سفری مجازی به زیبایی‌های سنندج/از پارک جنگلی آبیدر تا عمارات آصف و خسروآباد

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از خبرگزاری فارس از سنندج، ایران بزرگ به سواحل شمال، مشهد و شیراز و اصفهان خلاصه نمی‌شود، این کشور پهناور جاذبه‌های طبیعی و تاریخی بسیار زیبایی را در دل خود جای داده است که در اقصی نقاط آن پراکنده‌اند.

استان کردستان خطه‌ای از ایران اسلامی است که با دارا بودن جاذبه‌های طبیعی و گردشگری هر ساله در ایام تعطیلات نوروزی میزبان بسیاری از هموطنانمان از سراسر کشور می‌شود.

کردستان در کنار جاذبه‌های طبیعی بکر و دست نخورده، عمارت‌های قدیمی با معماری جالبی در خود جای داده است، عمارت‌های تاریخی استان به ویژه عمارات سنندج می‌تواند آرامشی خاطره‌انگیز و گذری به دل تاریخ را برای مسافران به یادگار بگذارد.

شهر سنندج به عنوان مرکز استان کردستان از جاذبه‌های زیادی برخوردار است که بناهای تاریخی تا مناظر طبیعی و خدادادی را شامل می‌شود.

پارک جنگلی آبیدر

آبیدر یکی از جاذبه‌های طبیعی شهر سنندج است که نزدیکی آن به شهر، بلندبودن آن نسبت به تپه‌های اطراف و از همه مهم‌تر وجود چشمه‌های زیرزمینی فراوان از ویژگی‌ها و جذابیت‌های این کوه زیبا به شمار می‌آید.

قامت رعنا و سترگ آبیدر بستری برای گل‌های صدناز و گنجینه‌ای است از آب و آبادانی که زیستن پر از امید و عشق را تقدیم عاشقانش می‌کند.

قامت رعنا و سترگ آبیدر بستری است برای گل‌های صدناز و گنجینه‌ای است از آب و آبادانی…

 

وجود گل‌گشت‌های مفرح و تفرجگاه‌های زیبا و چشم‌نواز، باغ‌های متعدد و چشمه‌سارهای پرآب جاذب مردم و مسافران زیادی است.

هوای معتدل، مناظر زیبا و وجود تفرجگاه‌های مفرح موجب شهرت پارک زیبای آبیدر شده و هر ساله مردمان زیادی از اقصی نقاط ایران به سنندج سفر می‌کنند و لحظاتی جذاب و زیبا را توام با آرامش خاطر و آسایش روح روان در آبیدر سرسبز تجربه می‌کنند.

گل‌ها که نقاشی‌های سحرانگیز خاتون بهارند صمیمانه رفتن رهگذران را نظاره‌گر هستند، در اینجا هر چیزی می‌تواند مجذوبمان کند هرجایی را که بنگری فریبنده‌ترین مناظر نوازشگر چشمان است و این زیبایی در اینجا انسان را ماندگار می‌کند، روزها، شب‌ها و ساعت‌ها، اینجا زمان بر شانه‌های ساعت سنگینی نمی‌کند….

در گوشه‌ای دیگر نیز خرمنی از گل‌های زرد دامن چین‌چین بهار را زراندود کرده، گویی زمین همه ثروتش را اینجا خرج کرده و آبیدر زیبا را به خاطره‌ای ماندگار برای مهمانش تبدیل کرده است.

موزه حبیبی

موزه حبیبی در مرکز شهر سنندج در خیابان امام خمینی از دیگر جاذبه‌های تاریخی و زیبایی است که در مجاورت آن بناهایی چون خانه حبیبی، عمارت آصف، مسجد دارالاحسان و خانه مجتهدی قرار دارد.

این موزه از ابتدای تأسیس دارای دو بخش باستان‌شناسی و مردم‌شناسی بوده ‌است.

در بخش باستان‌شناسی آن اشیا دوره‌های مختلف از ماقبل تاریخ تا دوره قاجار نگهداری می‌شود که بخشی از این اشیا متعلق به استان کردستان و برخی متعلق به استان‌های همجوار و برخی دیگر متعلق به استان‌های دیگر یا مکشوفه از قاچاقچیان است.

این ساختمان یکی از بناهای تاریخی استان کردستان است که تبدیل به موزه سنندج شده ‌است. این عمارت در اواخر دوره ناصرالدین قاجار بنا شده ‌است.

روش و سبک ساخت آن تحت تاثیر معماری دوره قجر بوده ‌است. زیرزمین این عمارت دارای حوضی است و دارای سقفی گنبدی شکل که به طرز زیبایی آزین شده‌ است. این بنا از سنگ، آجر و چوب با پشت بام شیروانی ساخته شده که زیباترین و جالبترین قسمت ساختمان، پنجره‌های اروسی بزرگ هال است که هفت در دارند و یک شاهکار به شمار می‌آیند.

این عمارت به سفارش «ملا لطف‌الله شیخ‌الاسلام» ساخته شده که پس از فوت آن توسط نوادگان او به دو بخش جداگانه تفکیک شد و به فروش رسید.

بخش اندرونی به تملک خانواده «حبیبی» و بخش بیرونی به تملک عبدالحمیدخان سنندجی (سالار سعید) درآمد که از این رو امروز هر بخش از آن بنای یکپارچه با نام مالکان جدید شناخته می‌شود.

سالارسعید بخش بیرونی عمارت را در سال ۱۱۳۶ به اداره فرهنگ واگذار کرد و تا سال ۱۳۵۱ این بخش در اختیار اداره فرهنگ بود و برای مواردی چون دانش‌سرا، کتابخانه و خانه پیشاهنگان مورد استفاده قرار می‌گرفت.

در همین سال از طرف وزارت فرهنگ و هنر وقت برای تاسیس موزه تملک شد و پس از مرمت و آماده‌سازی در مهرماه ۱۳۵۴ با نام «موزه سنندج» افتتاح شد.

بخش اندرونی آن نیز تا سال ۱۳۷۱ در مالکیت خانواده حبیبی بود و در این سال به تملک میراث فرهنگی و گردشگری استان کردستان در آمد.

سالن اصلی یکی از اتاق‌های جنب سالن و راهرو خروجی به نمایش این اشیا اختصاص یافته ‌است. مهم‌ترین اشیا آن مربوط به مکشوفه‌های تپه زیویه یعنی مهم‌ترین تپه تاریخی استان کردستان است که شامل چند قطعه زیورآلات زنانه، اشیا سفالی، انواع ظروف سفالی به رنگ‌های خاکستری، قرمز و نخودی، اشیا مفرغی شامل ظروف، انواع تبر، سنجاق‌های تدفینی، سوزن‌های دوخت و حلقه‌ها، اشیایی از جنس استخوان و عاج، شامل قطعات تصاویری از شکار و نبرد نقش‌های اسطوره‌ای، گل‌های رزت، نقوش هندسی و سرپیکان و اشیا سنگی: شامل سردوک‌ها، حلقه‌ها و مهره‌ها می‌شود.

علاوه بر اشیای مکشوفه از تپه زیویه، مجموعه‌ای از اشیای فلزی و سفالی دیگر نیز از جمله انواع سرنیزه، خنجر، حلقه‌های گوناگون، مجسمه‌های کوچک و ظروف سفالی با اشکال مختلف و بعضاً با نقوش کنده یا ترسیم شده به رنگ‌های قرمز، خاکستری، نخودی و همچنین ظروف شیشه‌ای که به دلیل توقیفی بودن آن‌ها که محل دقیق کشف معلوم نیست، وجود دارد.

علاوه بر اشیای مکشوفه از تپه زیویه، مجموعه‌ای از اشیای فلزی و سفالی با اشکال مختلف و بعضاً با نقوش کنده یا ترسیم شده است

 

قسمت دیگری از اشیای مربوط به بخش دوران تاریخی است که شامل خمره‌های سفالی که اصطلاحاً به خمره‌های تدفینی مشهورند می‌شود، این خمره‌ها به علت حجم بزرگشان در فضای باز موزه نگهداری می‌شوند و تعدادی از آن‌ها که کوچک‌تر هستند در فضای داخلی موزه قرار داده شده‌اند.

آخرین اشیای موجود در این قسمت از حفاری‌های غار کرفتو به دست آمده‌ و بعضاً قابل مقایسه با اشیای زیویه هستند.

در سالن سفال که قسمت دوم این بخش را به خود اختصاص داده است، اشیای زیبایی از هنر سفالگری هنرمندان دوره اسلامی نگهداری می‌شود.

تنگ، کاسه، قدح، بشقاب و مجسمه و ریتون که به طرز استادانه‌ای ساخته شده و با لعاب و نقوش و خطوط تزئین یافته‌اند از جمله آثار موجود در این بخش است.

تنها بخش بسیار کمی از این اشیا متعلق به کردستان است و بیشتر آنها مربوط به نقاط دیگر کشور و مخصوصاً ری، کاشان و نیشابور هستند.

عمارت خسروآباد

سنندج عمارت‌های تاریخی با معماری بی‌نظیر دارد که در طول تاریخ از دوران صفویه و قاجار و پهلوی پایه‌گذاری و بنا نهاده شده و امروز به عنوان جاذبه‌های زیبای تاریخی شهرت پیدا کرده است.

عمارت خسروآباد یکی از همین بناهای تاریخی و کم‌نظیری است که در سال ۱۲۲۳ هجری قمری توسط امان‌الله خان اردلان والی و حاکم کردستان در مساحت ۶ هزار مترمربع احداث شده است.

زیباترین مسیر برای رسیدن به این عمارت تاریخی و زیبا گذر از مسیری است که در ابتدای آن تندیس مستوره اردلان، اولین بانوی تاریخ‌نگار جهان قرار دارد.

نخستین چشم‌انداز این بنای تاریخی قبل از گذر از درب اصلی عمارت، حوض چهارگوشی که آب از یک سمت آن همیشه روان است و خنکای دلنشین در زیر سایه‌سار درختان در روزهای گرم سال به انسان نشاط و آرامش عجیب ارزانی می‌دارد.

درب بزرگ چوبی عمارت خسروآباد را که رد کنی قدم در هشتی این بنای تاریخی می‌گذاری فضای بسته‌ای که تقریبا در اکثر قریب به اتفاق عمارت‌های تاریخی سنندج وجود دارد.

با گذر از فضای بسته هشتی، به فضایی باز و باصفای حیاط می‌رسید، اصلا انگار هشتی‌ها را بسته ساخته‌اند تا جذابیت حیاط‌های ایرانی برایت دو چندان شود و  از این همه تضاد دلنشین در کنار هم لذت ببرید.

عمارت خسروآباد به گونه‌ای احداث شده‌ که حیاط آن در وسط قرار گرفته و چشم‌انداز زیبایی را خلق کرده است که قطعا بازدید از آن لحظات ماندگاری را در ذهن ثبت خواهد کرد.

براساس آنچه از گذشتگان نقل شده است، ساخت تالار تشریفات این بنا به اواخر دوره زندیه و تفرجگاه تابستانی خسروخان اول اردلان بر می‌گردد.

سردرب ورودی که به آن غلام‌گردش گفته می‌شود در دوره قاجار به عمارت اضافه شده است، فضایی که کاربری‌اش برگزاری جلسات حکومتی و محلی برای مهمانی‌ها بوده است.

کلاه‌فرنگ عمارت هم کاربری پذیرایی از مهمانان خارجی را داشته و در طول عمرشان مهمانان زیادی را از فرهنگ‌ها و کشورهای مختلف پذیرا بوده‌اند.

شگفتی‌ها و زیبایی‌های خانه‌ای ایرانی به محوطه بیرونی آنها خلاصه نمی‌شود، اگر از پنجره‌های ارسی رد شوید و به داخل خانه پا بگذاری شگفتی‌های اصلی را خواهی دید زیبایی‌هایی که در چنین عمارت‌های تاریخی قطعا جلوه‌های زیباتری دارد.

این بنای تاریخی که با شماره ۱۴۹۱ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است در دوران حیات خود شاهد دو اتفاق تاریخی شامل عروسی حُسنی‌جهان تنها دختر فتحعلی شاه قاجار با خسروخان پسر امان‌الله‌خان در سال ۱۲۳۲ و زندگی مستوره اردلان به عنوان نخستین زن مورخ و تاریخ‌نویس جهان که جزو شاعران بزرگ و برجسته بوده است.

مسجد دارلاحسان

مسجد جامع سنندج (مدرسه دارالاحسان) در ضلع شمالی خیابان امام خمینی (ره) واقع شده و از بناهای شاخص دوره قاجار محسوب می‌شود، این بنا توسط امان‌الله خان والی کردستان طی سال‌های ۱۲۲۶ تا ۱۲۳۲ و با حمایت فتحعلی‌شاه قاجار ساخته شده است.

کتیبه‌های موجود نشان می‌دهد بنای مسجد در سال ۱۲۲۷ هجری قمری توسط امان‌الله خان اردلان والی کردستان ساخته شده است، مسجدی با دو ایوان شرقی و جنوبی، گلدسته‌هایی بر بالای ایوان شرقی، صحن مرکزی و ۱۲ حجره اطراف، شبستان ستوندار با ۲۴ ستون سنگی مارپیچ!

کتیبه‌های موجود نشان می‌دهد بنای مسجد در سال ۱۲۲۷ هجری قمری توسط امان‌الله خان اردلان والی کردستان ساخته شده است

 

دارالاحسان در دوره قاجار مکانی برای عرضه آثار هنری هنرمندان در موضوع معماری و تزیینات وابسته به آن و عرصه مناسبی برای شعرا و خوش‌نویسان بوده است.

وجود کتیبه‌ها و فرمان‌های بسیاری روی دیوارهای این مسجد یکی از دلایل مهم در شاخص بودن این مسجد است، کتیبه‌ها و فرمان‌هایی که یا عموما جنبه یادمانی داشته و یا در ارتباط با منع توقف برخی امور و حتی گاها در رابطه با موضوعات خاص سیاسی و فرهنگی بوده است.

آیات قرآنی، اشعار عربی، اشعار فارسی، احادیث و عبارات عربی و غیره کتیبه‌ها را به چند دسته تقسیم کرده است، برخی از این کتیبه‌های پس از تکمیل مسجد نصب شده جنبه فرمانی و برخی جنبه قانون عمومی داشته‌اند.

فرمان ناصرالدین شاه درباره ساخت و تعمیر قلعه مریوان و سرکوب اغتشاشات منطقه اورامان یکی از کتیبه‌های مهم ایوان شرقی مسجد جامع شهر سنندج است فرمانی که بر اساس آنچه در این کتیبه آمده توسط شاهزاده معتمدالدوله فرهاد میرزا حکمران کردستان انجام شده است.

مثل بسیاری از عمارت‌های تاریخی قبل از ورود به حیاط مسجد جامع سنندج باید از چهارچوب هشتی گذر کنی، گذری چند ثانیه‌ای در میان دو درب چوبی فاصله کوتاه برای ورود به حیات دلنشین این مسجد و نوازش گوش‌ها با موسیقی آرام آب حوض و فواره است.

کتیبه‌های قرآنی، عناصر جدایی‌ناپذیر تزئینات مساجد هستند که علاوه بر ترویج فرهنگ اسلامی، انعکاس دهنده شرایط سیاسی و اجتماعی دوره نگارش خود نیز هستند.

یکی از بارزترین خصوصیات مسجد جامع سنندج می‌توان به دکورهای هفت رنگ، آجرهای لعاب‌کاری شده به جای سنگ کف‌پوش و از هم مهم‌تر کتبیه‌هایی است که دو سوم از یک جزء قرآن را در دل خود جای داده‌اند.

حمام تاریخی خان

حمام امان‌الله خان اردلان (مشهور به حمام خان) در تاریخ ۱۲۲۰ هجری قمری توسط امان‌الله خان اردلان والی قدرتمند کردستان در دوره فتحعلی شاه قاجار ساخته شده است.

این حمام در واقع یکی از عناصر مجموعه میدان و بازار علاف‌خان بوده است. این میدان مستطیلی شکل که در دوره پهلوی توسط خیابان به دو قسمت مجزا تقسیم شده است، یکی از میدان‌های شاخص تاریخی ایران زمین بوده است و حمام و کاروانسرا و حجره‌ها و سردرهای ورودی از عناصر مهم این میدان بوده‌اند.

حمام خان که دارای تمام عناصر مهم حمام‌های ایرانی مانند سردر، هشتی، دالان، بینه، میان در، گرمخانه، نظافت خانه، خزینه، خلوتی و تون انبار بوده است، از تزیینات بسیار شاخص آهک‌بری و کاشیکاری هفت رنگ با نقوش شکارگاه، حیوانی و نباتی و هندسی متنوع برخوردار است. این حمام جز حمام‌های شاخص ایرانی است.

اداره‌ کل میراث فرهنگی این ملک را در سال ۱۳۷۷ را خریداری و مرمت آن از سال ۱۳۷۸ آغاز کرد. حمام خان در ۲۵ اسفند ۱۳۷۸، با شماره‌ی ۲۶۰۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

خانه کرد (عمارت آصف)

در میان انبوه آثار و جاذبه‌های فرهنگی و باستانی کردستان شاید کمتر اثری را بتوان یافت که در کنار جاذبه‌های تاریخی و میراثی خود دنیایی از یادها و خاطره‌های نوستالژیک و البته ملموس از شور و شعور ماندگار هنر و ادب را ارزانی روح لطیف و جسم ماشینی و مچاله در آهن و دود و سیمان بشر امروز کند و برای مدتی هرچند کوتاه او را تا اعماق خاطره‌هایی بکشاند که شاید عمری هزار ساله دارند. سرک کشیدن در صندوقچه خاطرات بزرگان تجربه شیرینی است که بسیاری از ما طعم آن را چشیده‌ایم.

بهترین جا برای پرواز و سفر به روزهای جوانی و حتی کودکی پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها و سیر در دیروزهای دور آنها، گذر از موزه و اماکن تاریخی است که زمانی نبض حیات در حیاط‌ها و دالان‌های بزرگشان در تب و تاب بود.

«خانه کرد» سنندج که شکل‌گیری آن به چهار دوره تقسیم می‌شود که دوره اول آن مربوط به بخش شمالی شامل تالار تشریفات، اتاق‌ها و راهروهای طرفین و قسمتی از فضاهای بخش شرقی مربوط به دوره صفویه‌، دوره دوم مربوط به نیمه نخست دوره قاجار، دوره سوم که شامل احداث فضاهای اندرونی، سردر ورودی نیم هشتی و بازسازی بخش غربی تالار تشریفات می‌شود مربوط به سال‌های ۱۳۱۲ تا ۱۳۱۶ هجری شمسی و بلاخره دوره چهارم شکل‌گیری عمارت مربوط به سال‌های ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۲ است که شامل مرمت تمام قسمت‌های عمارت می‌شود.

«خانه کرد» یا موزه مردم‌شناسی قوم کرد، در خیابان امام خمینی شهر سنندج واقع شده است، در خیابانی که تاریخ و تمدن سنندج در آن ملموس است و بیشتر آثار تاریخی در این خیابان قرار دارد.

بخشی از بنا به سفره‌خانه سنتی اختصاص پیدا کرده و با گذر از دالان و عبور از درب بزرگ چوبی، حیاط زیبای عمارت در وسط بنا با یک حوض نسبتا بزرگ، ارسی‌ها، شیشه‌‌های رنگین و دست‌سازهای سفالی بجا مانده از گذشتگان انسان را به دل تاریخ و زندگی چندین نسل قبل از مردمان این سرزمین سفر می‌دهد.

زیربنای خانه کرد براساس آنچه در دیباچه آن به رشته تحریر درآمده استا، ۴ هزار مترمربع عرصه و اعیانی است و در زمره خانه‌های اعیانی مسکونی مورد توجه در معماری مسکن بوده و در سال ۱۳۷۵ به شماره ۱۸۲۲ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده ‌است.

 خانه کرد در زمره خانه‌های اعیانی مسکونی مورد توجه در معماری مسکن بوده و در سال ۱۳۷۵ به شماره ۱۸۲۲ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده ‌است.

 

مکتب‌خانه، قلاب‌بافی، زیورآلات، بخش کشاورزی، مشاغل و فنون، بخش اسناد، نگارخانه، حیات ورودی، حمام، غرفه‌های زندگی شهری، عکس‌های تاریخی، اتاق خان، بخش پوشاک، غرفه شکار، غرفه صنایع دستی، غرفه بخش مطبخ زندگی روستایی، کتابخانه و مرکز اسناد بخش‌های مختلف این بنا را تشکیل می‌دهند بخش‌هایی که هر کدامشان گوشه‌ای از تاریخ گذشتگان مردم کرد را به تصویر می‌کشند.

عمارت آصف «خانه کرد» چهار حیاط شامل حیاط بیرونی، اندرونی، مستخدمین و مطبخ دارد. حیاط مطبخ در در بخش جنوب‌ شرقی عمارت ساخته شده و همچون سایر قسمت‌ها نحوه پخت و پز در دروان قدیم با قرار دادن تنورهای قدیمی، آتش‌دان و ماکت‌های مختلف انسانی و اشیا به نمایش گذاشته شده است.

و اما…

مردم استان کردستان و خاصتا سنندج، مردمانی فرهنگی و مهمان‌نواز هستند و طی سال‌های گذشته به ویژه در نوروز سال‌های ۹۷ و ۹۸ با برگزاری مراسمات زیبا و فرهنگی میزبان جمع زیادی از مسافرین و گردشگران از داخل و خارج از کشور بودند.

متاسفانه شیوع کروناویروس در اسفندماه سال ۹۸ موجب شد که مردم استان نتوانند در نوروز ۹۹ و امسال نیز آنگونه که خواهان هستند پذیرای مهمانان نوروزی باشند که معرفی این جاذبه‌های گردشگری با هدف معرفی هرچه بیشتر ظرفیت‌های گردشگری و تاریخی استان از سوی خبرگزاری فارس انجام می‌شود و امیدواریم با ریشه‌کن شدن این ویروس همچون گذشته میزبان مهمانان و مسافرین در تمام ایام سال باشیم.