافیای مخصوص، خود نیز خالق دستاوردهای ناب بشری و صنایع دستی‌اند که هر کدام سینه‌ای دارد پر از حکایت لایه‌های زندگی بشر این دیار، در طول تاریخ پرفراز و نشیبش.

حکایت ۱۰۰ دانه یاقوت برای مردمان این سرزمین حکایت نان است، یاقوت‌های سرخی که برای به بار نشستن آن مردمان این دیار رنج‌های زیادی متحمل می‌شوند، انتظار دارند گنجی که حاصل دسترنجشان است مورد حمایت قرار گیرد تا به وسیله دلالان به تاراج نرود.

انار به همت مردمان هورامان به فرهنگی در حوزه کشاورزی تبدیل شده است و در کنار خود یادآور گردو، انجیر، انگور، بادام و بسیاری نعمات دیگر است که شاید تنها مختص هورامان نباشد اما آنچه در اورامان بدست می‌آید گل سرسبد تمام هم گونه‌های خود و تماما ارگانیک است.

نبود صنایع تبدیلی و عدم سرمایه‌گذاری در این خصوص باعث شده که حق نعمت به صورت مطلوب ادا نشود و زمینه برای بهره‌وری خلاقانه فراهم نباشد و خام‌فروشی این محصولات راه را بر فراهم آورندگان این نعمت‌های ناب مسدود کرده است.

اگرچه طی تقریبا یک دهه اخیر اتفاقات خوبی در حوزه توسعه باغات در این منطقه بسیار مستعد انجام شده است، اما ظرفیت برای توسعه این بستر فراهم است، گسترش باغات در این شهرستان مستلزم آب کافی است، هورامان محل احداث یکی از سدهای بزرگ کشور است و تخصیص درصد بیشتر از این آب به این منطقه که امروز به ثبت جهانی هم رسیده است، می‌تواند ظرفیت‌های بالقوه هورامان را هرچه بیشتر شکوفا کند و زمینه توسعه و رونق همه جانبه آن را بیش از پیش فراهم سازد.