تفسیر ساختاری حرکت روی لبه پرتگاه تفسیر به رای است

حجت‌الاسلام والمسلمین علی‌اکبر وحیدی، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) گفت: همه قرآن کریم و هر کدام از سوره‌های آن دارای هدف و ساختاری است؛ زیرا خداوند حکیم است و حکیم، کاری را بدون هدف انجام نمی‌دهد.

این استاد و محقق تفسیر حوزه علمیه با تاکید بر اینکه کلام خداوند حکیم باید دارای ساختار باشد به همین دلیل از جایی شروع می‌شود و در مقاطعی اوج می‌گیرد و در جایی نیز کلام ختم می‌شود.

عضو هیئت علمی ستاد تفسیر ادامه داد: اگر سخنرانی یک خطیب و سخنور که مخلوق است دارای ساختار معینی است، بنابراین صددرصد قرآن کریم به عنوان کلام الهی از ساختاری بسیار والاتر و متقن‌تر و حکیمانه تر برخوردار است. در این مسئله تردیدی میان محققان وجود ندارد

وحیدی به مقوله تفسیر ساختاری اشاره و عنوان کرد: آن چه در تفسیر ساختاری وجود دارد و مورد بحث قرار می‌گیرد این است که افرادی که در این مقوله کار می‌کنند، برداشت خود از ساختار یک سوره را به طور قطع و یقین به خداوند نسبت می‌دهند و این مسئله در تفسیر ساختاری، آسیب‌آفرین است.

این محقق و پژوهشگر و نویسنده تفسیر آیات نماز تصریح کرد: این موضوع اختصاص به سوره‌های بلند قرآن هم ندارد و حتی در سور کوچک هم نمی‌توانیم به صورت قاطع بگوییم، هدف این سوره همین است که ما فهمیده‌ایم و لا غیر؛ مثلا از سوره توحید فقط، باور به توحید فهمیده می‌شود.

وحیدی ادامه داد: برخی افراد کلام خدا را با کلام بشری مقایسه می‌کنند و بر این اساس به تفسیر ساختاری می‌پردازند؛ در حالی که حتی در سوره‌های کوچک هم میان فهم مراد الهی از آن سوره اختلاف نظرهای زیادی وجود دارد.

وی با بیان اینکه از نزول یک سوره شاید ده‌ها هدف مد نظر خداوند حکیم بوده است، بیان کرد: یک آیه وقتی به صورت مستقل بررسی شود، یک معنا دارد و وقتی با آیات ماقبل و مابعدش قیاس شود معانی دیگری خواهد یافت؛ به عنوان مثال در مورد آیه «مَا جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَیْنِ فِی جَوْفِهِ وَ مَا جَعَلَ أَزْوَاجَکُمُ اللَّائِی…»(احزاب/۴) می‌توان به اندازه یک منبر حرف زد و با قبل و بعدش دارای معانی دیگری خواه شد.

وحیدی تاکید کرد: اعجاز کلام الهی در این موضوع نهفته است که از قرآن می‌توان معانی مختلفی را برداشت کرد ولی ما آن را با کلام بشری مقایسه کرده و بعد برای آن ساختار می‌سازیم؛ ساختاری که صددرصد مورد تایید نیست.

این محقق و نویسنده آثار تفسیری با بیان اینکه گاهی مفسران آیه‌ای را بر خلاف ظاهر تفسیر می‌کنند مانند: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا قِیلَ لَکُمْ تَفَسَّحُوا فِی الْمَجَالِسِ فَافْسَحُوا یَفْسَحِ اللَّهُ لَکُمْ(۱۱ مچادله)» زیرا ساختاری که برای یک سوره در نظر گرفته‌اند چیزی دیگری است و چون این آیه با ساختار مورد نظر آنان سازگار نیست، برداشتی غیر از ظاهر آیه ارائه می‌دهند که کاملا با مراد واقعی آیات متفاوت است.

وحیدی در پاسخ به این سؤال که این آسیب، یعنی نسبت دادن مسئله‌ای به خداوند ممکن است در تمامی تفاسیر رخ دهد و مخصوص تفسیر ساختاری صرف هم نیست، بیان کرد: اینکه بگویی کلام خدا، ساختار ندارد، غیرعقلایی است ولی در انتساب برداشت به خدا، این تفسیر در معرض خطر بیشتری است؛ زیرا قرار است چندین بخش بررسی و به یک یا چند هدف نسبت داده شود و ممکن است در این انتساب‌ها تفسیر به رای صورت بگیرد.

وحیدی با بیان اینکه تفسیر ساختاری از دید بنده، تفننی نیست که عده‌ای برای تفنن به آن رو آورده باشند، عنوان کرد: کسی که بگوید کلام خدا ساختار ندارد، بویی از قرآن نبرده است ولی نباید چارچوب فکری خود را بر برداشت از قرآن تحمیل کنیم. مهم‌ترین اشکال در تفسیر ساختاری حرکت روی لبه پرتگاه تفسیر به رای است؛ لذا باید از انتساب قطعی به آیات قرآن خودداری کنیم.

وی با بیان اینکه یک سوره ده‌ها هدف و غرض دارد، افزود: قرآن در وسط مباحث داغ خانوادگی وارد مباحث اخلاقی و یا اعتقادی می‌شود و این از ویژگی‌های بارز قرآن است که اهداف متنوعی را دنبال می‌کند.

وحیدی بیان کرد: اگر کسی با نگاه تخصصی تفسیری پیرامون نماز یا مقولات دیگر سراغ قرآن برود مطمئنا برداشت‌هایی دارد که ممکن است یک فرد غیرمتخصص نداشته باشد و حتی مفسران هم به آن نرسیده باشند.

این محقق و نویسنده آثار تفسیری عنوان کرد: ما ۱۷ امر به اقامه صلاه در قرآن کریم داریم که ۱۲ مورد آن جمع است و ۵ مورد آن مفرد، ولی همان ۱۲ مورد که به ظاهر در صیغه جمع است با هم تفاوت دارند  و در جایی امر، در جای دیگری مضارع و استمرار و … است و در جایی کلام انبیاء به مردم و در جایی سخن حضرت لقمان به فرزندش برای اقامه نماز است، یعنی اقامه نماز در آیات مختلف پیام‌های متعدد دارد.