آیین قالیشویان شهید اردهال کاشان، حماسه‌ای در امتداد کربلا

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اصفهان؛ شهادت حضرت سلطانعلی بن امام محمد باقر(علیهماالسلام) ۲۷جمادی الثانی در سال ۱۱۶ هجری قمری یعنی ۵۵ سال بعد از واقعه عاشورا در کربلا و کاملا شبیه حضرت سیدالشهدا با بریدن سر از بدن اتفاق افتاده‌است.اهالی ولایت‌مدار،مومن و متعهد فین کاشان در آن زمان پس از شنیدن خبر شهادت آن حضرت برای اینکه این امامزاده واجب التعظیم را احترام کنند پیکر مطهرش را در میان ارزنده‌ترین و گران ترین هنر دستشان یعنی قالی می‌پیچیند و تشییع می‌کنند. لذا بعد از این واقعه از آن سال تاکنون این مراسم تشییع نمادین توسط فینی‌ها همراه با در دست داشتن چوب به نمادی از سلاح مقاومت و مبارزه در برابر دشمنان کاشان و شستن فرشی که پیکر آن حضرت در آن پیچیده شده‌بوده‌ همزمان با دومین جمعه از ماه مهر برگزارمی‌شود.

این مراسم حماسی که هر سال با حال و هوای باشکوه و معنوی خاصی در بازسازی ملموس و محسوس تاریخ حماسی اردهال به‌صورت نمادین برگزارمی‌شود در فهرست آثار ناملموس و میراث معنوی یونسکو نیز به ثبت رسیده است.

 سلطانعلی فرزند بلافصل امام باقر(ع) و از امامزادگان واجب التعظیم

حضرت سلطانعلی بن امام محمد باقر (ع) یکی از امامزادگان بلافصلی است که از یک طرف فرزند امام باقر(ع) و از طرفی برادر امام صادق (ع) است و در بررسی های انجام گرفته تاریخی این امامزاده واجب التعظیم در میان تمامی امامزادگان، یگانه امامزاده بلافصلی است که دارای اسناد معتبر زندگینامه و قیام خونین اردهال است.

ارادتمندان به حضرت سلطانعلی بن امام محمد باقر (ع) ، مشهداردهال را کربلای ایران می دانند و معتقدند ثواب زیارت این امامزاده همسنگ با زیارت امام حسین(ع) در کربلا است چرا که همانند آن حضرت مظلومانه در قتلگاه سر از بدن مطهرش جداشده است بنابراین در تاریخ شیعه دو قتلگاه است یکی قتلگاه سالارشهیدان حسین ابن علی (ع) در کربلای معلی و دیگری قتلگاه این بزرگوار در ارهال است .

 قالیشویان آیین حماسی هزارساله در امتداد عاشورا

اهالی منطقه فین کاشان یک تخته قالی پیچیده شده به نماد از پیکر مطهر امامزاده را که با پارچه های سبز بسته شده است از خادمان بارگاه تحویل می گیرند و از داخل حرم امامزاده بیرون می آورند جوانان فینی با دیدن قالی به شور و هیجان می آیند و با بانگ «یا حسین ، یا حسین» برای به دست آوردن قالی،این قالی سمبل جنازه مطهر امامزاده است که در زمان شهادتش به رسم ادب و احترام توسط اهالی فین در میان قالی پیچیده شده است  به سوی آن هجوم می آورند تا آن را از بزرگان فینی تحویل گرفته و به محل شستشوی نمادین آن انتقال دهند.

قالی در طول مراسم میان انبوه چوب‌به‌دستان فینی حرکت داده می شود به طوریکه هیچکس غیر از اهالی فین حق دست زدن به قالی و حمل آن را ندارد بلکه فقط می توانند با عزاداری و سینه‌زنی قالیشویان را همراهی کند.

عده ای از اهالی فین نیز در کنار جوی آبی در صحن بقعه شاهزاده حسین(ع) در مجاورت آستان مقدس حضرت سلطان علی بن محمد باقر (ع) منتظرند تا با رسیدن قالی مراسم شستشوی نمادین را آغاز کنند.

انبوه جمعیت غیرفینی ها هم در صحن های صفا و جانبی مراسم نوحه خوانی و سینه زنی برگزار می کنند تا کار تحویل قالی و انتقال آن به بقعه شاهزاده حسین(ع) برای شستشوی نمادین انجام شود.

زمانی که فینی های حاضر در صحن صفا یک قالی پیچیده شده به نمادجسد امامزاده را از خادمان تحویل می گیرند و بر دوش می گذارند تا به سمت بقعه شاهزاده حسین(ع) پیش روند ولوله و هیجان و شکوه غریبی همراه با ذکر یاحسین(ع) یا حسین(ع)بر فضا حاکم می شود آنچنان که تو گویی این فرش که بر روی دست انبوه جمعیت عزادر موج می خورد جنازه واقعی سلطان علی بن باقر(ع) است که حامیان ولایت در تشییع این پیکر تلاش می کنند تا آن را بر دوش خود حمل کنند.

 قالی نمادی از پیکر مطهر امام  

جمعیت انبوه مشاهده‌کننده که برای شرکت در این آیین سوگواری شرکت کردند حق نزدیک شدن به اهالی فین و گرفتن قالی را ندارند و تنها می توانند با نوحه خوانی و عزاداری آنها را حمایت کنند و با دسته عزادار از اهالی روستای خاوه که با علم و کتل آیین قالی شویان را همراهی می کنند سوگواری کنند.

 حاملان قالی زمانی که بر سر چشمه واقع در بارگاه شاهزاده حسین(ع) رسیدند قالی را در کنار نهر روی زمین می گذارند و دور آب، حلقه می زنند در این هنگام، یعنی پیش از شستن نمادین قالی امامزاده، مراسم لعن خوانی بر دشمنان حضرت را انجام می دهند و پس از پایان آداب شست و شو، قالی را دوباره به دوش می گذارند و با عبور از گذرگاهی در پای کوه اردهال که به در شرقی آستانه امامزاده منتهی می شود، به صحن سردار عامر بن فینی یا صحن فینی ها انتقال می دهند.

خاوه ای ها و شماری از فینی ها پیشاپیش حاملان قالی و فینی های چوب به دست در حال باز گرداندن قالی به در شرقی آستانه امامزاده در قالب دسته جات عزادار سینه می زنند و آرام و سنگین نوحه می خوانند تا دوباره به بارگاه سلطان علی بن باقر برسند، در این هنگام قالی را به بالای صفه در ایوان بقعه می برند در ایوان چند تن از بزرگان مردم فین و خاوه که انتظار قالی را می کشند به سوی حاملان قالی پیش می روند که قالی را بگیرند، اما جوانان از تحویل دادن قالی سر باز می زنند و با تکان دادن چوب هایشان بزرگان فینی و خاوه ای را از نزدیک شدن به قالی دور می کنند.

سرانجام با طنین فریاد «حسین، حسین» و «الله اکبر و الله اکبر» بزرگان فینی قالی را از جوانان می گیرند و به نمایندگان خاوه ای تحویل می دهند.خاوه ای ها نیز قالی را با تشریفات و احترامی خاص به داخل حرم می برند و به خدام آستانه تحویل می‌دهند.

  انتصاب سلطان علی به امام محمد باقر (ع) به دو امام معصوم

علمای انساب در معرفی این امامزاده عظیم الشان از دو نفر اتفاق نظر دارند. یکی اینکه ایشان فرزند بلافصل امام پنجم (ع) است، دوم اینکه بدن مطهر این بزرگوار در مشهد اردهال مدفون می باشد. اسناد معتبر زیادی درباره موجودیت و محل شهادت حضرت علی بن محمد باقر (ع) وجود دارد که از جمله آن مرجع تقلید شیعیان جهان مرحوم آیت الله مرعشی نجفی می باشد که در مزارات علویین می نویسد : یکی از مزارات اولاد ائمه اطهار مزار حضرت علی بن امام محمد باقر (ع) است که در جوار قبر آن جمعی از علویین مدفونند، همچنین مرحوم مقدس اردبیلی نیز صراحتا حضرت را فرزند بلا فصل امام محمد باقر می داند.

مقام عظمای ولایت حضرت آیت الله خامنه ای ( مدظله ) نیز در مورد شخصیت آن حضرت این گونه می گوید: امام باقر (ع) فرزند خودشان را به این منطقه گسیل کردند برای توجه دادن مردم و پاسخگویی به احساسات ارادتمندانه آنهابه ساحت اهل بیت که همین جناب علی بن محمد باقر است که در مشهد اردهال مدفون است.

 سلطان علی بن باقر(ع) یکی از پنج امامزاده لازم التعظیم در کشور است

نام این امامزاده به عنوان یکی از برجسته ترین و پنج امامزاده لازم التعظیم در کشور، علی با القاب ابالحسن و طاهر از مادرش با نام ام ولد (نام او زینب. لیلا. ام حلیمه) و پدرش امام پنچم حضرت امام محمد باقر بن الحسین (ع) است.

سلطان علی ابن باقر (ع) دارای دو فرزند به نام های احمد و فاطمه می باشد که فاطمه یکی از همسران امام موسی کاظم (ع) است.

آن حضرت در سال ۱۱۳ هجری در اوایل قرن دوم هجری با مسئولیت نائب خاص امام محمد باقر (ع) و امام جعفر صادق (ع) به میزبانی اهالی منطقه فین کاشان و روستای خاوه اردهال در دوران حکومت هشام بن عبدالملک (۱۰۵- ۱۲۵) وارد ایران در منطقه فین کاشان شد.

این امامزاده لازم التعظیم که جایگاه فرزند، برادر و عموی امام و ابوزوجه امام هفتم را در خاندان رسالت دارد پس از سه سال ارشاد و تبلیغ دین اسلام و حل مشکلات اجتماعی ، فرهنگی و سیاسی مردم منطقه ، به تاریخ ۲۷ جمادیالثانی سال ۱۱۶ ه.ق به دست دشمنان کینه توز در قتلگاه محلی در دره ازناوه (در نزدیکی مشهد اردهال و چهار کیلومتری حرم مطهر) درسن ۳۲ سالگی پس از جنگی نابرابر به همراه بیش از یکصد نفر از یاران با وفایش به شهادت رسیدند.

حضرت سلطان علی بن باقر(ع) در این جنگ نابرابر که تنها ۵۵ سال بعد از واقعه کربلا اتفاق افتاد با لب تشنه سر از بدن مبارکش جدا و به دارالخلافه فرستاده شد.

مدفن یا مرقد یاران آن حضرت نیز که در رکابش به شهادت رسیدند تعدادی در قتلگاه و حدود ۷۰ نفر از آنها نیز در جوار حضرت در بارگاه ملکوتی حضرت سلطان علی بن باقر(ع) قرار گرفت بطوری که کرامات زیادی از امامزاده در حرم مطهر و محل قتلگاهش مشاهده شده و حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی نیز طی بازدید از سردابه حضرت و اذعان به آثار حیات گونه ای در اجساد مطهر ۷۰ نفر از یارانش درجوار بارگاهش اثبات شده است.

 چگونگی ورود شهید اردهال به عنوان سفیر ولایت از مدینه به کاشان

 زمانی که مردم فین کاشان مذهب تشیع را پذیرفته بودند، چون امام و پیشوا نداشتند، دو قاصد به نام های عامر بن ناصر فینی و خواجه نعمان به مدینه نزد امام باقر (ع) فرستادند و از او درخواست پیشوایی برای تعلیم اصول و احکام دین و هدایت و ارشاد خود کردند. امام درخواست فینی ها را پذیرفت وفرزند خود علی را به ایران فرستاد.

امامزاده علی (ع) که در ایران به حضرت سلطان علی (ع) شهرت یافت، در راه مدینه به فین مورد استقبال شیعیان دهکده ها و قصبه های میان راه قرار گرفت. در برخی از دهات مانند جاسب قم و خاوه اردهال چندی اقامت گزید. مدت اقامتش در خاوه حدود یک ماه به درازا کشید در این مدت خاوه ای ها از او با خلوص نیت پذیرایی کردند و از فیض حضور و دانش و معرفت دینی اش بهره ها گرفتند. سرانجام از خاوه به میان خواهندگانش به فین آمد و در آن جااستقرار یافت.

 اقامه نماز جمعه و جماعت سلطان علی بن باقر (ع) در کاشان

سلطان علی بن باقر(ع) زمانی که در منطقه فین استقرار یافت در مسجد جامع فین نماز می خواند و نماز جمعه را در مسجد جامع کاشان اقامه می داشت و به عبادت موعظه هدایت مردم می پرداخت و هر کسی مساله شرعی یا سوالی داشت از امامزاده می پرسید و از وجودش استفاده می برد.

چند سالی به این طریق گذشت و گروه بزرگی از مردم که به مذهب تشیع گرویده بودند به دور حضرت گرد آمدند و به پیروان او پیوستند.

 وحشت دشمن از کثرت شیعیان و افزایش محبوبیت امامزاده در منطقه

نفوذ روز افزون امامزاده در مردم منطقه و افزایش جمعیت شیعیان، حاکمان منطقه را به خوف و وحشت انداخت.

حکومت اردهال در آن زمان، در دست حارث ملقب به زرین کفش بارکرسفی بود که در قلعه ای بر سر کوه اردهال زندگی می کرد.

زرین کفش پیغامی به ازرق، والی قم می فرستد و او را از نیروی فزاینده شیعیان و گرایش مردم به سلطان علی آگاه می کند. ازرق با شنیدن خبر، پیکی به نزد زرین کفش روانه می کند و از او سر بریده حضرت سلطان علی (ع)را می طلبد.

زرین کفش پس از دریافت حکم ازرق با حکام محلی و عمال خود، از جمله زبیر نراقی و ارقم به مشاوره و مصلحت اندیشی می نشیند و با هم نقشه قتل سلطانعلی بن امام محمد باقر(ع) را می کشند.

خبر شهادت سلطان علی دو روز پس از شهادتش به فینی ها می رسد آنها پیاده و سواره با بیل و چوب و نیزه، به سوی دشت اردهال راه می افتند و خود را به بالین پیکر پاره پاره حضرت می رسانند و او را بنابر وصیتش در محل کنونی، و در بالای تپه به خاک می سپارند.

 وصیت سلطان علی بن باقر به فینی ها 

روایت چگونگی غسل و خاک سپاری حضرت سلطان علی (ع) در میان مردم زبانزد است و به روایتی، فینی ها پیکر امامزاده را در یک تخته قالی می گذارند (بهترین تحفه در آن زمان قالی بوده سپس مردم فین بهترین تحفه، قالی را انتخاب می کنند و به سر تپه می برند و خاک می کنند.

فینی ها دلسوخته و داغدار ، پس از خاکسپاری، به خون‌خواهی شهیدان دشت اردهال برخاستند و با همان چوبها و نیزه ها و بیل های خود به تعقیب زرین کفش و قاتلان امامزاده و شهیدان دیگر پرداختند و با کشتن بسیاری از آنها خونخواهی کردند.

 فینی ها پس از این واقعه، باخود عهد بستند که تا دار قیامت، هر سال در دومین جمعه پاییز (مهرماه) که مقارن با روز خاک سپاری شهید اردهال است به زیارتش به مشهد اردهال بیایند و یاد واقعه شهادت و مراسم خاکسپاری او را در سالگرد شهادتش با مراسم قالی شویان زنده نگه دارند و همچنین به وصیت آن حضرت عمل کرده باشند که حضرت به فینی ها وصیت کرده حداقل سالی یک بار یاد مرا زنده نگهدارید.

 ثواب زیارت سلطانعلی همسنگ با زیارت امام حسین(ع) در کربلا

ارادتمندان به حضرت سلطانعلی بن امام محمد باقر (ع) ، مشهداردهال را کربلای ایران می دانند و معتقدند ثواب زیارت این امامزاده همسنگ با زیارت امام حسین(ع) در کربلا است، چرا که همانند آن حضرت مظلومانه در قتلگاه سر از بدن مطهرش جداشده است بنابراین در تاریخ شیعه دو قتلگاه است یکی قتلگاه سالارشهیدان حسین ابن علی (ع) در کربلای معلی و دیگری قتلگاه این بزرگوار در ارهال است.

  اردهال سرزمین مقدس

اردهال برای مردم سرزمینی مقدس به شمار می آید در فضیلت کوه اردهال در خطبه امیرمومنان علی (علیه السلام) که پس از فراغت از جنگ جمل در راه بصره خوانده آمده است. حضرت علی (علیه السلام) در این خطبه وقوع جنگی را در دیار قم پیش بینی می کند و می گوید: در این واقعه بسیاری از مردم قم کشته خواهند شد و بسیاری از «فرزندان و زنان ایشان را برده ببرند و منزل های ایشان را غارت کنند و سراهای ایشان را خراب گردانند مردم قم پناه دهند با کوهی که آن را وراردهار گویند.

 اردهال از دیدگاه حضرت رضا (ع)

 علامه مجلسی دانشمند بزرگ جهان تشیع- که رضوان حق بر او مبارک باد- در صفحه ۲۱۴جلد ۶۰ بحار الانوار می نویسد: حدیث کرد مرا احمد بن خزرج بن سعد از برادر خود موسی ابن خزرج که او می گفت من شنیدم از ابی الحسن الرضا علیه السلام که او می فرمود روزی از روزها فرمود: اتعریف موضعا یقال له «وراردهال» گفتم بلی، و مرا در آنجا دو ضیعه (باغ یا زمین) است.

امام رضا علیه السلام فرمود: الزمه و تمسک به (بدان ملازم باش و متمسک شو) سپس سه مرتبه فرمود نعم الموضع وراردهال (خوب جایی است اردهال)

شایان ذکر است: هر سال دومین جمعه از ماه مهر آیین سنتی مذهبی قالیشویان توسط اهالی فین و سومین جمعه مهر ماه نیز با عنوان «جمعه نشلجی ها»،در بزگداشت هفتمین روز شهادت سلطان علی بن باقر(ع) هرسال توسط مردم متدین و ولایتی روستای نشلج با مراسم سوگواری و تعزیه خوانی و حضور دهها هزار نفر از اقصی نقاط میهن اسلامی در آستان مقدس این امامزاده واحب التعظیم در مشهد اردهال کاشان برگزار می شود.

گزارش از حرمت سادات متولی