معماری اسلامی در شهرسازی نوین کشور مغفول مانده است

حجت‌الاسلام عبدالحسین خسروپناه در حاشیه پیش همایش ملی علوم انسانی و حکمت اسلامی در دانشگاه آزاد اسلامی اراک در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اهمیت هنر معماری در کشور عنوان کرد: ما در فلسفه معماری معتقدیم که بنا به عنوان یک مفهوم کلی سه ساحت دارد. اول، سرپناه. در سرپناه آنچه که غایت و مهم است، کارآمدی است. شما یک بنا را ایجاد می‌کنید تا از سرما، حمله حیوانات مصون بمانید و امنیت داشته باشید. این همان معنای مادی سکنه در قرآن است.

وی ادامه داد: ساحت دوم، ساختمان است. ساختمان، همان سرپناه، با ورود آرام آرام عناصر زیبایی‌شناسی است؛ جایی که سکونت را به سکونت روح تبدیل کند و وقتی شما در منزل هستید، آرامش داشته باشید. الان به همین دلیل در منازل از آرک استفاده می‌کنیم و دکورها را دائم تغییر می‌دهیم تا این سکونت ظاهری به سکونت معنوی تبدیل شود و آرامش پیدا کنید.

معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی گفت: یکی از نکات حیرت‌انگیز قرآن، کلمه مسکن، سکونت و سکنه است که همه ابعاد ماده و معنا را پوشش می‌دهد. ساحت سوم، معماری است. معماری به معنای ایده‌ای است که لباس فرم به تن کرده است. معبد، معماری است و ساختمان نیست. کعبه ساختمان نیست. شما نمی‌توانید به کعبه، استپ‌های بودایی، پاگودای چینی و کلیسا بنا بگویید.

خسروپناه گفت: معماری اسلامی از دوران صفویه، شاه عباس اول آغاز شده است و معماری‌های آن دوران نشان می‌دهد در تمدن متفکران توجهی به معماری اسلامی نیز داشته‌اند.

وی با بیان اینکه در بحث معماری اسلامی دو جریان مقابل هم قرار دارند، گفت: اول اینکه در قرآن کریم آیاتی اشاره به منع پیکره تراشی دارند که معماری در دوره‌های بنی امیه و بنی عباس به این نکته توجه نکرده‌اند و در معماری هایشان پیکره تراشی و نقاشی کتیبه داشته‌اند.

معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی ادامه داد: جریان مقابل این جریان نیز جریان سنت‌گرایی است که نشانگر معماری اسلامی متأثر از اسلام و حکمت اسلامی بوده و معمولاً آن را هنر و معماری قدسی در مقابل معماری مدرن می‌نامند.

خسروپناه عنوان کرد: جریان سوم نیز جریانی بوده که آن چنان به سراغ رویکرد تاریخی نرفته و سوالات آنها فلسفی است که نسبت به هنر و زیبایی و حکمت اسلامی مطرح کرده‌اند.

وی تاکید کرد: اگر در مورد رویکرد اسلامی بخواهیم بگوییم باید نگاهمان به رویکرد تاریخی و منطقی باشد یعنی تأثیر تفکر عرفانی از قرن پنج به بعد را در معماری بررسی کنیم.

معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی بیان کرد: از آن تاریخ به بعد در معماری‌ها از معماری اسلامی و آموزه‌های قرآنی تأثیر گرفته هر چند از معماری ایران، روم و هند باستان نیز نمی‌توان غافل شد با این حال معماری اسلامی ساختار درونی و بیرونی دارد که حکمت اسلامی و تأثیر آن را در این ساختارها مانند معرفت شناسی می‌توان دید.

خسروپناه گفت: سنت آن طریقی است که شاکله‌بخش امور زندگی می‌گردد و زمانی که جایگزینی غیرخودی بیابد باید نام غیرخودی نیز بر آن نهاد. معماری مهم‌ترین جنبه‌ای است که خودی بودن آن اَهم بر تمامی موضوعات زندگی بشر است. رابطه‌ای که سنت با معماری‌اسلامی دارد همچون رابطه علت و معلول است که بدون حضور سنت دیگر نام نیز تشخص حضور ندارد.

وی اظهار کرد: ما در معماری، یک معماری خطی و یک معماری نقطه‌ای داریم. معماری بازار از دیدگاه حکمت و معماری اسلامی خطی است و معماری مسجد، نقطه‌ای است. معماری خطی بازار بیانگر آن است که بازار جای ره پیمودن است، نه تأمل. به همین دلیل طولی ساخته می‌شود. در بازارهای محلی، اگر حقیقتاً قصد خرید داشته باشید جلوی مغازه‌ای می‌ایستید. می‌دانید که در معماری، فرم به رفتار جهت می‌دهد.

معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی ادامه داد: اما معماری مسجد کاملاً نقطه‌ای است. یعنی اگر شما هم بخواهید بروید، نمی‌توانید. این کارکرد معماری است. مسجد یک بنا و ساختمان نیست. این فضا رفتارساز است. فضا باید به گونه‌ای طراحی شود که انسان میل ماندن و میل استقرار کند، نه میل گریز. این یعنی معماری.

خسروپناه در پایان بیان کرد: معماری به رفتار انسان جهت می‌دهد ولی متأسفانه معماری اسلامی در معماری و شهرسازی نوین کشور سال هاست مغفول مانده است.