گذری در تاریخ| مسجد حکیم؛ مسجدی بدون مناره با شکوه معماری اسلامی

– اخبار استانها –

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از خبرگزاری تسنیم از  اصفهان ، بی‌دلیل نیست که شهر اصفهان را پایتخت فرهنگ و تمدن ایران اسلامی نامیده‌اند؛ مساجد و اماکن تاریخی بی‌نظیر این شهر به قدری متعدد است که گردشگران فرصت بازدید همه آنها در یک سفر را ندارند.

باتوجه به متعدد بودن اماکن تاریخی اصفهان، ممکن است این شائبه به وجود آید که بناها مشابه همدیگرند و وجه تمایزی بین آنها نیست؛ در حالی‌که روح تاریخی و معنوی میراث تاریخی استان همچنان زنده است و هر کدام زیبایی‌های مختص به خود را دارد که چشم دنیا را به خود خیره ساخته است.

روزگار کنونی ما پر است از بناهایی که گویا مرده‌اند، سردند و با بیننده ارتباط برقرار نمی‌کنند. اطراف ما را آپارتمان‌های بی‌قواره‌ای پر کرده‌اند که هیچ هماهنگی بین آنها یافت نمی‌شود؛ در حالیکه معماری ایران قدمتی چند هزار ساله دارد و نباید به دست فراموشی سپرده شود.

سیری در تاریخ اصفهان، با فوجی از آثار  و بناهای تاریخی مواجه می‌شویم که هر کدام از معماری خاص خود برخوردار بودند. یکی از این اماکن، مسجد حکیم اصفهان است که در مجاورت میدان نقش جهان واقع شده است. مسجدی که به دستور شاه عباس دوم در سال ۱۰۷۳ هجری قمری ساخته شده و همچنان نیز از مساجد مهم شهر به حساب می‌آید.

در کتیبه‌ای که در سردر شمالی این مسجد ذکر شده، مسجد حکیم به دست محمد داود ملقب به به تقرب خان، طبیب شاه عباس دوم بنا شده است. پیش از آن مسجدی به نام جوجیر یا مسجد جامع رنگرزان در محل کنونی مسجد حکیم وجود داشته که امروز تنها سردری از آن باقی مانده است که در سال ۱۳۱۸ شمسی یافت شده و در سال ۱۳۳۵ توسط اداره باستان شناسی یافت شده است.

حکیم داود ملقب به تقرب خان که بانی ساخت مسجد حکیم است، روزگارانی را در هندوستان گذرانده و روز به روز به قدرت و عزت وی افزوده می‌شد. بدین ترتیب صاحب ثروت زیادی شد که بخش بزرگی از این ثروت را برای خانواده خود در اصفهان فرستاد و آنقدر به ارسال این اموال ادامه داد تا در نهایت این مسجد ساخته شد.

به سردر شرقی مسجد که نگاه کنیم، اشعاری را  می‌بیینیم که به خط نستعلیق سفید و بر زمینه کاشی لاجوردی رنگ نوشته شده که در آن از پادشاه وقت شاه عباس دوم و حکیم داود یاد شده است. در پایین شعر سال آغاز به ساخت مسجد یعنی ۱۰۶۷ هجری قمری نیز نوشته شده است.

در هلال این سردر به خط ثلث با رنگ زرد بر زمینه لاجوردی آیه ۳۵ سوره نور و آیات ۱۷ و ۱۸  سوره توبه نیز نوشته شده است. در بالای هلال از شوال ۱۳۶۳ قمری به عنوان تاریخ تعمیر سردر یاد شده که به همت حاج ابوالقاسم تبریزی به سرانجام رسید.

تزئینات داخل گنبد مسجد حکیم ترکیبی از آجر و کاشی است و در کتیبه اطراف آن نیز آیاتی از سوره جمعه به خط ثلث سفید بر زمینه کاشی خشت لاجوردی به چشم می‌خورد. همچنین در اطراف محراب مسجد حکیم کتیبه‌ای دیده می‌شود که آیات اول تا ششم سوره مبارکه اسری با خط ثلث زرد رنگ بر زمینه کاشی خشت لاجوردی بر آن نوشته شده است.

مساجد اصفهان به روی نمازگزاران باز می‌شودقم پایتخت فرهنگ و هنر مساجد ایران شد‌نهضت احیای کتابخانه‌های مساجد یزد سال آینده اجرا می‌شودابزار هنر برای جذب جوانان و انتقال محتوای معارف دینی در مساجد به‌کار گرفته شود

مسجد حکیم حدود ۸هزار متر مربع وسعت دارد و همچون بسیاری از بناهای دوره صفویه از آجر ساخته شده و از نوع مساجد چهار ایوانی است. همچنین این مسجد بدون مناره است. معماری این مسجد شاید قابل مقایسه با مسجد امام(ره) و مسجد شیخ لطف‌الله نباشد اما نوآوری‌های خلاقانه و معمارانه‌ای نیز در خود داشته و از لحاظ داشتن چهار ایوان در مقیاس بزرگ و همچنین دارا بودن آجرکاری، کاشی‌کاری، گره کشی و به ویژه خط بنایی که پیشتر به آن اشاره شد، در زمره آثار برتر عصر صفوی جای می‌گیرد.

مسجد حکیم سه ورودی اصلی دارد که به وسیله سردرهای شرقی، شمالی و غربی مشخص شده‌اند. سردر شرقی مسجد به شکل پنج ضلعی است و در قوس سر در مقرنس‌کاری دیده می‌شود. سر در غربی مسجد در انتهای کوچه‌ای بن‌بست ساخته شده و در قوس مقرنس‌های گچی استفاده شده است. سر‌در شمالی نیز انواع کاشی‌کاری و آجرکاری به خود دیده است.

صحن مسجد حکیم به ابعاد تقریبی ۶۱ در ۵۳ متر احداث شده و در هر ضلع صحن، ایوانی قرار گرفته است. یک حوض سنگی مستطیل شکل به همراه دو سکو در دو طرف حوض نیز در صحن ساخته شده است. همچنین این مسجد دارای چهار شبستان و محراب است که شبستان اصلی یا شبستان زیرگنبد آن در پشت ایوان جنوبی واقع شده و به شکل مربعی به طول ضلع ۱۱٫۵ متر است. بزرگترین و زیباترین محراب مسجد در این شبستان قرار دارد. این محراب از جنس سنگ مرمر بوده و نبش دیوار داخلی و خارجی محراب با کاشی پیچ فیروزه‌ای پوشیده شده است که وجود کتیبه‌ای بر لبه خارجی محراب که آیاتی از قرآن کریم بر روی آن نوشته شده، زیبایی‌های محراب را صد چندان کرده است.

مسجد حکیم یکی از زیباترین مساجدی است که در اصفهان بنا شده که البته به دلیل همجواری با دو مسجد بی‌نظیر و باشکوه شیخ لطف‌الله و امام(ره)، کمتر مورد توجه گردشگران قرار می‌گیرد. با این حال از معماری و فضای معنوی حاکم بر این مسجد نمی‌توان غافل شد و می‌توان مسجد حکیم را یکی از زیباترین مساجد اصفهان نامید.