مهمترین عامل معضلات روحی عدم توجّه انسان به خود واقعی اش است

به گزارش مجمع رهروان امر به معروف ونهی از منکر استان اصفهان به نقل از خبرگزاری مهر، مطلب زیر متن سخنرانی آیت الله رمضانی امام و مدیر مرکز اسلامی هامبورگ در خطبه های نماز جمعه این هفته با موضوع «حیات دینی» است.

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله ربّ العالمین و الحمد لله الذی لا مُضادّ له فی مُلکه و لا مُنازِعَ لَهُ فی أمره. الحمدالله الذی لا شریک لَهُ فی خلقه ولا شبیه لَهُ فی عَظَمَتِه (جزء من دعاء الإفتتاح) وصلّی الله علی سیدّنا ونبیّنا محمّد صلّی الله علیه وعلی آله الطاهرین واصحابه المنتجبین. 

عبادالله ! أُوصیکم و نفسی بتقوی الله و اتّباع امره و نهیه. 

با توجه به این که امروزه در کشورهای صنعتی و همچنین در کشورهای در حال توسعه امکانات رفاهی آنان نسبت به گذشته در حال افزایش است، ـ مانند تغذیه، لباس، خانه های مدرن و اتومبیل هایی که قابلیت های گرمایشی و سرمایشی مناسبی جهت فصول متنوع سال دارند و انسان در آن احساس آرامش می کند ـ امّا متأسفانه سلامتی جسم و روح آنان کاهش یافته، و بلکه روز به روز در حال گسترش است؛ به گونه ای که حتی عامل بروز برخی بیماریهای خاص نیز شده است. به همین جهت استفاده از داروهای گوناگون نسبت به هر زمانی رشد چشمگیری داشته است. حتی برای بیداری و خواب نیز از دارو استفاده می کنند تا بتوانند با آرامش بخوابند و یا بیدار شوند. این مصرف افراطی دارو چه در جهت رفع امراض جسمی و چه روحی، در حقیقت بیانگر این مسأله است که جامعۀ بشری با این همه رشد علمی هنوز به آرامش و نشاط و انگیزه لازم برای زندگی کردن نرسیده است. بلکه به عکس نوعی احساس عدم نشاط، دل مردگی، افسردگی از پدیده های بسیار وحشتناک و غم انگیز در میان جوامع دیده می شود، و متأسفانه همچنان در حال افزایش است. همچنین تنش های روزانه، قیافه های عصبی، گفت و گوهای بی روح، فکرهای زائد و بدون فایده، خودزنی و خودکشی، از دیگر نشانه های اسف بار زندگیِ بسیاری از انسانهای کنونی است. علاوه بر دردهایی که عنوان شد، مشکلاتی از قبیل: احساس تنهائی، احساس پوچی و بدون هدف بودن در زندگی، تصویر غیر عقلانی و بلکه جانکاه از دوران پیری و یا مرگ، بدبینی آزار دهنده، احساس ناخشنودی از خود و دیگران، احساس گناه و شرمساری، روی آوردن به زندگی های تجملاتی، توهم لذت بیشتر و زندگی بهتر با امکانات بیشتر رفاهی، از مسائل عمومی جوامع امروزی است. البتهّ این مشکلات و مسائل به کشورهای عقب مانده اختصاص ندارد، بلکه در کشورهای صنعتی و توسعه یافته و به اصطلاح مدرنیته نیز به صورت گسترده مشاهده می شود.

وجود این مشکلات جسمی و روحی در بین جوامع، سبب شده است که افرادی برای برون رفت از این ناهنجاریها نسخه ای خاص خود را تجویز کنند، که البته ضمن این که هیچ کدام چاره ساز نبوده، تاکنون نیز نتوانسته است آرامش از دست رفته آدمی را بار دیگر به او برگرداند.

مهم ترین عوامل بوجود آمدن ناهنجاریهای موجود در جوامع بشری

به نظر می رسد مهمترین عامل این همه ناهنجاریهایی که در بین افراد انسان وجود دارد، به خود پنداری و فاصله گرفتن از گوهر وجودی خویشتن است. به بیان دیگر مهمترین عامل این معضلات روحی و روانی، عدم توجّه انسان به خود واقعی اش و خود حقیقی اش است. چرا که اگر انسان از درون خود یک فهم و درک صحیحی از (خود و دیگران و نظام هستی) داشته باشد، این چنین متحیر و سرگردان نمی شود. بنابراین کوتاهی دربارۀ خود با اسرافی که ما انسانها نسبت به خود انجام داده ایم باعث این همه مصائب و مشکلات شده است. ـ لکن بوجود آمدن این همه مشکل و درد در جامعه منحصر در عامل عنوان شده نیست، بلکه عوامل بیرونی، محیط های تربیتی و تعلیمی نیز در این ناهنجاریها به نوعی تأثیرگذار بوده اند. ـ خدای تعالی در قرآن کریم ضمن پرداختن به خودکامگی های انسان و اسراف و زیاده روی او نسبت به خود، آنان را از ناامیدی برحذر داشته و نسبت به بخشش آنان می فرماید: «قُلْ یا عِبادِیَ الَّذینَ أَسْرَفُوا عَلی‏ أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَهِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیم؛ بگو: «ای بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده ‏اید! از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را می ‏آمرزد، زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است‏».[۱] در این آیه بر این نکته تأکید شده است که انسانها به واسطه تندروی دربارۀ خود، چه بسا به یأس و ناامیدی مبتلا نیز می شوند، و از آن جا که این موضوع یک بیماری بسیار خطرناک برای انسان است، لذا خدای تعالی از این افراد دعوت می کند که هیچ گاه از رحمت بی حد و اندازۀ او مأیوس نشده، و بار دیگر با توجّه به فطرت خود به سوی خدا بازگشته و خود را در مسیر تردید و تکذیب و انکار حقیقت قرار ندهند. به همین جهت قرآن کریم برای نجات انسان از گرفتاری روحی و انحراف، او را به بازگشت به خدای تعای دعوت می کند، تا این بازگشت به انسان آرامش و نشاط و انگیزۀ زندگی داده، و روح بیمار او را مداوا نماید.

نقش نیایش و دعا در رفع ناهجاری های روحی

یکی از عناصری که در رفع مشکلات روحی بسیار حائز اهمیت است، مسألۀ نیایش و دعا می باشد که از نیازهای بسیار ضروری انسان شمرده شده و در حکم نفس کشیدن برای انسان می ماند. به گونه ای که حتی در فرهنگ غرب نیز به عنوان یک نیاز واقعی انسان پذیرفته شده است. زیرا این نوع توجّه و ارتباط با خدای تعالی برای پرورش عواطف انسانی، رفع نگرانی ها و دلهره ها، نزدیک ساختن انسان ها به یکدیگر، رسیدن به سعادت و خوشبختی، نقش بسیاری مهمی را خواهد داشت. چه اینکه «دیل کارنگی» روان شناس مشهور آمریکایی می گوید: «ایمان مذهبی به طور قطع عالی ترین وسیلۀ معالجۀ غم و نگرانی است. کسی که پایبند به مذهب باشد، هرگز رنگ امراض عصبی را نخواهد دید».[۲] و «الکسیس کارل» جراح، فیزیولوژیست، محقق فرانسوی و گیرنده جایزۀ نوبل، در یکی از کتابهای خود دعا را از نظر آثار فیزیولوژی و پیکولوژی (جسمی روانی) مطالعه نموده، و آن را از عمیق ترین نیازهای فطری انسان معرفی می کند، و درباره اثر تسکینی و تحریکی دعا و رابطۀ انسان با خدا می گوید: نیایش را نباید با مرفین هم ردیف دانست، زیرا نیایش در عین حال که آرامش می آورد به طور کامل و صحیحی در فعالیت های درونی انسان یک نوع شور و شعف و انبساط باطنی و گاه قهرمانی و دلاوری را تحریک می کند. و فضائل خویش را به علامات بسیار مشخص و منحصر به فردی نشان می دهد. هم چنین به نظر می رسد که نیایش انسانها را آن چنان رشد می دهد که جامه ای که وراثت و محیط به قامتشان دوخته است برایشان کوتاه می گردد. وی سپس به «آثار درمان نیایش که در تمام ادوار مردم را به خود جلب کرده است» پرداخته، و موارد زیادی از آن را تأیید می کند. خصوصاً آن جا که همۀ راه های درمان، غیر عملی و مردود باشد.[۳]

همچنین «ویلیام جمیز» استاد فلسفه در دانشگاه هاروارد در این خصوص می گوید: «موثرترین داروی شفابخشِ نگرانی، همان ایمان و اعتقاد مذهبی است. امروز احساس می کنم که حق با فرانسیس بود که می گفت: مطالعه جزئی در فلسفه، شخص را به کفر زندقه متمایل می کند؛ ولی عمیق شدن در فلسفه، فکر بشر را به دین متوجّه می سازد».[۴]

یاد خدا داروی شفا بخش دل و جان بشریت

امروزه جدیدترین علم ـ روان پزشکی ـ همان چیزهایی را تعلیم می دهد که پیامبران به مردم می آموختند. زیرا پزشکانی که در خصوص«روان انسان» تخصص دارند، دریافته اند که دعا و نماز و داشتن ایمان محکم به دین، نگرانی، تشویش، هیجان و ترس را بر طرف می سازد. چراکه یکی از پیشوایان روان پزشکی می گوید: «کسی که حقیقتاً به مذهب معتقد است هرگز گرفتار امراض عصبی نخواهد شد».[۵]و از این رو است که در قرآن کریم یاد خدا تنها نسخۀ آرام بخش قلبها دانسته شده است: «أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ؛ آگاه باشید، تنها با یاد خدا دلها آرامش می‏ یابد!».[۶] و بلکه همین یاد و ذکر خداست که انسان هرچه بیشتر به آن توجه لازم داشته باشد، برای روح و روان ایشان سود بخش خواهد بود. چرا که خدای تعالی در این کتاب نورانی در این باره می فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْراً کَثیراً؛ ای کسانی که ایمان آورده‏اید! خدا را بسیار یاد کنید»،[۷] و آن را در هر حالی نیکو می داند. زیرا یاد و ذکر ذات اقدس ربوبی، ضمن آن که در حقیقت برای هر انسانی یک امر ضروری است، بدون آن نیز به آرامش واقعی نمی توان دست یافت.

[۱]. الزمر/۵۳.

[۲]. ک‍ارن‍گ‍ی ، دی‍ل ، آی‍ی‍ن زن‍دگ‍ی : چ‍گ‍ون‍ه ت‍ش‍وی‍ش و ن‍گ‍ران‍ی را از خ‍ود دور ک‍ن‍ی‍م ؟، ترجمه ح‍س‍ام ال‍دی‍ن ام‍ام‍ی ، ص۲۷، تهران، نشر صفار، چ اول، ۱۳۷۸ش.

[۳]. آلکسیس کارل، نیایش، ص۸۹.

[۴]. فروغی، محمد علی، سیر حکمت در اروپا، ج۳، ص۵۲۳.

[۵]. آلکسیس کارل، نیایش ، ص۸۹.

[۶]. الرعد/۲۸.

[۷]. الأحزاب/۴۱.