تضمین برکت یک‌سال ابرکوهی‌های قدیم با «بَلُک» و «کیسه مراد»

ماه رمضان نه تنها از دیدگان مردم ایران بلکه از نظر تمام مسلمان جهان، ماه بسیار مبارک و مقدسی به شمار می‌آید به طوری که همگان از چندین هفته قبل از فرا رسیدن آن، خود را برای روزه‌داری در این ماه مهیا می‌کردند.

البته مهیا شدن برای مهیمانی خدا در جای جای کشورمان با آداب و رسوم خاصی همراه است و شهرستان ابرکوه در استان یزد نیز آن‌طور که «ندا هوشمند» از محققان فرهنگی در این باره می‌گوید، از این موضوع مستثنی نیست؛ هرچند که برخی از این آداب در گذر زمان به دست فراموشی سپرده شده است.

این محقق ابرکوهی که در زمینه آداب‌ و رسوم خاص مردمان این دیار کهن کنکاش داشته، در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا اظهار می‌کند: ابرکوهی‌ها در گذشته نیز همچون امروزه از چند روز قبل شروع ماه رمضان به خرید مایحتاج خود می‌پرداختند با این تفاوت که در گذشته اگر ماه رمضان مقارن با فصل زمستان یا پاییز بود، گوسفندی را که از تابستان برای این کار پروار کرده بودند، ذبح و آن را برای مصرف در ماه رمضان به صورت قورمه آماده می‌کردند.

از کلوخ‌اندازون تا رویت هلال ماه رمضان

«ندا هوشمند» یکی دیگر از مراسم‌های مرسوم قبل از ماه رمضان در ابرکوه را «کلوخ اندازون» معرفی می‌کند و در مورد آن می‌گوید: عده‌ای روز قبل از شروع ماه مبارک به بیرون شهر رفته و به تفریح می‌گذراندند چرا که معتقد بودند ماه رمضان، بسیار مقدس است و به علت ضربت خوردن و شهادت حضرت علی‌(ع) در این ماه نباید به تفریح بپردازند.

وی ادامه می‌دهد: رفتن روی پشت‌بام‌ها برای رؤیت هلال ماه تقریباً در همه جای کشور رایج بوده اما اعتقاد مردم ابرکوه بر این است که پس از رؤیت هلال، چشمان خود را ببندند و آن را به روی اجسام یا افراد پاک و مقدس باز کنند.

هوشمند در این خصوص اضافه می‌کند: مردم ابرکوه بر اساس این اعتقاد، نگاه کردن به آب، آینه، کودکان معصوم، فرد سید یا مؤمن را مقدس و بالعکس نگاه به افراد و اجسام منحوس را موجب بد یُمنی می‌دانستند.

وی بردن عروس در سال اول ازدواج به مسجد محله همسرش را از جمله رسوم برجسته ماه رمضان در ابرکوه برمی‌شمارد و در موردش می‌گوید: مادر داماد با تهیه چادر و جانماز برای بردن عروس به مسجد از پدر و مادر وی کسب اجازه می‌کرد و شبی که عروس را به مسجد می‌بردند، مادر داماد به پخش شیرینی در میان مردم می‌پرداخت و به نوعی می‌توان گفت که این کار معرفی عروس به افراد محله داماد بود.

شب «دوست» و کشته شدن ابن ملجم

این محقق ابرکوهی همچنین ابراز می‌کند: به روایات تاریخی و طبق باور عموم، شب بیست و هفتم ماه رمضان، شب کشتن ابن ملجم قاتل امام علی(ع) است که بر همین اساس مردم ابرکوه آن را شب «دوست» نامیده و به شادی می‌پردازند.

وی می‌افزاید: در آیین شب «دوست»، پسربچه‌ها چادر به‌ سر می‌کردند و به طور ناشناس به درب خانه‌ها می‌رفتند و تقاضای خوراکی می‌کردند و صاحب‌خانه ظرف آنان را از آجیل و شیرینی پُر می‌کرد. مردم طبق این مراسم معتقد بودند اگر صاحب‌خانه بتواند چادر یکی از پسرها را کنار بزند و او را بشناسد، حاجتش برآورده می‌شود.

هوشمند در مورد این رسم تصریح می‌کند: این رسم براساس این باور شکل گرفته بود که شیعیان خبر کشته شدن ابن ملجم را این‌ طور به یکدیگر دادند و به صورت ناشناس به درب منازل می‌رفتند و از مرگ ابن ملجم، یکدیگر را آگاه می‌کردند.

دوختن کیسه‌ای برای کسب برکت و روزی

«حامد اکرمی» دیگر محقق ابرکوهی نیز از «دوختن کیسه مراد» توسط زنان در بین نماز مغرب و عشا شب بیست و هفتم ماه رمضان در مسجد به عنوان یکی دیگر از رسوم این ماه در ابرکوه یاد می‌کند و می‌گوید: پس از دوخته شدن، سکه‌ای داخل آن می‌گذاشتند و آن را به همراه سکه، در داخل کیف خود می‌گذاشتند و معتقد بودند که این کیسه و سکه موجب برکت یک سال آنان می‌شود.

وی همچنین به پخت نوعی نان خاص که در اصطلاح عامیانه به «بَلُکِ بیست و هفتمی» معروف بود هم اشاره و بیان می‌کند: در ابرکوه به نانی که در اندازه بسیار کوچک باشد، «بَلُک» گفته می‌شود و در این سنت قدیمی نیز بانوان نان‌هایی با اندازه بسیار کوچک (نصف کف دست) تهیه کرده و آن را در کیسه برنج، آرد، گندم و حبوبات می‌گذاشتند و معتقد بودند بَلُکِ بیست و هفتمی، موجب برکت تمام این اقلام می‌شود.

بیدار کردن روزه‌داران در هنگام سحر

اکرمی همچنین می‌گوید: با توجه به نبود امکانات پیشرفته‌ی امروزی به طوری که حتی برخی از مردم در خانه‌های خود ساعت نیز نداشتند، رسم «بیدار کردن مردم برای خوردن سحری» از جمله آداب این ماه در سالهای قدیم محسوب می‌شد که در همین راستا، عده‌ای به پشت‌بام‌ها رفته و با صدای بلند مناجات یا چاووشی می‌خواندند، عده‌ای هم در کوچه‌ها طبل می‌زندند و برخی نیز درب خانه همسایه‌ها را می‌کوبیدند و وقت سحر را اعلام می‌کردند.

این پژوهشگر میراث فرهنگی به برخی سنت‌های دیگر ماه رمضان مردم ابرکوه در سالهای دور نیز اشاره می‌کند و ضمن ارائه توضیحاتی در مورد آنها، در ادامه آخرین سنت ویژه رمضان در این دیار را مربوط به روز عید فطر و خواندن دعای وداع با ماه رمضان ذکر می‌کند.

اکرمی می‌گوید: پس از آن مردم برای تبریک عید به خانه بزرگان فامیل رفته و آشی محلی به نام «آش جو» که ترکیبی از جو، چغندر، کدو، سیرابی و سرکه بود، تهیه می‌کردند و بر این باور بودند پس از یک ماه روزه‌داری، معده انسان خشک می‌شود و نمی‌تواند غذای پرحجم را هضم کند و خوردن این آش، معده را نرم می‌کند.

انتهای پیام