مسجد محوری از شعار تا واقعیت؛ مشکل کجاست؟

سال‌های سال مساجد محور اصلی بسیاری از اقدامات و فعالیت‌ها بودند و همواره تاکید بر استفاده از بنیان این بستر اسلامی و معنوی در جامعه بوده است به طوری که محلات با محوریت مساجد و تکیه‌ها در عین استقلال مدیریتی، همواره اجماع و اتحادی غیرقابل وصف با هم داشته‌اند ولی با این وجود شاید دیگر مانند گذشته شاهد نقش پررنگ مساجد به عنوان محور محله نباشیم و خاموشی چراغ مساجد و تعطیلی مداوم حتی بعضاً خالی از نمازگزار بودن و فعالیت‌های متعدد در آنها منجر به فراموش شدنشان حتی از نگاه ارگان‌های متولی آنها شده باشد.

مساجد صرفاً سازه‌هایی کالبدی نیستند و روح و معنویت جاری در مساجد عمده‌ترین دلیل اهمیت آن‌هاست اما امروز کمتر می‌توانیم مساجد را در جایگاهی متصور شویم که بتواند نقش مهم و کلیدی در رویدادهای محله، شهر و استان و حتی یک کشور داشته باشد، هرچند که هنوز هم مواردی وجود دارند که مسجد محور اصلی محلات است که در این مصادیق و برای دارالعباده‌ی یزد می‌توان به مسجد حظیره، مسجد مدینه‌ا لکاظمیه و مسجد چهارمنار اشاره کرد.

هرچند رویکرد محله محوری با تکیه بر مساجد از شعارهای محبوب بسیاری از مسئولان از گذشته تاکنون بوده است اما هنوز شاهد رونق مساجد به شکل گذشته نیستیم، شاید اگر این مهم به مردم واگذار شده و دخالت‌های همیشگی دولت‌ها و نگاه متولی‌گرانه دولتی از مساجد حذف شود، بتوان مساجد را دوباره به شکل دیروزشان احیا کرد.

شورای شهر یزد به دنبال مسجد محوری

حجت السلام «سیدناصر حیدری» سخنگوی شورای اسلامی شهر یزد در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا می‌گوید: به منظور مشارکت دادن همه مردم در تصمیم‌گیری‌ها و اداره امور شهر، موضوع محله محوری در دستور کار شورای شهر قرار دارد.

وی با بیان این که چالش نبود تناسب جمعیت محلات پیش روی رویکرد محله‌محوری است چرا که محلات مختلف از حیث مساحت و جمعیت یکسان نیستند، ادامه می‌دهد: تلاش داریم که نخبگان و معتمدان با محوریت امام محله، گرد هم آمده و در محلات، نیازها و مشکلات را شناسایی و اولویت‌بندی کرده و در تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری به عنوان بازوی شورای اسلامی شهر عمل کنند.

سخنگوی شورای شهر با بیان این که تمام فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و آموزش باید با محوریت مساجد باشد، تصریح می‌کند: ما از ابتدای انقلاب اسلامی یک خطای استراتژیک داشتیم که بعضی افراد با کج فهمی و بعضاً عامدانه به بهانه‌های مختلف مردم را از مسجد دور کردند.

وی با تاکید بر این که آنها در این سنوات به جای استفاده از ظرفیت و زیرساخت مساجد جایگزین‌هایی را ساختند، می‌گوید: مسجد در گذشته محور همه فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی بود اما امروزه بعضاً تبدیل به یک نمازخانه شده و بسیاری از کارکردهای آن تعطیل شده است ولی باید با همکاری همه نهادها و دستگاه‌ها، کارکردهای اصیل و اصلی مسجد احیا شود.

وی اضافه می‌کند: یکی از راهکارهایی که به محوریت مساجد در محلات کمک خواهد کرد، رویکرد محله محوری است که مسجد در این نگاه نقطه اتصال نخبگان، معتمدین و سایر اقشار و گروه‌های مردمی خواهد شد.

لزوم تکرار حظیره و امام جماعتی به نام شهید صدوقی(ره)

البته هنوز از سوی شورای شهر یزد، برنامه و طرح جامعی بر این مقوله اعلام نشده است لذا با امید به این که بار دیگر دچار شعار زدگی نشویم، به اهمیت این اندیشه می‌پردازیم.

مساجد از بدو اسلام پایگاه‌های مردمی بوده‌اند و در دوران انقلاب و حتی دوران دفاع مقدس نیز این جایگاه را به خوبی حفظ کردند اما امروزه ادعای دور شدن مردم و مساجد از هم، مسئله‌ای غیرقابل انکار و ناشی از بی‌برنامگی‌ها و دور شدن از اصل بنیان مساجد است که هنوز هم برای آن برنامه‌هایی جز شعار دادن وجود ندارد.

مساجد از دیرباز کانون مهمترین اتفاقات جوامع اسلامی بوده‌اند؛ زمانی که راهنمایان گردشگری برای گردشگران خارجی که از مساجد تاریخی شهر بازدید می‌کنند توضیحاتی را می‌دهند، جایگاه اجتماعی و سیاسی مساجد همواره از مهمترین و اولین بخش‌های این توضیحات است. به طور مثال این که مسجد جامع یزد محل نصب کتیبه‌های فرمان و محله گردآوری مردم برای شنیدن و در جریان قرار گرفتن دستورات حکومت و تجمع و بسیاری از رویدادهای اجتماعی و سیاسی بوده، نشان می‌دهد نماد و پیشانی یزد نه تنها از حیث معماری بلکه جایگاه و شان تاریخی بسیار بالایی دارد که پیشینه آن به نقش مساجد در اجتماع، سیاست و فرهنگ مربوط می‌شود.

از طرفی حتی برخی از مساجد پناهگاه و مامن مردم بوده‌اند، سازه اصلی بنای مسجد روضه محمدیه در ابتدا به همین مسئله اختصاص داشته و حتی بعداً نیز جایگاه خود را به شکل دیگری حفظ کرده ولی این در حالی است که امروزه کالبد و معماری مساجد برای نمایاندن، باقی مانده است و حتی بسیاری از مساجد امروز تعطیل یا بعضاً قابلیت استفاده برای نماز خواندن را هم ندارند.

مساجد یزد در بدو انقلاب پیشتاز حرکت‌های مهم اجتماعی، سیاسی و فرهنگی و حتی اقتصادی بودند و در این مورد نیز باز هم هیچ مصداقی مانند مسجد روضه محمدیه(حظیره) نمی‌تواند گویای جایگاه مسجد در این استان باشد و نشان می‌دهد که بروز انقلاب نیز از مساجد پا گرفته است، هرچند مسئله مهمتر از مساجد ائمه جماعت آنها هستند.

اگر مساجدی امروز با قدرت نقش‌آفرینی می‌کنند نشان می‌دهد که ائمه جماعت این مساجد توانسته‌اند رابطه قدرتمندتری با مردم داشته باشند، هرچند عوامل متعددی در این باره نقش دارند.

حجت الاسلام «محمد حسن معزالدینی» امام جمعه موقت یزد سابقاً در گفت‌وگو با ایسنا به نقش روحانیت به ویژه سومین شهید محراب آیت‌الله صدوقی در مبارزات انقلابی مردم یزد علیه رژیم ستمشاهی پهلوی اشاره کرده و گفته بود: کنترل و هدایت صحیح مردم در چارچوب اهداف انقلاب را می‌توان مهمترین نقش روحانیت در دوران جنبش‌های انقلابی مردم علیه حکومت جور پهلوی دانست.

وی ارتباط بسیار قوی آیت‌الله شهید صدوقی با مردم و تمام اقشار جامعه در آن دوران را یادآور شده و بیان کرد: این ارتباط به نحوی بود که حتی یک پیام سومین شهید محراب نیز می‌توانست تمام مردم را در بر بگیرد لذا بسیاری از مخالفان مانند دژبانی و ژاندارمری از جایگاه ایشان در میان مردم به شدت در هراس بودند.

این روحانی مبارز به سخنرانی‌های هر شب شهید صدوقی در مسجد حظیره که مهمترین پایگاه سیاسی انقلاب در یزد محسوب می‌شد نیز اشاره و تاکید کرد: اعتماد شکل گرفته در میان آیت الله صدوقی و مردم را می‌توان مهمترن عامل موفقیت جنبش‌های انقلابی در یزد نام برد.

وی یکی از مهمترین تفاوت‌های نظام مقدس انقلاب اسلامی با دوران ستمشاهی را مردمی بودن آن خواند و تاکید کرد: ارتباط مردم و مسئولان مهمترین رکن این انقلاب است و  فاصله افتادن بین این دو از ارزش‌های انقلاب می‌کاهد.

امام جمعه موقت یزد با بیان این که در صورت فاصله افتادن بین مردم و مسئولان اساساً تفاوتی بین انقلاب و حکومت قبل باقی نخواهد ماند، به گشایش فضای جامعه نسبت به گذشته اشاره و اظهار کرد: روحانیت، ائمه جمعه و مسئولان باید مردمی‌تر عمل کنند و موانع بین خود و مردم را رفع کنند چرا که مردم برای همین انقلاب کردند.

مسجدمحوری نمی‌تواند به شکل گذشته محقق شود و نقش اجتماعی و سیاسی و فرهنگی خود را ایفا کند، مگر این که مسئولان از شعار دادن و نگاه‌های آرمانی دست برداشته و اهتمام لازم برای پیوند نسل جدید و مسجد داشته باشند.

وقتی یک برادرِ خسته و چند شغله را امام جماعت می‌کنید…

امروزه غفلت از جایگاه مساجد غیرقابل انکار است و نمی‌توان با شعار مسجد محوری و صرفا نگاه تک بعدی به این مقوله ساختار مساجد را مانند قبل داشته باشیم به طوری که «سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی» در پانزدهمین اجلاس روز جهانی مساجد در جمع ائمه جماعات تهران موضوعاتی را بیان کرد که اگر در آن‌ها عمیق شویم می‌توانیم بخشی از چالش‌های امروز را در مقوله تعویق مسجد محوری دریابیم.

این شهید گرانقدر گفته بود: «امروز مقابله با تهاجم فرهنگی پیچیده‌تر و ناپایدارتر از دیروز شده و باید در این عرصه مطالبات مقام معظم رهبری مورد توجه قرار گیرد. شبیخون تهاجم فرهنگی در جامعه ما به وجود آمده است. مسجد تربیت مدافع حرم و ایثار و فداکاری افراد جامعه را بر عهده گرفته است. شهید حججی ثمره مسجد است، این اتفاق در ساختار دولتی و پارلمانی رخ نمی‌دهد، بلکه در مسجد امکان‌پذیر است. ما پیروزی خود را در دوران دفاع مقدس مدیون مسجد و ائمه جماعات می‌دانیم.

ما در کشور با رشد الحادگری و لاابالی‌گری مواجهیم و باید از خود بپرسیم که اکنون در جامعه چه وظیفه‌ای داریم؟ نگاه ما به مسجد نباید فقط محدود به داخل مسجد باشد، اگر این‌گونه باشد بازنده خواهیم بود. اگر محیط اطراف مسجد سقوط کند، دشمن وارد آن می‌شود.

ما امروز با دو خطر مواجهیم؛ یکی خطر داخلی که “فتنه مذهبی” است و دیگری خطر خارجی که “تهاجم علیه جهان اسلام” است. در کشورهای اردن و مصر مساجد زیادی وجود دارد، اما آن‌ها نسبت به اقدامات رژیم صهیونیستی بی‌تفاوت هستند. الازهر اکنون حکومتی است و ای کاش نبود تا اینکه این گونه نسبت به جنایات غزه بی‌تفاوت باشد.

خدمتِ امام (ره) به جهان اسلام، با هیچ‌کدام از مراجع و مراکز اسلامی قابل مقایسه نیست و امروز رهبری با تمام توان از آن دفاع می‌کنند. چه کسی مسئول رشد لاابالی‌گری در کشور است؟ آیا همه ما به وظایف خود عمل کرده‌ایم؟ ما باید بدانیم که فقط نباید پل خود را حفظ کنیم. اگر این گونه باشد، سایر پل‌ها نیز سقوط می‌کنند. مسجد یک قرارگاه است و تأثیر آن بر کل جامعه است. کسی که نتواند سربازانش را حفظ کند، خطش سقوط کرده است. اگر جوانی از آن مسجد رفت، خطِ آن امام جماعت شکسته و سقوط کرده است.

وقتی یک برادرِ خسته و چند شغله را امام جماعت می‌کنید، چطور از او توقع دارید مسجد را حفظ کند؟ چرا دائما از القاب بی‌حجاب، بدحجاب، ‌ اصول‌گرا یا اصلاح‌طلب استفاده می‌کنید؟ پس چه کسی می‌ماند؟ تمام بچه‌ها یکی نیستند، بلکه این پدر خانواده است که آن‌ها را گرد هم جمع می‌کند. امام جماعت باید بتواند باحجاب، بدحجاب و بی‌حجاب همه را جذب کند.

تعداد مساجد مهم نیست، اما باید بدانیم که انقلابِ ما به مساجد بستگی دارد. وقتی از بالای دمشق رد می‌شویم، مناره‌ها را می‌بینیم؛ ولی از بالای تهران چیز دیگری می‌بینیم که حال‌مان عوض می‌شود. امثال “شهید حججی” زیاد داشته‌ایم که برخی از آن‌ها هم ذبح شده‌اند، اما برخی از شهدا حادثه‌آفرین می‌شوند.»

مسجد مرکز حکومت بود 

ریشه مشکلات امروزی که منجر به فاصله میان مسجد و مردم شده است را در دیگر صحبت‌ها نیز جست‌وجو کردیم؛ حجت الاسلام «علی عارفی» مسئول دفتر نهاد رهبری در دانشگاه علوم پزشکی کرمان با اشاره به این که از کارکردهای دنیوی مسجد این است که مسجد مکان حل مشکلات مردم در تاریخ اسلام بوده، می‌گوید: مسجد النبی به عنوان دومین مسجدی که رسول اکرم در مدینه بنیان نهادند، چند کارکرد داشت از جمله اینکه مرکز حکومت بود، یعنی ولی امر مسلمین در این مسجد استاندار و فرماندار تعیین می‌کرد، جلسات هیئت دولت را تشکیل می‌داد، فرماندهان را به حضور می‌پذیرفت و محل تعیین سیاست بود.

وی ادامه می‌دهد: مسجدی که خود را از مسائل مردم و مسائل انقلابی دور نگه دارد و بر سجده کردن و تسبیح شمردن قناعت کند، مسجد نبوی نیست؛ کنیسه و کلیسا است و از دخالت در سرنوشت انسان‌ها بیگانه است.

وی کارکرد دیگر مسجد را کارکرد رسانه‌ای می‌داند و تصریح می‌کند: مسجد در زمان خودش بهترین رسانه بود که نیازهای اطلاع‌رسانی مردم را میسر می‌کرد لذا مناره‌های مسجد بر اخبار مهم اذان می‎گفتند که یعنی خبر مهمی است که رسول خدا آن‎ها را به مسجد می‎‌خواند و از این رو یک رسانه قوی و در زمان خودش بهترین رسانه بود.

عارفی با بیان اینکه مسجد همچنین محل تعلیم و دروس فقهی، اخلاقی، سیاسی و حتی صنعتی و محل تدریس امام باقر و امام صادق(ع) بود، ابراز می‌کند: مسجد دانشگاه و مدرسه بود و جای رشد اخلاقی، علمی، سیاسی، اجتماعی و رسانه ای بود که امروز هم مسجد باید جای مبارزه با تهاجم فرهنگی و جنگ رسانه ها نه در فضای مجازی بلکه در فضای متاحقیقی باشد.

وی به نقش مسجد در کمک به محرومان هم اشاره و تصریح می‌کند: نقش مسجد در انقلاب اسلامی نقش عجیب و برای تحلیلگران عالم شوک آور است؛ چراکه مسجد پایگاه انقلاب و محل نظم و انضباط گروه ها و چریک های انقلابی برای مبارزه با طاغوتیان بود.

وی با اشاره به نقش مسجد در تأمین نیروهای دفاعی جبهه و در کمک‎های پشت جبهه اظهار می‌کند: امروز هم بیشترین نقش را برای مبارزه با بیماری کرونا، مساجد داشتند هم نقش آرامش دهنده به مردم و هم الگوسازی در رعایت مسائل بهداشتی و روحانیت چنان همراهی کردند که مردم به عنوان تکلیف دینی پذیرفتند که باید نکات بهداشتی را رعایت کنند.

مسئول دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه علوم پزشکی کرمان عنوان می‌کند: مسجد همیشه حلال مشکلات مردم بوده است.

«مسجد همیشه حلال مشکلات مردم بوده است»؛ جمله‌ای مهم، تاثیرگذار و کاربردی که نیازمند برنامه‌ریزی است و این سوال وجود دارد، امروزه این جایگاه در شرایط اقتصادی موجود تا چه میزان تقویت شده است؟ سوالی که باید برای آن راهکار تعریف شده و اقدام شود.

اگر یک بچه‌ی دوساله آمد در مسجد نشست…

«مساجد ما باید علاوه بر این‌که محل عبادت، نماز و دعا باشند، هر کدام پاسخگوی یک نیاز مشخص و ویژه‌ای هم باشند. مثلاً یک مسجدی باشد که پاسخگوی شبهات جوانان باشد و بتواند برای کسانی که سالی یک بار و آن هم در شب قدر به مسجد می‌آیند، حرف داشته باشد. آدم شبهه‌دار مانند آدم تیرخورده است. باید تیر را از پایش کشید. باید شبهه‌ی او را برطرف کرد وگرنه شاید از دست برود.

یک مسجدی باشد که در آن برای بچه‌ها قصه بگویند. بچه‌ی کوچک که تحمل دعای طولانی را ندارد. بنابراین در کنار مساجد ما باید یک اتاقکی باشد که بچه‌ها در آن بازی کنند. برای آنها اشعار و سرودهای خوب دینی بخوانند. در یکی از کشورهای کوچک عربی برای بچه‌های ابتدایی سرود درست کرده بودند بر وزن این شعر فارسی که “من راست می‌گم همیشه، دروغ سرم نمی‌شه”، آنها می‌گفتند “ساداتی ‌الائمه، بابُ نَجاه ‌الأمّه، اَوّلهم علیٌّ، آخرهم مهدیٌ”. باید برای بچه‌ها خوراک بچگانه درست کنیم و در مسجد این خوراک را عرضه کنیم.

یک مسجد دیگری باید باشد که برای اساتید دانشگاه برنامه‌های ویژه داشته باشد. منبر و وعظ و نماز و امام جماعت این مسجد باید جور دیگری باشد. یعنی ما باید برای انواع نیازها، انواع پاسخ‌ها را در مسجد عرضه کنیم. در حدیث داریم کسی که به مسجد برود، هشت مطلب نصیبش می‌شود. یکی از آنها علم مستطرف است. علم مستطرف یعنی حرف تازه. یعنی پیشنماز باید هر روز مطالعه‌ی جدید کند و مطالب جدیدی را به مردم عرضه کند.

جلسات معرفتی و معنوی مسجد باید به صورت تناوبی برگزار شود. این‌طور نباشد که دهه‌ی اول محرم در یک خیابان چندین جا روضه باشد، اما چند ماه بعد هیچ خبری از مجلس وعظ در آن خیابان نباشد. همچنین مناسب است پیش‌نماز مسجد در مناسبت‌های مختلف از روحانیون منبری خوب دعوت کند که مردم نهایت استفاده را از برنامه‌های مسجد ببرند.

غیر از صدای اذان نباید صدایی از مسجد پخش شود؛ چه به اسم مناجات، چه به اسم پیش‌خوانی یا سحرخوانی. هیچ مرجعی اجازه نمی‌دهد که شما قبل از اذان صبح مردم را از خواب بیدار کنید. فقط برای اذان می‌شود مردم را برای نماز از خواب بیدار کرد.

درب مسجد نباید بعد از نماز بسته شود. این آفت مسجد است. در خیلی از مسجدها نماز که خوانده می‌شود، درب مسجد بسته می‌شود. توجیه‌شان هم این است که ما نمی‌توانیم یک مسجد بزرگ را با کولرها یا بخاری‌ها و چراغ‌های روشن باز نگهداریم برای این‌که یک نفر می‌خواهد نماز بخواند. بله این درست است، اما شما می‌توانید در حیاط مسجد، یک جایی را بگذارید مخصوص نماز خواندنِ بعد از وقت جماعت. یک وقت کسی مسافر است، رهگذر است، می‌خواهد نماز بخواند، درب مسجد باید باز باشد.

در مسجد همه‌ی افراد حق برابر دارند. اگر یک بچه‌ی دوساله آمد در مسجد نشست، هیچ‌کس حق ندارد او را از سر جایش بلند کند. همه‌ی مسلمانان در مسجد یک حق مساوی دارند.»؛ اینها اظهارات حجت الاسلام قرائتی در خصوص مسجد و جایگاه آن است و باید ریشه یابی کنیم امروزه مساجد تا چه میزان در این مسیرها ورود کرده‌اند؟

مسجد، جایگاهی چند وجهی دارد و در این سال‌ها از گذشته تا امروز باید اقداماتی که برای احیای کارکردهای ان انجام شده توسط دولت‌ها و حکومت به مردم گزارش شود چرا که مسجد متعلق به مردم و حکومت و دولت است و امروز یک راس مهم مردم از ان فاصله گرفته‌اند، اعتبارات مصوب شده از سطح کلان تا خرد در چه مسیری خرج میشود که مساجد را هنوز احیا نکرده‌اند؟

این که امروزه به عنوان یک برنامه از احیای مساجد حرف می‌زنیم یعنی باید اهتمام استانی و با برنامه برای آن شکل بگیرد، شعار دادن و تبلیغات دیگر جوابگوی احیای مساجد با شکل و کاربرد امروزی نیست و به نظر می‌رسد اگر قرار است هزینه و اعتبار شهر برای چنین مسئله مهمی صرف شود، باید طرح جامع، قابل اجرا و مدونی برای آن داشته باشیم و علاوه بر آن تمام نهادها و دستگاه‌های ذیربط هم برای احقاق آن دست دوستی بدهند و وارد عمل شوند.

انتهای پیام