پناهگاهی که دریغ شد/ لزوم توجه به آماده‌سازی روحی کودکان پیش از طلاق والدین

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از خبرگزاری فارس از شیراز، بین بوته‌های گل می چرخید و بازیگوشی‌اش دوباره گل کرده بود. از پشت بوته ها سرک کشید و با خنده‌ای محو، باز هم مرا نگاه کرد.

منهم که رگ خوابش دستم آمده بود، برای اینکه بازی را کشدار کنم چند قدمی آن سوتر، پنهان شدم و از پشت سر به او نزدیک شده و غافلگیرش کردم.

خندید و گوشه چادرم را گرفت و گفت: میای بازی؟ رفتیم و روی نیمکتی که در محوطه موسسه بود، نشستیم.  اسباب بازی‌اش را از کیف صورتی رنگش بیرون آورد و بخشی از آنها را که ظروف آشپزخانه و گاز بود روی نیمکت چید.

با لحن معصومانه و شیرینش گفت: الان مثلا تو مامان هستی. نگاهم با چشمان میشی رنگش که در نهانخانه دو دو میزد، تلاقی کرد. موهای فر و خوش حالتش، زیر باد پاییزی می‌چرخید.
 
باز هم به من خیره شد، دستانش را در دست گرفتم گفتم و تو هم گلسا یعنی مثل گل هستی. گلسا انگار برای بازی دچار تردید شده باشد، به فکر فرو رفت و به گلهای مقابل خیره شد.

دستانش را به دستانم سپرد، یخ کرده بود، با همان معصومیت کودکانه گفت: بازی وقتی خوبه که مامان آدم تو خونه باشه، خانم مربی. اگه نباشه حتی مامان‌بازی هم دروغی میشه.

 پرسیدم مگر مامانت کجاست؟ گفت: مامان و بابا از بس با هم بحث و دعوا می‌کردن، مامانم گذاشت و رفت.

و با لحنی محزون ادامه داد: از بس بابا، آخر هر دعوا می گفت برو پی کارت! مامان رفت و دیگه برنگشت. الان بابا میخواد، مامان جدید بیاره!

با نگاهی پرسشگرانه به من خیره شد و هزاران سوال در ذهن بی‌ریایش می‌چرخید… اینکه آیا مادر جدید هم می تواند جای خالی مادر واقعی را برایش پر کند!؟

دستانش سردتر شده بود و انگار زمهریر زمستانی در آتش دستان من ذوب می شد، طوری که نگران شدم. دستم را روی پیشانی گلسار گذاشتم، تب نداشت.

گفتم بهتر است به کلاس برگردیم… و بازگشتیم اما گلسا دیگر تحرک و نشاط چند دقیقه پیش را نداشت و با یادآوری جدایی پدر و مادر، در لاک خود فرو رفته بود…

معاون امور پیشگیری بهزیستی استان فارس در گفتگو با خبرنگار فارس ضمن آسیب شناسی عاطفی و اجتماعی کودکان طلاق می گوید: طلاق برای کودکان خانواده، استرس آور است و عوارض آن به لحاظ عاطفی، شناختی و اجتماعی به طور کامل در کودکان مشهور است.

محمدرضا هوشیار ادامه می دهد: طبق تحقیقات صورت گرفته طلاق حداقل در کوتاه مدت، عوارضی منفی را بر کودکان دارد و در مقطعی بین ۲ تا ۱۰ سال باقی می‌ماند همچنین برخی از افراد تا بزرگسالی تحت تاثیر طلاق والدین خود قرار دارند.

وی می گوید: کارشناسان در این زمینه یک مرحله گذار در نظر می‌گیرند و می‌گویند طلاق یک حادثه است که تمام می‌شود اما بررسی فرآیند قبل و بعد از طلاق و شرایطی که برای کودک در این زمینه پیش می آید.، مهم است.

معاون بهزیستی فارس یادآور می‌شود: نوع رابطه والد با کودک و شرایطی که حضانت وجود می‌آورد، تعارض شدیدی را برای فرزند طلاق ایجاد می‌کند و از سوی دیگر احساس تنفری که والدین طرف مقابل با بدگویی‌ها ایجاد می کنند بر دوگانگی و عدم امنیت او می‌افزاید بنابراین خانواده ها برای حفظ بهداشت روانی کودک، کمتر به تخریب شخصیت پدر یا مادر بپردازند و نزد فرزند با احترام از طرف مقابل یاد کنند.

هوشیار ادامه می‌دهد: آسیب دیگری که متوجه کودک طلاق می‌باشد، خشونتی است که از سوی پدر یا مادر در حین اختلافات خانوادگی، به فرزند منتقل می‌شود، اختلاف والدین بر سر حضانت نیز به سازگاری کودک لطمه می‌زند.

این مسئول تاکید می‌کند: پس از طلاق، کیفیت ارتباط والدین مهم است نه مدت اقامت آنها نزد والد دیگر.

طلاق والدین بر فرزندان پسر تاثیر مخرب‌تری دارد

به گفته هوشیار یک تحقیق نشان می دهد که اثرات منفی طلاق بر پسرها بیشتر است تا دخترها و پسرها در این مواقع، پرخاشگری و رفتارهای مقابله به مثل را تجربه می کنند; دخترها بیشتر دچار عارضه درونی شده ممکن است دچار اضطراب شوند.

به گفته هوشیار در مقاطع سنی معینی نظیر پیش دبستانی به علت اینکه کودک کمتر متوجه علل طلاق می‌شود یا خود را سرزنش می‌کند، همچنین در نوجوانی به دلیل چنین شرایط بلوغ و خودمختاری، فرزندان بیشتر تحت تأثیر آسیب های طلاق هستند.

ترس از طرد شدن، احساس گناه، افت تحصیلی، مشکلات روان‌تنی همچنین اختلال سلوک و رفتار، آسیب هایی است که متوجه فرزندان طلاق است. اینها را معاون پیشگیری بهزیستی فارس عنوان می‌کند و در ادامه بر رفتار محبت آمیز اما مقتدرانه و دور از ترحم از سوی اطرافیان و بستگان تاکید می نماید.

به خاطر تو جدا نمی‌شویم

وی با اشاره به راهکارهای کاهش آسیب طلاق بر فرزندان می گوید: یکی از راهکارها این است که متناسب با سطح رشد و ادراک فرزند به او اطلاعات صادقانه بدهیم چرا که بچه‌ها تحمل پنهان کاری ندارند البته در این زمینه نیازی به توضیح جزئیات نیست همچنین پدر و مادر هر دو باید با کودک صحبت کنند و دلایل طلاق خود را برای او توضیح دهند در کنار آن روشن کنند که ما به خاطر تو جدا نمی شویم تا کودک خود را سرزنش نکند.

هوشیار بر کلیدواژه‌های دوستت دارم و اینکه پناهگاه امنی داری، در دیالوگ با کودکان طلاق تاکید دارد تا آنها پس از طلاق والدین احساس ناامنی نکنند.

معاون بهزیستی فارس با اشاره به اینکه آیا طلاق عاطفی اثر منفی بیشتری و روحیه فرزندان دارد یا طلاق رسمی، می‌گوید: گام اول در طلاق عاطفی، انتقاد و عیب‌جویی است که پس از آن توهین و تحقیر آغاز شده و در نهایت به سکوت سنگین و بی اعتنائی منجر می‌شود و چرخه معیوبی را در زندگی زوجین ایجاد می‌کند.

 هوشیار اضافه می‌کند: در این شرایط معمولاً مشاور برحسب شرایط هر خانواده، نظر خود را اعلام می کند که فرزند در شرایط طلاق عاطفی می تواند زندگی بهتری داشته باشد یا اینکه زوجین برای طلاق رسمی اقدام کنند.

طلاق شتابزده; کودکان رها شده

یک مشاور و درمانگر روانشناس که سالها پرونده‌های طلاق دادگستری را مورد بررسی قرار داده و به آسیب شناسی فرزندان طلاق پرداخته است، در گفتگو با فارس می‌گوید: فرزندان طلاق، احساس امنیت، محبت و ثبات ندارند و رهاشدگی و بی ثباتی، طرحواره‌هایی است که در این کودکان شکل می‌گیرد و اثرات خود را در روابط اجتماعی آینده ایجاد می‌کند که البته در همه افراد یکسان نیست اما به احتمال زیاد این تاثیرگذاری وجود دارد.

احمدعلی حسینی ادامه می دهد: پس از طلاق، شخصیت کودک در شرایطی دوگانه که در حضانت پدر و مادر ایجاد می‌شود، شکل می‌گیرد و از آنجا که در این مواقع، حضانت با یک والد است و اگر والد دیگر در غیاب طرف مقابل، بدگویی کند، این وضعیت ثبات امنیتی کودک را به هم می‌ریزد، در کنار آن زمینه جاسوس پروری ایجاد می‌شود همچنین بچه واقعیت را نمی گوید و آنچه طرف مقابل می‌خواهد را بازگو می‌کند بنابراین به دروغگویی نیز منجر می گردد.

وی ضمن تاکید بر در نظر گرفتن شرایط روحی کودکان در حین طلاق والدین، اظهار می‌دارد: زوجینی که قصد جدایی دارند، باید پروسه روان درمانی کودک را طی کنند و در مشاوره طلاق دادگستری، باید برای افرادی که فرزند دارند، بیشتر وقت بگذارند.

پروسه مشاوره کودکان طلاق کوتاه‌مدت نباشد

این روانشناس خاطرنشان می‌کند: برای آماده سازی کودک، متناسب با خلق و خوی او مدت زمان مشخصی در نظر گرفته می‌شود، ممکن است یک کودک با سه ماه مشاوره و کودک دیگر با ۶ ماه مشاوره، آماده پذیرش طلاق شود.

حسینی تصریح می‌کند: به عنوان کسی که چندین سال در این حوزه کار کرده‌ام، مشاهده کردم که کمتر پیش می آید که والدین برای مشاوره کودک وقت مناسبی قرار دهند، البته همکاران ما در این زمینه پیشنهاد خود را مطرح می‌کنند اما معمولا زوجین برای طلاق عجله دارند و کمتر به مشاوره کودکشان توجه می‌کنند، این در حالی‌است که ما در برخی موارد،  باید درمان اختلال سوگ را برای کودک انجام دهیم چرا که طلاق والدین برای آنها شرایطی شبیه سوگوار ایجاد می‌کند.

بازی درمانی، نقاشی، قصه گویی از مواردی است که حسینی، در فرایند مشاوره کودک به آن اشاره می‌کند.

این مشاور و روان درمانگر ضمن تاکید بر اینکه پرسه مشاوره کودک کوتاه مدت نیست و طی یکی دو جلسه حاصل نمی شود، می گوید: تاب آوری، مدیریت هیجان، کنترل اضطراب و اضطراب هایی که اگر مهار نشود افسردگی منجر می‌شود بخشی از کار مشاور است که کاهش آسیب های طلاق را برای فرزندان به دنبال دارد.

وی همچنین با اشاره به تاثیر طلاق عاطفی در روحیه فرزندان می‌گوید: ما در بزرگسالی وقتی دو نفر را مشاهده کنیم که قهر در حال قهر مشاهده کنیم اذیت می شویم چه برسد به اینکه پدر و مادر خود را کودکی پدر و مادر خود را که فرمانروای زندگی او هستند در حال قهرو اختلاف ببیند مسلماً این موضوع را از لحاظ عاطفی اذیت می‌کند و دنیای ظریف و کودکانه او را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.